"ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ -
ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΡΟΔΟ -
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΗΘΟΣ"

A' TAΞΗ EΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2004-05

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΘΕΡΜΑ ΤΗΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ κ. ΚΟΝΤΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΤΟ ΚΠΕ ΠΕΤΑΛΟΥΔΩΝ, ΤΟ ΚΠΕ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ, ΤΟΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚ/ΣΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ κ. ΟΡΦΑΝΟ ΣΤΕΛΙΟ, ΤΟΥΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥΣ ΤΟΥ ΥΔΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΡΟΔΟΥ, ΤΟΥΣ ΤΟΠΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΛΟΥΣ ΟΣΟΥΣ ΣΤΗΡΙΞΑΝ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ.

Ο ρόλος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη διατήρηση της βιοποικιλότητας

Στόχος της εργασίας ήταν να κατανοήσουν οι μαθητές την έννοια της βιοποικιλότητας (γνώσεις για την ποικιλία του φαινομένου της ζωής σε κάθε επίπεδο οργάνωσής της) και τον προσανατολισμό στην αειφόρο διαχείριση του περιβάλλοντος. Έγινε μια μικρή αναφορά σε κάποια απειλούμενα είδη της νήσου Ρόδου.

Η εργασία αυτή έγινε από μαθητές της Α΄Τάξης του Ενιαίου Λυκείου Κρεμαστής κατά το σχολικό έτος 2004-2005.

Τα παιδιά εργάστηκαν με αυξημένο ενδιαφέρον συγκεντρώνοντας αρκετές πληροφορίες για κάθε επιμέρους θέμα. Συλλέχθηκαν ψήγματα γνώσεων σε αυτό το πεδίο έρευνας και επειδή ήταν αρκετά μεγάλο δεν ήταν δυνατό να εξαντληθεί μέσα σε αυτές τις σελίδες. Το σημαντικό όμως ήταν η ευαισθητοποίηση και διαμόρφωση οικολογικού ήθους σε κάθε μορφή ζωής καθώς και η συνειδητοποίηση των τραγικών συνεπειών από την αδιαφορία των ανθρώπων απέναντι στο περιβάλλον που οδηγεί σε μείωση της βιοποικιλότητας.

Το αρχικό ερέθισμα δόθηκε με ομιλίες των υπεύθυνων καθηγητών (Άννα Μυρωνάκη, Βιολόγος - Στέφανος Κανδηλάρης, Θεολόγος) στις οποίες χαράχθηκαν οι κατευθύνσεις και υποδείχτηκαν οι πηγές πληροφοριών. Έγινε ενημέρωση για τη συμμετοχή του σχολείου στο Εθνικό Θεματικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης "Βιοποικιλότητα - Το εργαστήρι της ζωής" που συντονίζει το ΚΠΕ Καστοριάς.

Επίσης οι μαθητές ενημερώθηκαν από το υποστηρικτικό υλικό ΨΑΡΑΔΕΣ & ΧΕΛΩΝΕΣ (13 και 16 Δεκεμβρίου 2004).

Μέσα στο πλαίσιο των συνολικών δράσεων έγινε προγραμματισμένη επίσκεψη:

- στο ΚΠΕ Δήμου Πεταλούδων (24 και 25 Οκτωβρίου 2004)
- στο μουσείο Φυσικής Ιστορίας (24 και 25 Οκτωβρίου 2004)
- στην κοιλάδα πεταλούδων (24 και 25 Οκτωβρίου 2004)
- στο Σκιάδι Νότιας Ρόδου για δεντροφύτευση και μελέτη βιοποικιλότητας
(13 Φεβρουαρίου 2005)
- στον υδροβιολογικό σταθμό Ρόδου (21 Φεβρουαρίου 2005)
- στο "Ακταίον" της Ρόδου στις 15 Μαρτίου 2005 (ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ) όπου η ομάδα συμμετείχε με αφίσα στις εκδηλώσεις
- στο Μαντράκι Ρόδου στην τελική σχολική εκδήλωση - νεανικό forum παρουσίασης προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Αγωγής Υγείας, υπό την αιγίδα της Νομαρχιακής Επιτροπής Περιβάλλοντος (20 Απριλίου 2005), όπου η ομάδα συμμετείχε με αφίσα και κολάζ.

Α.1 Τι είναι η βιοποικιλότητα;

Ο όρος βιοποικιλότητα αποδίδεται στην ποικιλία του φαινομένου της ζωής σε κάθε επίπεδο οργάνωσής της.

Με μια βιαστική θεώρηση των πραγμάτων θα μπορούσε να οδηγηθεί κανείς στο συμπέρασμα ότι η ποικιλία αυτή αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια αδικαιολόγητη σπατάλη της φύσης. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι αληθές. Όσο περισσότερο πολύπλοκο είναι ένα οικοσύστημα τόσο σταθερότερο είναι διότι υπάρχουν περισσότερες σχέσεις ανάμεσα στα διαφορετικά είδη οργανισμών έτσι ώστε να αυξάνονται οι ευνοϊκές συνθήκες για τη διατήρηση της ισορροπίας του.

Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλομορφία όλων των σύγχρονων μορφών ζωής είναι το αποτέλεσμα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρόνων. Μέσω εξελικτικών διαδικασιών υπάρχει η δυνατότητα αυξομείωσης της βιοποικιλότητας.

Προσεγγίζοντας τη βιοποικιλότητα λοιπόν, διακρίνουμε 4 επίπεδα μελέτης:
- γονιδίων
- ειδών
- οικοσυστημάτων
- πολιτισμών

Α.2 Σταθμοί της βιοποικιλότητας

1. Πριν 4 δισ. χρόνια
Εμφάνιση θαλάσσιων μονοκύτταρων οργανισμών που ήταν η 1η μορφή ζωής στη Γη. Θα περάσουν πάνω από 3 δισ. χρόνια μέχρι να εξελιχθούν σε μεγάλους πολυκύτταρους οργανισμούς.

2. Πριν 540 εκατομ. χρόνια
Κατά τον Κάμβιο τα έμβια στις θάλασσες πληθαίνουν. Πρώτη εμφάνιση ζώων με σκελετό.

3. Πριν 440 εκατομ. χρόνια
Πρώτη μαζική εξάλειψη πολλών θαλάσσιων οργανισμών.

4. Πριν 425 εκατομ. χρόνια
Η βλάστηση "αποικίζει" την ξηρά. Ακολουθούν τα αρθρόποδα, τα πρώτα χερσαία ζώα.

5. Πριν 410 εκατομ. χρόνια
Εμφάνιση χερσαίων εντόμων.

6. Πριν 370 εκατομ. χρόνια
Μαζική εξάλειψη του 70% των ειδών της θαλάσσιας πανίδας.

7. Πριν 310 εκατομ. χρόνια
Εμφάνιση ερπετών, των πρώτων χερσαίων σπονδυλωτών.

8. Πριν 250 εκατομ. χρόνια
Κατά το Πέρμιο σημειώνεται μαζική εξαφάνιση τουλάχιστον του 90% των ζωικών ειδών. Επιζούν μερικά ερπετά που μοιάζουν με θηλαστικά.

9. Πριν 230 εκατομ. χρόνια
Εμφάνιση των δεινοσαύρων.

10. Πριν 210 εκατομ. χρόνια
Κατά το Τριάσιο εμφανίζονται τα ερπετά που μοιάζουν με θηλαστικά ενώ ακμάζουν οι δεινόσαυροι και τα πρώτα θηλαστικά.

11. Πριν 150 εκατομ. χρόνια
Στα τέλη του Ιουράσιου εμφανίζεται ο Αρχαιοπτέρυξ, το αρχαιότερο γνωστό πτηνό.

12. Πριν 130 εκατομ. χρόνια
Τα ανθοφόρα φυτά εξαπλώνονται σε όλη τη Γη.

13. Πριν 65 εκατομ. χρόνια
Μαζική εξάλειψη κατά τον Κρητιδικό. Η σύγκρουση ενός μετεωρίτη με τη Γη αλλάζει το κλίμα για χιλιετίες. Με την εξάλειψη των δεινοσαύρων, τα θηλαστικά πληθαίνουν.

14. Πριν 4 εκατομ. χρόνια
Στην Αφρική εμφανίζονται πιθηκόμορφα πλάσματα που περπατούν στα δύο πόδια.

15. Πριν 100.000 χρόνια
Εμφανίζονται οι πρώτοι Homo sapiens με νεότερα ανατομικά χαρακτηριστικά.

Α.3 Γενετική ποικιλότητα είδους

Ο όρος γενετική ποικιλότητα αναφέρεται στη διαφοροποίηση του γενετικού υλικού (DNA) μεταξύ των ατόμων του ίδιου είδους και καλύπτει τη γονιδιακή ποικιλία μεταξύ των πληθυσμών του ίδιου είδους ή τη γονιδιακή ποικιλία μεταξύ των ατόμων του ίδιου πληθυσμού.

Παραδείγματα - αποτελέσματα γενετικής ποικιλότητας είναι οι παρατηρούμενες διαφορές (κυρίως μορφολογικές και σπανιότερα ανατομικές και φυσιολογικές) μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών φυλών και μεταξύ ατόμων της ίδιας φυλής.

"Λάθη" που γίνονται κατά την αντιγραφή του DNA ή κατά τη διαίρεση των χρωμοσωμάτων καθώς και η επίδραση μεταλλαξιγόνων παραγόντων (χημικές ουσίες, η Χ και η γ-ακτινοβολία, καθώς και η υπεριώδης ακτινοβολία) προκαλούν μεταλλάξεις. Η συσσώρευση μεταλλάξεων προσδίδει στο άτομο τροποποιημένες ιδιότητες.

Μέσα σε μία βιοκοινότητα, τα άτομα ενός πληθυσμού καθώς και οι πληθυσμοί μεταξύ τους ανταγωνίζονται για συγκεκριμένους κάθε φορά πόρους (χώρο, τροφή, αναπαραγωγικό σύντροφο κ.ά.).

Σύμφωνα με τον Δαρβίνο (Φυσική Επιλογή: Αρχή της διατήρησης και επιβίωσης του καλύτερα προσαρμοσμένου οργανισμού, Charles Darwin, 1859, "Η προέλευση των ειδών") τα καλύτερα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους άτομα αναπαράγονται με γρηγορότερους ρυθμούς και η γενετική τους σύνθεση επικρατεί διαμορφώνοντας την εξελικτική πορεία του πληθυσμού και έμμεσα του είδους στο χρόνο.

Ανθρώπινες φυλές και γενετική ποικιλότητα:

Δύο οποιοιδήποτε άνθρωποι και ανεξάρτητα από τη γεωγραφική τους προέλευση, είναι γενετικά ταυτόσημοι κατά 99,9%. Το υπόλοιπο 0,01% είναι αυτό που διαφοροποιεί τον καθένα μας από τους υπόλοιπους. Τα χαρακτηριστικά που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται για την κατηγοριοποίηση των ανθρώπων σε φυλές (χρώμα δέρματος , ματιών κ.ά.) ελέγχονται από μικρό αριθμό γονιδίων τα οποία μεταλλάχθηκαν ως ανταπόκριση στις περιβαλλοντικές συνθήκες.

Α.4 Ποικιλότητα των ειδών

Το δεύτερο επίπεδο εξέτασης της βιοποικιλότητας αφορά στην ποικιλότητα
των ειδών που χαρακτηρίζει τις διαφορετικές περιοχές, ενδιαιτήματα της Γης.

Ο όρος ενδιαίτημα αναφέρεται στη θέση όπου απαντά ένας πληθυσμός και στα επιμέρους χαρακτηριστικά της, βιοτικά ή αβιοτικά.

Οι βιολόγοι κατατάσσουν τους ζωντανούς οργανισμούς σε 5 βασίλεια:

Ο αριθμός των ειδών που συναντώνται σε μια περιοχή χρησιμοποιείται συχνά ως μέτρο της βιοποικιλότητας της. Η ποικιλότητα των ειδών δεν είναι ομοιογενώς κατανεμημένη σε όλη τη βιόσφαιρα του πλανήτη μας. Ειδικότερα, αυξάνεται πλησιάζοντας τον Ισημερινό, ενώ μειώνεται στις πολικές περιοχές. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν, καθορίζουν τη βιοποικιλότητα μιας περιοχής είναι η συχνότητα των βροχοπτώσεων και η αφθονία των διαθέσιμων θρεπτικών συστατικών.

Συνεχώς ανακαλύπτονται καινούργια είδη, ακόμα και είδη πουλιών ή θηλαστικών. Κατά μέσο όρο, περίπου 3 νέα είδη πουλιών ανακαλύπτονται κάθε χρόνο ενώ μόλις το 1990 βρέθηκε ένα νέο είδος πιθήκου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι στα βαθύτερα θαλάσσια στρώματα υπάρχουν περισσότερα από 1 εκατομμύριο άγνωστα είδη.

ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ ΩΣΤΟΣΟ ΚΑΙ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ, Ο ΡΥΘΜΟΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΕΙΔΩΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑ 50-100 ΦΟΡΕΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΟ. Το 1/4 των ειδών του πλανήτη απειλείται σήμερα με εξαφάνιση, ενώ υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο χάνονται περίπου 26.000 από τα γνωστά είδη.

Α.5 Ποικιλότητα οικοσυστημάτων

Ως οικοσύστημα ορίζουμε μία οργανωμένη ενότητα έμβιων όντων και αβιοτικών στοιχείων μέσα στην οποία ανταλλάσσονται υλικά και μια πηγή ενέργειας. Περιλαμβάνει τις σχέσεις ανάμεσα στους οργανισμούς και τα επιμέρους στοιχεία του φυσικού τους περιβάλλοντος.

Η αύξηση της μάζας των παραγωγών (φυτών) σε ορισμένο χρονικό διάστημα αποτελεί την παραγωγικότητα του οικοσυστήματος.

Τα τροπικά δάση είναι εξαιρετικά παραγωγικά. Εξίσου παραγωγικοί είναι και οι παράκτιοι υγρότοποι οι οποίοι αποτελούν το βιότοπο μιας μικρής σχετικά ποικιλίας ειδών.

Α.6 Πολιτιστική ποικιλότητα

Όλα τα είδη κατευθύνουν την εξελικτική διαδικασία που οδήγησε μέχρι και την προέλευση του ανθρώπου. Ο Homo sapiens με τον εγκέφαλο του, τη νοητική του δηλαδή ικανότητα που δημιουργεί πολιτισμούς και ιδιαίτερες κοινωνικές δομές, προσθέτει ακόμα μια εξελικτική παράμετρο, την "πολιτισμική εξέλιξη". Οι πολιτισμικές αλλαγές μπορούν να είναι ταχύτερες των βιολογικών.

Η ανθρώπινη πολιτιστική ποικιλότητα εκδηλώνεται, μεταξύ άλλων, με την ποικιλία στις γλώσσες, στις θρησκευτικές αντιλήψεις, στις πρακτικές διαχείρισης της γης, στην τέχνη, στη μουσική, στην κοινωνική οργάνωση και στις διατροφικές συνήθειες.

Α.7. Παράγοντες που απειλούν τη βιοποικιλότητα

Όταν οι αλλαγές είναι ριζικές σε ένα οικοσύστημα και συμβαίνουν απότομα (καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, εισαγωγή στο οικοσύστημα ξενικών ανταγωνιστικών ειδών κ.ά.), τα άτομα αδυνατούν να προσαρμοστούν άμεσα και κατά συνέπεια οι πληθυσμοί τους απειλούνται από εξαφάνιση.

Στις μέρες μας και μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής 4.500 είδη περίπου απειλούνται από εξαφάνιση και πιθανότατα 500 είδη έχουν εξαφανιστεί για πάντα από τότε που οι άνθρωποι κατοίκησαν τη Βόρεια Αμερική.

- Κάθε ημέρα που περνά εξαφανίζονται από τον πλανήτη από 40 έως 70 είδη χλωρίδας και πανίδας.
- Κάθε χρόνο εξαφανίζεται το 1% των τροπικών δασών, ενώ το ένα δέκατο των κοραλλιογενών υφάλων του πλανήτη χάνεται βίαια.
- Για πρώτη φορά, οι εξαφανίσεις ειδών δεν οφείλονται σε φυσικές διεργασίες, αλλά σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Για παράδειγμα, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι χάνονται κυρίως εξαιτίας της αλλαγής του κλίματος, της υπεραλίευσης, της μόλυνσης των υδάτων, της καταστροφής των συμβιωτικών οργανισμών από τους οποίους εξαρτάται η ισορροπία του οικοσυστήματος. H καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων επηρεάζει με τη σειρά της το οικοσύστημα στα βάθη των ωκεανών και οι επιπτώσεις είναι αλυσιδωτές, σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Κυριότερη αιτία των μαζικών εξαφανίσεων φυτών και ζωών είναι η καταστροφή των οικοτόπων τους.
- Ο άνθρωπος έχει μετατρέψει το ένα τέταρτο περίπου των χερσαίων εκτάσεων σε καλλιέργειες και το 1-2% σε αστικά κέντρα. Είναι προφανές ότι τα οικοσυστήματα που κυρίως εκμεταλλεύεται ο άνθρωπος, με αποτέλεσμα στις περισσότερες περιπτώσεις τη σταδιακή υποβάθμισή τους, είναι αυτά με τις ευνοϊκότερες κλιματικές συνθήκες, το γονιμότερο έδαφος και τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα.
- Σε καλλιέργειες σιταριού, καλαμποκιού κ.ά. εφαρμόζονται πρακτικές απομάκρυνσης μεγάλης ποικιλίας φυτών (ζιζανίων) με αποτέλεσμα να αφαιρούνται μαζί με τα φυτά αυτά και μικροί πληθυσμοί ζώων. Η ανθρωπογενής αυτή παρέμβαση, ενώ βελτιώνει μεσοπρόθεσμα την αποδοτικότητα της καλλιεργούμενης έκτασης, ελαττώνει τη βιοποικιλότητά της.
- Η υπερβόσκηση επίσης αποτελεί παράγοντα που απειλεί τη βιοποικιλότητα μιας περιοχής. Με την υπερβόσκηση τα μόνα φυτά που παραμένουν στο οικοσύστημα είναι αυτά που δεν τρώγονται και τα οποία αυξάνονται σε βάρος των φυτών που τρώγονται. Αποτέλεσμα είναι η υποβάθμιση της βλάστησης της περιοχής - μείωση της τοπικής βιοποικιλότητας. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, μικρή ποικιλότητα βλάστησης έχουν περιοχές που υπερβόσκονται στην Κρήτη, στην Εύβοια, στην ορεινή Θεσσαλία και στη Μακεδονία με αποτέλεσμα η βλάστηση τους να αποτελείται από λίγα μόνο είδη.
- Υπολογίζεται ότι σε ολόκληρη τη Μεσογειακή λεκάνη κάθε χρόνο καίγονται περίπου 2.000.000 στρέμματα. Στην Ελλάδα περισσότερα από 200.000 στρέμματα καίγονται ετησίως. Ανάμεσα στα αίτια που προκαλούν τη φωτιά αναφέρονται και οι κεραυνοί. Το μεγαλύτερο ωστόσο ποσοστό (>50%), τόσο του αριθμού των πυρκαγιών όσο και της καμένης έκτασης, αποδίδεται σε ανθρώπινη απροσεξία και σε ποικίλες σκοπιμότητες.
- Ο χρόνος που απαιτείται για την επανάκαμψη ενός καμένου οικοσυστήματος είναι περίπου δύο χρόνια και εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά των φυτικών ειδών που θα αναπτυχθούν στην περιοχή.
- Συνήθως όμως η έντονη βόσκηση ακολουθεί την εμφάνιση της φωτιάς. Τα νεαρά παραβλαστήματα και κυρίως τα ψυχανθή που επικρατούν στο καμένο οικοσύστημα είναι άριστες ζωοτροφές, γεγονός που καθιστά τη χρήση της φωτιάς αποτελεσματικό μεσοπρόθεσμα διαχειριστικό εργαλείο για τους κτηνοτρόφους. Η υπερβόσκηση όμως αναστέλλει την αναγεννητική ικανότητα των φυτικών οργανισμών με συνέπεια την κατάρρευση του οικοσυστήματος.

Κλιματικές αλλαγές και το φαινόμενο της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη:

Σύμφωνα με τους ειδήμονες τα επόμενα 50-100 χρόνια η θερμοκρασία του πλανήτη μας θα αυξηθεί σημαντικά (φαινόμενο θερμοκηπίου). Μια θερμοκρασιακή αύξηση της τάξης των 2 βαθμών C θεωρείται πολύ μεγάλη σε σχέση με τις φυσιολογικές διακυμάνσεις της θερμοκρασίας του πλανήτη στο πέρασμα του χρόνου και θα είναι η μεγαλύτερη των τελευταίων 100.000 χρόνων.

H υπερθέρμανση θα "κάψει" 1 εκατ. είδη.

Το ένα τέταρτο των γνωστών χερσαίων ζώων και φυτών, περισσότερα από ένα εκατομμύριο είδη, θα εξαφανιστούν εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη που θα σημειωθεί τα 50 επόμενα χρόνια.

Χημική ρύπανση:

Τα χημικά απόβλητα των αστικών και βιομηχανικών κέντρων καθώς και η μη ορθολογική χρήση συνθετικών εντομοκτόνων και φυτικών λιπασμάτων ευθύνονται, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, για την καταστροφή φυσικών οικοσυστημάτων και την εξαφάνιση ορισμένων ειδών. Ρύπανση παρατηρείται όταν μεταβάλλεται ποιοτικά ή ποσοτικά η χημική σύσταση των βασικών στοιχείων του περιβάλλοντος, του αέρα, του νερού και του εδάφους.

- Η ρύπανση της ατμόσφαιρας, του νερού και του εδάφους προκαλεί προβλήματα στα οικοσυστήματα (όξινη βροχή, φαινόμενο θερμοκηπίου, φωτοχημικό νέφος, τρύπα του όζοντος, ευτροφισμός, βιοσυσσώρευση).
- Τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και τα βιομηχανικά τοξικά απόβλητα της Αγγλίας υποβαθμίζουν τις λίμνες και τα δάση της Σκανδιναβίας. Η χρήση ορισμένων χημικών στη Βόρεια Αμερική καταστρέφει το στρώμα του όζοντος, αυξάνοντας τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του δέρματος στην Αυστραλία. Υπολείμματα του εντομοκτόνου DDT που χρησιμοποιείται στην Κεντρική Αμερική ανιχνεύονται σε λίμνες της Βόρειας Αμερικής.
- Υπάρχουν περίπου 370 εκατ. άνθρωποι που ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όλοι μαζί πετάμε περίπου 2 δισ. τόνους απορριμμάτων το χρόνο. Αυτό σημαίνει πως ο καθένας μας προσωπικά δημιουργεί περισσότερους από πέντε τόνους σκουπιδιών.

Η αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων απαιτεί τόσο εθνικές όσο και διεθνείς κινητοποιήσεις. Είναι άμεση η ανάγκη εφαρμογής διαχειριστικών προγραμμάτων περιορισμού των αστικών, βιομηχανικών κ.ά. αποβλήτων και ανάπτυξης καταλληλότερων τεχνολογιών.

Εξασθένιση της στιβάδας του όζοντος:

Στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας (στρατόσφαιρα) και με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, οι χλωροφθοράναθρακες διασπώνται απελευθερώνοντας χλώριο που μετατρέπει το όζον σε οξυγόνο. Η μείωση της συγκέντρωσης του όζοντος στη στρατόσφαιρα προκαλεί αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας που φτάνει στη Γη, με αρνητικές επιπτώσεις στους οργανισμούς των χερσαίων και των υδατικών οικοσυστημάτων.

Το φαινόμενο της όξινης βροχής:

Αυξημένες συγκεντρώσεις διοξειδίου του θείου και οξειδίων του αζώτου προκαλούν μείωση του pH της βροχής (pH<5,6), του χιονιού ή της ομίχλης με αρνητικές επιδράσεις στα οικοσυστήματα. Η όξινη βροχή εξασθενεί το αμυντικό σύστημα πολλών χερσαίων φυτικών οργανισμών, διαβρώνει το έδαφος και μειώνει τη γονιμότητά του (λόγω μείωσης της δραστηριότητας των εδαφικών μικροοργανισμών), δυσχεραίνει την επιβίωση των υδρόβιων οργανισμών , προκαλεί γυψοποίηση μαρμάρων κ.ά.

Οι κυριότερες από τις πηγές παραγωγής αερίων που ευθύνονται για την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Το χαρακτηριστικό καφετί χρώμα (φωτοχημική ρύπανση) που παρατηρείται συχνά στον ατμοσφαιρικό αέρα οφείλεται σε ρυπαντές όπως τα οξείδια του αζώτου, υποπροϊόντα μηχανών εσωτερικής καύσης αυτοκινήτων και εργοστασίων, υδρογονάνθρακες, μονοξείδιο του άνθρακα. Οι παραπάνω ενώσεις, με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, αντιδρούν μεταξύ τους και με τα συστατικά της ατμόσφαιρας παράγουν ενώσεις όπως νιτρικά υπεροξείδια (ΡΑΝs), όζον κ.ά.

Εκτιμάται ότι ετησίως πάνω από 240.000 άνθρωποι πεθαίνουν στην Ευρώπη εξαιτίας της φωτοχημικής ρύπανσης. Οι ευπαθέστερες ομάδες θεωρούνται τα παιδιά και οι αθλητές, καθώς η έντονη σωματική δραστηριότητα οδηγεί στην εισπνοή μεγαλύτερων ποσοτήτων αέρα.

Α.8 Διατήρηση της βιοποικιλότητας

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας εξασφαλίζει την ανάπτυξη βιώσιμων πληθυσμών και οικοσυστημάτων. Κατά πόσο το αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος όμως;

Η μεγάλη ποικιλία γονιδίων, ειδών, οικοσυστημάτων και πολιτισμών μας εξασφαλίζει τροφή, ενέργεια, φάρμακα, ξυλεία, ίνες και άλλες πρώτες ύλες, λειτουργικές πρακτικές, εμπειρία και γνώση αποδίδοντας αξιόλογα κεφάλαια στην παγκόσμια οικονομία. Παράλληλα, η τεράστια αυτή "αποθήκη" μορφών ζωής και οικοσυστημάτων γενικότερα παρέχει δωρεάν υπηρεσίες ανακύκλωσης στοιχείων του περιβάλλοντος.

Ο Ήλιος και η Γη συντηρούν κάθε μορφή ζωής.

ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ "ΑΓΡΙΑΣ ΖΩΗΣ"

Για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι απαραίτητη η εφαρμογή αυστηρών κανονισμών στο εμπόριο προϊόντων της πανίδας και χλωρίδας του πλανήτη μας. Κάθε χρόνο ποσοστά πληθυσμών διάφορων ζώων μειώνονται λόγω του παράνομου εμπορίου.

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Στα φυσικά οικοσυστήματα παρατηρείται μεγάλη βιοποικιλότητα γιατί η επίδραση του ανθρώπου είναι πολύ περιορισμένη.

- Ο διεθνής οργανισμός I.U.C.N. (International Union for the Conservation of Nature) κατατάσσει τις προστατευόμενες περιοχές σε κατηγορίες ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες τους.

Στην Ελλάδα προστατευόμενες περιοχές είναι οι Εθνικοί Δρυμοί (στη χώρα μας υπάρχουν δέκα), τα Αισθητικά Δάση, τα Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (καταρράκτες, φαράγγια και μεμονωμένα δέντρα) και οι Υγρότοποι (λίμνες, πηγές, ποτάμια, έλη, λιμνοθάλασσες κ.ά. είναι υγρότοποι).

Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περίπου 378 υγρότοποι. Έντεκα από αυτούς προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις.

H Ελλάδα έχει τις πιο καθαρές θάλασσες της Ευρώπης. Έτσι εξηγείται και η μεγάλη βιοποικιλότητα που παρατηρείται στις περισσότερες ακτές της. Πολλές θαλάσσιες περιοχές της θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν θαλάσσια πάρκα.

Σήμερα η πολιτεία έχει ανακηρύξει ως εθνικό θαλάσσιο πάρκο την περιοχή Αλοννήσου - Βορείων Σποράδων, βιότοπο της μεσογειακής φώκιας, και εθνικό θα-λάσσιο πάρκο και τον κόλπο του Λαγανά στη Ζάκυνθο, βιότοπο της θαλάσσιας χελώνας Καρέττα-καρέττα (Caretta-caretta).

Β.1 ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, 64 φυτά στην Ευρώπη εξαφανίστηκαν.

Σήμερα, σχεδόν τα μισά (45%) θηλαστικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση και περισσότερο από το ένα τρίτο (38%) των ειδών των ερπετών, πτηνών και ψαριών βρίσκονται σε κίνδυνο.

Τα κάποτε κοινά πτηνά όπως η σιταρήθρα κι ο κηποτσιροβάκος και θαλάσσια είδη όπως η μεσογειακή φώκια βρίσκονται επίσης σε κίνδυνο. Επιπλέον, 3.000 είδη φυτών είναι απειλούμενα: 27 από αυτά αντιμετωπίζουν έναν πιθανό αφανισμό.

Στη συνέχεια αναφέρονται μερικά απειλούμενα είδη ζώων:

Θηλαστικά	Πτηνά	Ερπετά και αμφίβια	Έντομα	Φυτά
• Λυγξ • Φαιά αρκούδα • Μεσογειακή φώκια • Φώκια της λίμνης Σάιμα • Μαρσουάνος	• Αιγαιόγλαρος • Δίχηλο φασοπερίστερο • Πετρίτης • Θαλασσαετός • Ίβις η φαλακρή • Πύρρουλας του Σάο Μιγκέλ • Βασιλαετός • Ορτυγομάνα	• Θαλάσσια χελώνα καρέτα • Σαύρα γίγας του Χιέρρο • Φρύνος με στίγματα φωτιάς	• Πεταλούδα του έλους • Κορσικανική μαχάων	• Κυπριπέδιο το πεδιλόμορφο

Β.2 ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΣΤΗ ΡΟΔΟ

H ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΩΝ ΠΕΤΑΛΟΥΔΩΝ

Στην δυτική πλευρά του νησιού της Ρόδου στα Ν.Α. του χωριού θεολόγου βρίσκεται η κοιλάδα των Πεταλούδων.

Η κοιλάδα διασχίζεται από τον ποταμό Πελεκάνο και βρίσκεται κάτω από τη Μονή της Καλόπετρας. Σύμφωνα με μαρτυρίες παλαιοτέρων η κοιλάδα ονομαζόταν Πελεκάνος, αργότερα όμως, προφανώς λόγω της εμφάνισης των Πεταλούδων, ονομάστηκε κοιλάδα των Πεταλούδων και το ποτάμι που την διασχίζει Πελεκάνος.

Ο θρύλος αναφέρει πως ο άνθρωπος που έχτισε το μοναστήρι της Καλόπετρας, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, έφερε την κόρη του, που έπασχε από φυματίωση στο μοναστήρι λόγω του καλού κλίματος και έβαλε ένα δούλο να την φυλάει. Ο δούλος, που ονομαζόταν Πελεκάνος αγαπήθηκε με το κορίτσι και όταν ο Α. Υψηλάντης αρνήθηκε το γάμο τους, αυτός αυτοκτόνησε μέσα στην κοιλάδα και έτσι πήρε και το όνομα του.

Γύρω στο 1930 φάνηκαν οι Πεταλούδες. Μερικοί ισχυρίζονται ότι τις έφεραν Ιταλοί. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία όμως από τους κατοίκους, που εργάστηκαν στην κοιλάδα λένε ότι οι πεταλούδες υπήρχαν και ότι απλώς ανακαλύφθηκαν την εποχή εκείνη. Οι πεταλούδες έγιναν γνωστές στον κόσμο το 1957. Από τότε την κοιλάδα των Πεταλούδων την επισκέπτονται ολοένα και περισσότεροι τουρίστες.

Οι σφυρίχτρες και τα παλαμάκια των τουριστών κάνουν τις πεταλούδες να καταναλώνουν αποθηκευμένο λίπος και έτσι να μειώνεται ο πληθυσμός τους.

Την περίοδο των βροχών οι πεταλούδες σε μορφή κάμπιας διαμένουν μέσα στις κουμαριές, στις μυρτιές και τρέφονται με φυτά. Όταν πλησιάζει το τέλος της υγρής περιόδου (περίπου τέλη Μαΐου) εμφανίζεται το τέλειο έντομο. Αυτή μετακινείται σε περιοχές με περισσότερη υγρασία ταξιδεύοντας μόνο νύχτα. Στην κοιλάδα θα παραμείνει όλο το καλοκαίρι. Στα τέλη Αυγούστου θα ζευγαρώσει και το Σεπτέμβριο θα πετάξει για να αφήσει μέχρι και εκατό αυγά σε περιοχές που απέχουν μέχρι και 30 χιλιόμετρα μέσα στους μεσογειακούς θαμνώνες. Εκεί αρχίζουν οι βροχές, τα φυτά μεγαλώνουν και τα σκουλήκια, που βγαίνουν από τα αυγά, βρίσκουν τροφή και αναπτύσσονται.

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ

Η πεταλούδα ανήκει στης νυχτοπεταλούδες και απέκτησε πολλά ονόματα. Το πιο γνωστό σήμερα είναι το Pαnaxia quadripunctaria.

Βασίλειο: Ζώα
Υπόταξη: Ετερόνευρα
Φύλο: Αρθρόποδα
Κλάση: Έντομα
Τάξη: Λεπιδόπτερα
Υπεροικογένεια: Νυχτοπεταλούδες
Οικογένεια: Αρτίδες
Υποοικογένεια: Καλλίμορφα
Γένος: Όμορφη
Είδος: Τετραγονώστικτη

ΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ - ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΑ ΣΤΑΔΙΑ

Τους καλοκαιρινούς μήνες μαζεύονται δεκάδες στις φυλλωσιές των δέντρων της υγράμβαρης που βρίσκονται στη κοιλάδα, κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι πεταλούδες εμφανίζονται τον Ιούνιο, παραμένουν όλο το καλοκαίρι και στα τέλη του Σεπτεμβρίου μεταναστεύουν μαζικά για τόπους ωοτοκίας και διαχείμασης. Η θηλυκή πεταλούδα μετά τη σύζευξη γεννά τα αυγά της κάτω από τις επιφάνειες των φύλλων και μετά πεθαίνει. H αρσενική πεθαίνει μετά τη σύζευξη.

Για την συμπλήρωση του βιολογικού κύκλου της διέρχεται από τα ακόλουθα στάδια α) αυγό β) προνύμφη ή κάμπια γ) νύμφη δ) ενήλικο ή ακμαίο.

ΑΥΓΟ

Είναι σφαιρικού σχήματος, ασπροκίτρινο γυαλιστερού χρώματος με διάμετρο 0,09mm περίπου. Κάθε θηλυκό γεννά 150-200 αυγά.

Οι συστάδες αποτελούνται από 15-30 αυγά στα χαμηλά κλαδιά θάμνων, όπου ο φωτισμός είναι μειωμένος. Τα αυγά γεννιούνται κατά το μήνα Σεπτέμβρη και η θερμοκρασία κυμαίνεται στους 13-23 βαθμούς C. Οι μικρές προνύμφες εκκολάπτονται 10-15 περίπου μέρες την εναπόθεση των αυγών.

ΠΡΟΝΥΜΦΗ

Το σώμα της χωρίζεται σε τρία τμήματα: κεφάλι, θώρακα και κοιλιά και έχει μήκος 3mm.Το σώμα σε όλες τις ηλικίες καλύπτεται από πολλές τρίχες καφέ χρώματος. Με την αλλαγή της ηλικίας αλλάζει και το χρώμα του δέρματος, που ξεκινά από κιτρινόασπρο και καταλήγει σε σκούρο καφέ. Στην τελευταία ηλικία η ραχιαία λωρίδα έχει χρώμα κίτρινο και οι δύο πλευρικές λευκό. Η προνύμφη είναι πολυφάγος, δηλαδή τρέφεται με φύλλα από πολλά είδη.

ΝΥΜΦΗ

Η προνύμφη νυμφώνεται στα τέλη Απριλίου αρχές Μαΐου και παραμένει ακίνητη μέσα στο χιτινώδες περίβλημα της. Η νύμφη γίνεται κάτω από πέτρες αρχές Ιουνίου. Έχει χρώμα σκούρο καφέ, είναι σκληρό και γυαλιστερό και μήκος 2cm. Φτιάχνει κουκούλι από ασπροόγκριζες λεπτές ίνες. Μεγάλες νύμφες μεταμορφώνονται σε γυμνές χρυσαλίδες (χωρίς κουκούλι).

ΕΝΗΛΙΚΟ Η ΑΚΜΑΙΟ (ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ)

Εμφανίζεται από τις αρχές έως τα μέσα Ιουνίου, ανάλογα με την περιοχή και τις συνθήκες του περιβάλλοντος που επικρατούν εκείνη την περίοδο.

Έχει μήκος 1,8-2,3cm και άνοιγμα φτερών 5,5-6,0cm. Σε στάση ηρεμίας φαίνεται σαν ισόπλευρο τρίγωνο, που ορίζουν τα μπροστινά φτερά, τα οποία είναι σφικτά κολλημένα στο σώμα.

Σε στάση ηρεμίας κάθεται με το κεφάλι προς τα πάνω, δηλαδή εμφανίζει αρνητικό γεωτακτισμό. Τα ενήλικα από τις αρχές Ιουνίου συγκεντρώνονται στην "Κοιλάδα των Πεταλούδων" όπου παραμένουν μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου. Όμως από της αρχές Σεπτεμβρίου αρχίζουν να μειώνονται σταδιακά, εξαιτίας της μετανάστευσης στις γειτονικές περιοχές. Η κοιλάδα χαρακτηρίζεται ως δευτεροβιότοπος όπου γίνεται η σύζευξη των πεταλούδων πριν την μετανάστευση.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑΣ

Η πεταλούδα έχει πολλούς εχθρούς όπως ο άνθρωπος και τα ζώα. Μερικά από τα ζώα είναι: ο βάτραχος, η σαύρα, το καβούρι, η γαλαζοπαπαδίτσα, ο σπίνος, ο τρυποφράχτης, ο φλώρος και η νυχτερίδα. Ανάμεσα στα φυλλώματα υπάρχουν πολλοί ιστοί από αράχνες παρόλα αυτά δεν θεωρείται εχθρός της.
Τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός της πεταλούδας μειώνεται. Αυτό οφείλεται τόσο σε αβιοτικούς παράγοντες, όσο και στον ανθρώπινο παράγοντα στην κοιλάδα. Οι τουρίστες για να χαρούν τη μαγευτική οπτασία της κοιλάδας , κάνουν τεράστια λάθη. Πετάνε χούφτες χαλίκια ψηλά στα δέντρα ή χτυπάνε παλαμάκια, πράγμα απαγορευμένο.

Τέλος μια συμβουλή από ένα παιδί 16 χρονών...!!! "μην κυνηγάτε τις πεταλούδες"... "... που από το πολύ κυνηγητό, τ' άμοιρα τα λεπιδόπτερα έχουν αποσυρθεί στα πιο κρυφά και απόκρημνα μέρη της ποταμιάς..." όπως σημειώνουν και μελετητές.

ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Η περιοχή αυτή είναι η ιδανικότερη για την συγκέντρωση και την καλοκαιρινή παραμονή των εντομών. Κατά τη διάρκεια του χρόνου παραμονής πληθυσμού παρατηρείται μετακίνηση προς το βάθος της κοιλάδας με ανώτατο σημείο συγκέντρωσης το άνοιγμα με τον καταρράκτη, όπου η πυκνότητα είναι μέγιστη προς το τέλος του καλοκαιριού. Η απαραίτητη σχετική υγρασία, που πρέπει να είναι υψηλή, επιτυγχάνεται με την εξάτμιση του νερού και την διαπνοή των φυτών. Χρειάζονται απαραίτητα, νερό και υψηλή υγρασία του αέρα για να επιβιώσουν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ

Η πεταλούδα έχει πολύ μεγάλη εξάπλωση, σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, δυτική Ασία και σε άλλες χώρες της Μεσογείου. Έχει βρεθεί σε χώρες όπως, Ελλάδα, Αγγλία, Γαλλία, Βέλγιο, Ελβετία, Ολλανδία, Γερμάνια, Βοσνία, Ερζεγοβίνη, Ιταλία, Ισπανία, Ρωσία, Τουρκία, Ιράν, Ιράκ, Αίγυπτο και Κύπρο. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός βρίσκεται στο νησί της Ρόδου, όπου τόπος συγκέντρωσης είναι η "Κοιλάδα των Πεταλούδων". Άλλος σημαντικός βιότοπος είναι η Βοιωτία. Τη συναντάμε όμως και σε Σαμοθράκη, Κρήτη, Αττική, Αχαΐα, Θάσο, Ικαρία, Μήλο, Νίσσυρο, Σάμο, Σίφνο, Χίο, Φαράγγι Αθώου-Ηπείρου και χερσόνησο Άθω-Χαλκιδική.

ΥΓΡΑΜΒΑΡΗ (Liquidambar orientalis)

Γένος φυτών της οικογένειας των πλατανοειδών ή πλατανίδων, που συμπεριλαμβάνει δέντρα ιθαγενή των βορείων χωρών της Αμερικής και των δυτικών χωρών της Ασίας. Την υγράμβαρη την συναντάμε στη Κοιλάδα των Πεταλούδων.

Τα ταξιδιωτικά γραφεία της Ρόδου οργανώνουν πολλές επισκέψεις στην ποταμιά της πεταλούδας. Αυτή απέχει 24χλμ. από το κέντρο της Ρόδου. Το αρωματικό δάκρυ της Υγράμβαρης έλκει μυριάδες πεταλούδες του συγκεκριμένου είδους. Η Υγράμβαρη είναι σπάνιο δέντρο. Αρκετά τέτοια δέντρα απαντούν στην Τουρκία, που τα εκμεταλλεύονται για το ανώνυμο ρετσίνι τους. Τα δέντρα της ποταμιάς της Ρόδου, δεν τα ρητινεύουν, επιχειρήθηκε όμως και τέτοια αξιοποίηση. Ο τουρισμός απέφερε πιο πολλά κέρδη, από το αρωματική ρητίνη. Σε κάθε περίπτωση η εκμετάλλευση του φυτού για τη ρητίνη θα προξενούσε ένα αντιαισθητικό πλήγωμα των ωραίων δέντρων της Υγράμβαρης...

ΓΚΙΖΑΝΙ

Το γκιζάνι είναι ένα ψάρι μικρού μεγέθους (το μέγιστο μήκος του φθάνει τα 10-12 εκατοστά). Ζει αποκλειστικά στα γλυκά νερά της Ρόδου. Αλλιώς ονομάζεται Ladigesocypris ghigii (Pisces, Cyprinidae). Καταφέρνει να ζει στο επικίνδυνο περιβάλλον των ρεμάτων του νησιού, που το χειμώνα μπορεί να πλημμυρίσουν, ενώ το καλοκαίρι ξεραίνονται στο μεγαλύτερο μέρος τους. Το γκιζάνι κατοικεί στα περισσότερα ρέματα και ο κύκλος ζωής του είναι σύντομος (ζει τρία χρόνια) και τρώει ένα ευρύτατο φάσμα τροφών.

ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΥ ΖΕΙ: Το Ladigesocypris ghigii (Pisces, Cyprinidae) ζει στις παρακάτω περιοχές: στην περιοχή της Ψίνθου, στην Αγία Ελεούσα, στη λίμνη των Νάνων, καθώς και στα ρέματα και την τεχνητή λίμνη της Απολακκιάς. Επίσης ζει στα ρέματα: Λουτάνη, Γαδουρά και Αργυρού. Επιπλέον ανακαλύφθηκαν πληθυσμοί που δεν είχαν καταγραφεί στο παρελθόν στα ρέματα Χα, Μάκαρη, Λάρδου και σε δυο μικρές τεχνητές υδατοδεξαμενές στην περιοχή Άτσακα.

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ: Αναπαράγεται τμηματικά την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού. Η διάρκεια της αναπαραγωγικής του περιόδου διαφέρει ανάλογα με το υδάτινο σύστημα, καθώς επίσης και από χρονιά σε χρονιά. Συνήθως στα συστήματα με λίγο νερό (π.χ. ρέματα Απολακκιάς), καθώς και στα υπόλοιπα κατά τις ξηρές χρονιές, η αναπαραγωγική του περίοδος παρατείνεται έως και το τέλος του καλοκαιριού.

ΑΠΕΙΛΕΣ: Η κυριότερη απειλή για το γκιζάνι είναι η έλλειψη νερού που οφείλεται στο συνδυασμό της ξηρασίας και της μεγάλης ποσοτικά άντλησης νερού κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Η ξηρασία είναι αποτέλεσμα του ξηρού κλίματος. Ακόμη όμως και όταν βρέχει, οι απότομες πλαγιές των βουνών προκαλούν έντονη ροή του επιφανειακού νερού με αποτέλεσμα ο εμπλουτισμός των υπόγειων νερών να είναι περιορισμένος. Επιπρόσθετα, επειδή μεγάλο μέρος των δασών της Ρόδου έχει καταστραφεί στο παρελθόν από πυρκαγιές, έχει αυξηθεί κατά πολύ η διάβρωση των εδαφών, μειώνοντας έτσι τη φυσική δυνατότητα συγκράτησης του νερού για τον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα.

Προτείνουμε τις εξής λύσεις αφού πρώτα μάθουμε το βιολογικό του κύκλο και κατανοήσουμε την αξία του:

• Να διαχειριστούμε ορθολογικά τους υδάτινους πόρους
• Να προστατέψουμε τα δάση από τις φωτιές
• Να μη ρυπαίνουμε και να μην καταστρέφουμε τα ρέματα

ΤΑ ΜΙΚΡΟΣΩΜΑ ΑΛΟΓΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ

Σύμφωνα με διάφορες μαρτυρίες ζωολόγων και κατοίκων του δήμου Αρχαγγέλου τα μικρόσωμα αυτά άλογα ζούσαν από πολλά χρόνια πριν, σε ημιάγρια κατάσταση στα πυκνά τότε δάση της Ρόδου, στο λεκανοπέδιο που περικλείεται από τα βουνά του Κουτσούτη, Στρογγυλού και Κουρεπή, στο κέντρο του νησιού και δυτικά της Αρχαγγέλου, επίσης γύρω από τα βουνά Κάραβος και Προφήτης Ηλίας νότια του δήμου. Το ύψος τους κυμαίνεται μεταξύ 0,80-1,20cm. Έχουν χρώμα μαύρο ή καστανό ή ερυθρό σκούρο. Ο αριθμός των μικρόσωμων αλόγων ήταν προπολεμικά μέχρι 150 άτομα. Κατά την δεκαετία του 1950 μειώθηκε σε 50-60 άτομα.

ΛΟΓΟΙ ΜΕΙΩΣΗΣ

1. Η κατά καιρούς πυρκαγιές και οι ανομβρίες ήταν οι κυριότερες αιτίες της μείωσης τους.
2. Η κακοποίηση του οικοσυστήματος και ο περιορισμός της έκτασης βοσκής τους από άλλες δραστηριότητες.
3. Οι Ιταλοί στρατιώτες κατά τη διάρκεια του πολέμου σκότωναν τα μικρόσωμα αυτά ζώα για τροφή.
4. Κτηνοτρόφοι της περιοχής τα πιάνουν και τα πωλούν.
5. Η έλλειψη ευαισθησίας από πολλούς για τη προστασία τους.

Ο αριθμός τους αυτή τη στιγμή είναι 10 και χάρη στις αξιέπαινες προσπάθειες του πολιτιστικού συλλόγου της Αρχαγγέλου "Ο Αίθωνας" αυτά τα λίγα άλογα έχουν ένα συγκεκριμένο χώρο για την προστασία και επιβίωση τους.

Πρέπει να συντρέξουμε σε βοήθεια προτού εξαλειφθεί και αυτό το είδος από τα πολλά της Ροδίτικης πανίδας.

ΤΟ ΠΛΑΤOΝΙ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

Το πλατόνι της Ρόδου είναι ένα από τα λίγα είδη ελαφιών της Ευρώπης που διασώθηκαν μέχρι σήμερα. Πολλοί ισχυρίζονται ότι το πλατόνι ήρθε στο νησί της Ρόδου με την άφιξη των σταυροφόρων. Η Ρόδος αναφέρεται σε αρχαία κείμενα ως "Οφιούσα" η έχουσα δηλαδή πολλά φίδια. Σύμφωνα με την παραπάνω άποψη, οι σταυροφόροι για να προστατεύσουν τα στρατόπεδα από τα φίδια, εισήγαγαν το ελάφι και το χρησιμοποίησαν ως φύλακα σε χώρους γύρω από αυτά. Τα ελάφια δεν κυνηγούν για να σκοτώσουν τα φίδια, όπως πιστεύουν πολλοί, εν τούτοις λέγεται ότι τα κέρατα του ελαφιού εκκρίνουν κάποια ουσία (ένα αλκάλιο), η μυρωδιά του οποίου ενοχλεί και εξαναγκάζει τα φίδια να απομακρυνθούν. Κάποια λοιπόν από τα ζώα αυτά, που έφεραν οι σταυροφόροι, ξέφυγαν από τα στρατόπεδα, κρύφτηκαν στα δάση και δημιούργησαν αργότερα τον υπάρχοντα πληθυσμό. Όμως η Ρόδος αναφέρεται σε αρχαία κείμενα και ως "Ελαφούσα", που σημαίνει ότι υπήρχαν ελάφια στο νησί από την αρχαιότητα.

Το πλατόνι είναι μηρυκαστικό θηλαστικό, της οικογένειας των ελαφιών. Είναι μετρίου μεγέθους ελάφι. Το μήκος του είναι 1,5 μέτρο περίπου και το ύψος του φτάνει τα 90 εκατοστά περίπου. Ζυγίζει γύρω στα 100 κιλά, αν και υπάρχουν ώριμα αρσενικά που φτάνουν τα 150 κιλά. Είναι πολύ όμορφο ζώο. Η ομορφιά του οφείλεται κυρίως στη τέλεια αναλογία του σώματος του αλλά και στον πανέμορφο χρωματισμό του. Τα αρσενικά στολίζονται με τέλεια σε συμμετρία και ομορφιά κέρατα με αποχρώσεις από σκούρο καφέ μέχρι ανοιχτό μπεζ, που εξαρτώνται από την ηλικία των ζώων αλλά και τις εποχές του έτους. Έχει σχετικά μεγάλα και λεπτά πόδια με μάλλον κοντό κεφάλι, προεξέχοντα λάρυγγα και χοντρό σβέρκο.

Τα κέρατα, που υπάρχουν μόνο στα αρσενικά, είναι στρογγυλά στις ρίζες, ανοίγουν πλαταίνουν πάνω και καταλήγουν σχηματίζοντας χαρακτηριστικές μύτες. Διαφέρουν από τα κέρατα των άλλων ελαφιών, επειδή είναι παλαμοειδή. Πάντα είναι διαφορετικά, ανάλογα με την ηλικία του ζώου. Τα κέρατα του πλατονιού πέφτουν κάθε χρόνο το Μάιο, ξαναφυτρώνουν σιγά, σιγά και είναι πλήρως ανεπτυγμένα τον Σεπτέμβριο. Για κάθε χρόνο ηλικίας του ελαφιού, προστίθεται στα καινούργια κέρατα και μια μύτη στο πλατύτερο τμήμα.

Τα ώριμα αρσενικά ζουν συχνά μόνα τους ή με παρέα 3-4 ζώων. Όσο μεγαλώνουν τους αρέσει περισσότερο η μοναξιά. Τα μικρά αρσενικά μαζί με τα θηλυκά και τα νεογέννητα μένουν ενωμένα σε κοπάδια. Γύρω στον Οκτώβριο εμφανίζονται τα αρσενικά, που συχνά παλεύουν μεταξύ τους για ώρες, για την κατάκτηση των θηλυκών. Η εγκυμοσύνη των θηλυκών κρατάει 8 μήνες, οπότε γεννούν γύρω στον Ιούλιο ένα με δύο μικρά.

Στην Ρόδο το πλατόνι ζει σε αμιγή δάση τραχείας Πεύκης, μικτά δάση Πεύκης και κυπαρισσιού, σε θέσεις όπου υπάρχει νερό όλο τον χρόνο ή εκεί που υπάρχουν ποτίστρες αιγοπροβάτων. Επίσης ζει και βόσκει σε θαμνότοπους αείφυλλων πλατύφυλλων (κουμαριές, σχίνα, πουρνάρια, ξυλοκερατιές). Υπολογίζεται ότι σήμερα στα δάση της Ρόδου υπάρχουν γύρω στα 100-150 ζώα.

Υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός (90 άτομα) τα οποία διατηρεί ο δήμος Ρόδου σε περιφραγμένους χώρους πάνω από το πάρκο του Ροδινιού. Άτομα ελαφιού έχουν μεταφερθεί από τη Ρόδο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος όπου ζουν μέσα σε ζωολογικούς κήπους και πάρκα. Οι μεγάλες πυρκαγιές που συνέβησαν στα νησιά μαζί με την λαθροθηρία και την κακοποίηση του περιβάλλοντος μείωσαν αν όχι εξαφάνισαν και τα τελευταία δείγματα αυτού του είδους. Σήμερα ειδικοί υποστηρίζουν ότι σε ημιάγρια κατάσταση διαβιούν ελάχιστα 20-50 άτομα. Άλλες αιτίες εξαφάνισης είναι οι εξής:

1. Η έλλειψη τροφής λόγω περιορισμού των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και της βοσκήσιμης γης.
2. Εξαιτίας των διαταραχών οικοσυστήματος μειώθηκε αφενός η ικανότητα αντίστασης του πληθυσμού έναντι των ασθενειών και αφετέρου η αναπαραγωγική ικανότητα των ζώων.
3. Η έλλειψη υδάτων για τις ανάγκες υδρεύσεως των βιότοπων λόγω της στρέψης των φυσικών πηγών και τις αλόγιστες αρδεύσεις στις πολλές γεωτρήσεις και την παρατεταμένη ανομβρία.

Κατά καιρούς είχαν γίνει αρκετές προτάσεις για τη δημιουργία ενός οικολογικού πάρκου για την προστασία και διαιώνιση του είδους, δυστυχώς όμως χωρίς σοβαρά αποτελέσματα. Είναι πλέον καιρός όλοι οι φορείς να ενώσουν τις δυνάμεις τους για την αποτελεσματική προστασία, του υπό εξαφάνιση αυτού ζώου.

Το ελάφι της Ρόδου πλατόνι ανήκει στην οικογένεια Dama-Dama και ζει στα δάση της Ρόδου. Έγινε το σύμβολο του νησιού και η δική μας γενιά φέρει το βάρος της προστασίας του. Μετά τη απελευθέρωση της Δωδεκανήσου στα δάση της Ρόδου υπήρχαν χιλιάδες ελάφια που ζούσαν σε κοπάδια των 30-50 ατόμων.

Γ. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ

Η βιοποικιλότητα βελτιώνει την ποιότητα της ζωής μας...

Η απώλεια της βιοποικιλότητας αναγνωρίζεται σήμερα ως ένα από τα μεγαλύτερα - αν όχι το μεγαλύτερο - προβλήματα της νέας χιλιετίας. Η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα, η οποία υπεγράφη το 1992 στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, έθεσε για πρώτη φορά το πρόβλημα της εξελισσόμενης μείωσης των ειδών που κατοικούν στον πλανήτη ως ζητούμενο πολιτικό και οικονομικό. Η προστασία της ποικιλίας όλων των μορφών ζωής επάνω στη Γη θεωρήθηκε σκόπιμο να αποτελέσει ζήτημα διεθνούς δικαίου καθώς οι επιστημονικές αλλά και πολιτικοοικονομικές επιπτώσεις της υποβάθμισής της επηρεάζουν ολόκληρο τον πλανήτη.

- Για πόσα άραγε χρόνια θα υπάρχουν ζωντανοί οργανισμοί πάνω στον πλανήτη μας;

• Η πολυσύνθετη και δυναμική φύση των οικοσυστημάτων επιβάλλει την εφαρμογή προσεκτικών πρακτικών διαχείρισης τους για να αποφεύγεται η μείωση της βιοποικιλότητας.

• Η πολιτιστική, πνευματική και οικονομική ανάπτυξη καθεμιάς κοινωνίας είναι συχνά μοναδική. Στις μέρες μας μήπως κινδυνεύουν να χαθούν;

• Η ανάγκη μας για επαφή με την φύση καλύπτεται μέσα από πληθώρα δραστηριοτήτων (φωτογραφία, κηπουρική, κυνήγι, κατασκήνωση, παρατήρηση πουλιών, καταδύσεις, ψάρεμα, ζωγραφική). Γιατί λοιπόν την καταστρέφουμε;

• Η βιοποικιλότητα αποτελεί λοιπόν τον απαραίτητο πόρο όχι μόνο για την επιβίωση του είδους μας αλλά και για την πνευματική του εξέλιξη και την πολιτισμική ανάπτυξη, κατ' επέκταση, των κοινωνιών μας. Στην κατεύθυνση αυτή σκόπιμη είναι η ουσιαστική ενημέρωση των πολιτών για τα άμεσα και έμμεσα οφέλη του βιολογικού αυτού πόρου για τον άνθρωπο και τους πιθανούς τρόπους αξιοποίησης του στο μέλλον, η καθιέρωση κατάλληλων πρακτικών διαχείρισής του, καθώς και η ανάπτυξη λειτουργικών μορφών συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο. Σκόπιμη είναι ακόμη η αναφορά σε ζητήματα υπευθυνότητας και ηθικής. Η βιωσιμότητα του πλανήτη μας και η προστασία του φυσικού του πλούτου αποτελεί ηθική υποχρέωση απέναντι στις μελλοντικές γενιές. Η βιοποικιλότητα τέλος, ως απαραίτητος και αναντικατάστατος πόρος επιβίωσης, απαιτεί τη συνεργασία όλων μας.

Η βιομηχανία μπορεί να βοηθήσει να ξεπεραστεί το πρόβλημα σχεδιάζοντας προϊόντα που θα φτιάχνονται, πωλούνται, χρησιμοποιούνται με έναν τρόπο ο οποίος θα δημιουργεί λιγότερη ρύπανση και σκουπίδια. Μπορεί να επιτευχθεί αυτό:

Σχεδιάζοντας προϊόντα για ελάχιστη κατανάλωση πόρων κι ενέργειας	προϊόντα που χρησιμοποιούν πολύ λίγο υλικό κι ενέργεια
Αντικαθιστώντας τα επιβλαβή για το περιβάλλον υλικά με άλλα πιο φιλικά	προϊόντα που δεν βλάπτουν το περιβάλλον μας
Σχεδιάζοντας προϊόντα με ανθεκτικότητα και μεγάλη διάρκεια ζωής	προϊόντα που διαρκούν για πολύ καιρό
Φτιάχνοντας προϊόντα που συντηρούνται κι επισκευάζονται πιο εύκολα	προϊόντα εύκολα στις επισκευές
Σχεδιάζοντας προϊόντα για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση	χρησιμοποιώντας υλικά που μπορούν να ανακυκλωθούν και να χρησιμοποιηθούν σε νέα προϊόντα

Απλά πράγματα όπως η παραγωγή πιο ελαφριών συσκευασιών ή ο σχεδιασμός "τμηματικών" αντικειμένων (έτσι ώστε να πρέπει να αλλάξουμε μόνο ένα πράγμα εάν χαλάσει) είναι καλά παραδείγματα των τρόπων με τους οποίους οι κατασκευαστές άρχισαν να σέβονται το περιβάλλον.

H Ευρωπαϊκή Ένωση ανέπτυξε το οικολογικό σήμα, το οποίο διακρίνει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που είναι ιδιαίτερα φιλικά προς το περιβάλλον.

Έως σήμερα, σχεδόν 300 προϊόντα έχουν εγκριθεί σε 19 κατηγορίες: υποδήματα, χρώματα και βαφές, λεπτό χαρτί, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, προσωπικοί και φορητοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές, βελτιωτικά εδάφους, χαρτί αντιγράφων, πλυντήρια και πλυντήρια πιάτων, πλυντήρια ρούχων, απορρυπαντικά για πλυντήρια πιάτων και για πλύσιμο πιάτων στο χέρι, ηλεκτρικές σκούπες, σκληρά καλύμματα δαπέδου, ψυγεία και τηλεοράσεις, λάμπες και στρώματα.

Γι' αυτό ρίξε μια ματιά για το σήμα του λουλουδιού την επόμενη φορά που θα πας στα μαγαζιά!

Δημόσιες αρχές και ομάδες εργάζονται για το συμφέρον του περιβάλλοντος και των καταναλωτών (συχνά ονομάζονται "μη κυβερνητικοί οργανισμοί"/ΜΚΟ).

• Τώρα γνωρίζουμε ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα πρέπει να σέβεται το περιβάλλον, όχι μόνον επειδή εμείς οι ίδιοι χρειαζόμαστε φρέσκο νερό, καθαρό αέρα και καλό φαγητό για να ζήσουμε.

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργεί ένα δίκτυο τόπων, που λέγεται Natura 2000, το οποίο περιλαμβάνει περιοχές ήδη αναγνωρισμένες στην οδηγία για τα άγρια πτηνά και στην οδηγία για τους οικότοπους. Μέσα σ' αυτούς τους τόπους, η προστασία του περιβάλλοντος κι οι οικονομικές δραστηριότητες θα αναπτύσσονται παράλληλα.

• Το Πρωτόκολλο του Κιότο προέκυψε από τη Σύμβαση - Πλαίσιο για τις Κλιματικές Αλλαγές που είχε υπογραφεί στη Διάσκεψη του Ρίο, τον Ιούνιο του 1992, από το σύνολο σχεδόν των κρατών (στις 16 Φεβρουαρίου 2005 ενεργοποιείται και γίνεται πια δεσμευτικός νόμος για τις 128 χώρες που το έχουν επικυρώσει).

Στόχος της Σύμβασης είναι "η σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, σε επίπεδα τέτοια ώστε να προληφθούν επικίνδυνες επιπτώσεις στο κλίμα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες". Κεντρικός άξονας του Πρωτοκόλλου του Κιότο είναι οι νομικά κατοχυρωμένες δεσμεύσεις των βιομηχανικά αναπτυγμένων κρατών να μειώσουν τις εκπομπές έξι (6) αερίων του θερμοκηπίου την περίοδο 2008-2012, σε ποσοστό 5,2% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Το Πρωτόκολλο πέρασε ένα διαπραγματευτικό μαραθώνιο 7 χρόνων για να γίνει τελικά διεθνής δεσμευτικός νόμος. Η αιτία ήταν ότι χρειαζόταν την υπογραφή ενός σημαντικού αριθμού χωρών με εξίσου σημαντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Πρακτικά αυτό σήμαινε ότι για να αποκτήσει ουσιαστική ισχύ, θα έπρεπε να επικυρωθεί τουλάχιστον από τις ΗΠΑ (οι οποίες όμως επίσημα το απέκλεισαν!).

• ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΚΙΟΤΟ - ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΟ;

Ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς...

Δ. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΗΘΟΣ

Η φετινή μας ενασχόληση με θέματα φυσικού περιβάλλοντος, στα πλαίσια του σχολικού Προγράμματος της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, μας έφερε αντιμέτωπους με το θέμα της οικολογικής ισορροπίας του κόσμου μας. Έτσι προσεγγίσαμε τη βιοποικιλότητα του πλανήτη μας και κατανοήσαμε τη σημασία της για τη ζωή. Στη σημερινή εποχή η θαυμαστή αυτή ισορροπία κινδυνεύει να ανατραπεί. Η ανθρώπινη παρέμβαση οδήγησε σε μεγάλες οικολογικές καταστροφές με αποτέλεσμα πολλά είδη της χλωρίδας και της πανίδας να απειλούνται με εξαφάνιση. Ενδεικτικά αναφερθήκαμε σε ορισμένα είδη που κινδυνεύουν, τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του φυσικού περιβάλλοντος. Το άμεσο ερώτημα που προκύπτει είναι τι μπορεί να γίνει στο σύγχρονο κόσμο, ώστε να αποφευχθούν οι περαιτέρω αρνητικές συνέπειες της ανθρώπινης παρέμβασης στην οικολογική ισορροπία του πλανήτη.

Μια αιτία της οικολογικής κρίσης είναι η σύγχρονη τεχνολογία. Αυτή η τεχνολογία προσέφερε τεράστιες δυνατότητες στον άνθρωπο και απεριόριστη δύναμη. Κάτω από αυτά τα δεδομένα βελτιώθηκαν σημαντικά οι συνθήκες ζωής του ανθρώπου. Παράλληλα η χρήση της τεχνολογίας απέβη εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι όμως αυτονόητο, ότι οι ανθρώπινες επιλογές είναι ο παράγοντας που μεσολαβεί ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον και την τεχνολογική δύναμη του σύγχρονου πολιτισμού. Από τις πρωτοβουλίες και δραστηριότητες του ανθρώπου διαμορφώνονται μια σειρά από αντιδράσεις, που έχουν αποτέλεσμα, εκτός από την εξάντληση φυσικών πόρων, τη ρύπανση, μόλυνση, και καταστροφή του περιβάλλοντος.

Η ουσία του προβλήματος λοιπόν δε βρίσκεται στην ίδια την τεχνολογία αλλά στο πως χρησιμοποιείται σήμερα η τεράστια τεχνολογική ισχύ στα ανθρώπινα χέρια. Και αυτό δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητο από το πως θεωρεί ο σύγχρονος άνθρωπος τον κόσμο, τι προτεραιότητες βάζει στη ζωή του και πως διαμορφώνει ανάλογα τη σχέση του με το φυσικό περιβάλλον. Περνάει λοιπόν έτσι ο προβληματισμός στο χώρο της ηθικής, όπως παρατηρούν και σύγχρονοι διανοούμενοι.

Όπως είδαμε, οι καινούργιες τεχνολογικές δυνατότητες βελτίωσαν αναμφισβήτητα την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Παράλληλα όμως δημιουργήθηκε και ο τύπος του ανθρώπου, που διαρκώς απολαμβάνει τα αγαθά του πολιτισμού του. Τα αγαθά αυτά σταδιακά, από στοιχεία απαραίτητα για την επιβίωση μετατρέπονται σε στοιχεία, που βελτιώνουν και προάγουν τη ζωή και εν συνεχεία αποτελούν αντικείμενο καθημερινής ασυδοσίας του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι κοινωνίες των αναπτυγμένων χωρών σήμερα αποτελούν την αρένα, όπου το φυσικό περιβάλλον φθείρεται καθημερινά, προσφέροντας την πνοή της ζωής του στις αλόγιστες απαιτήσεις της καθημερινότητάς μας.

Για την προστασία του συγκροτήθηκαν οικολογικές οργανώσεις, που απέκτησαν διεθνή εμβέλεια και κινητοποίησαν κοινοβούλια κρατών, εθνικές κυβερνήσεις και διακρατικούς φορείς. Με αυτό τον τρόπο κατάφεραν σημαντικές επιτυχίες σε θέματα νομοθετικά και θεσμικά για την προστασία του περιβάλλοντος. Παράλληλα όμως η ανησυχία των ειδικών επιστημόνων δεν έπαψε και καθημερινά εντοπίζονται νέες πτυχές τις περιβαλλοντικής κρίσης. Μπορούμε λοιπόν τώρα να αντιληφθούμε καλύτερα τη μετατόπιση του προβληματισμού στο χώρο της ηθικής.

Η φύση με τις αντιδράσεις της μας δείχνει συνεχώς, ότι είναι ένας ζωντανός οργανισμός που ζει και αναπνέει μαζί μας. Παράλληλα είναι το όμορφο σπίτι που μας περιβάλλει και ο φυσικός χώρος δράσης μας. Η ζωή μας είναι άμεσα εξαρτημένη από το φυσικό περιβάλλον τόσο βιοτικά όσο και ποιοτικά. Η αρμονία με αυτό το φυσικό κόσμο έχει μόνο ευεργετικές συνέπειες στη ζωή μας. Η φύση ζει και η ποικιλία των ειδών που την απαρτίζουν συνθέτει ισορροπημένα, όπως είδαμε, τη λειτουργία της βιοποικιλότητας.

Οι αλόγιστες παρεμβάσεις και η ασύμμετρη εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών του φυσικού περιβάλλοντος παρεμβαίνουν καταλυτικά στο φαινόμενο της βιοποικιλότητας και δημιουργούν ανασταλτικό παράγοντα της βιωσιμότητας του φυσικού κόσμου. Η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας γίνεται πια αναπόφευκτη. Η ίδια η φύση διδάσκει λοιπόν το μέτρο και την ισορροπία στους καταναλωτικούς ρυθμούς, με τους οποίους ζει και κινείται ο σύγχρονος άνθρωπος. Η έλλειψη αυτού του μέτρου αλυσιδωτά έχει οδυνηρές συνέπειες για το φυσικό περιβάλλον, οι οποίες επιστρέφουν τελικά σε μας τους ίδιους. Αυτό είναι ένα πολύ λεπτό σημείο, το οποίο αφορά αποκλειστικά και τον καθένα από μας στην καθημερινότητά του.

Όσο αγώνα και να κάνουν οι οικολογικές οργανώσεις και τα περιβαλλοντικά κινήματα, έστω και αν εξασφαλίσουν τους πλέον ευνοϊκούς νόμους για την προστασία του περιβάλλοντος, λίγα θα επιτευχθούν, αν ο κάθε άνθρωπος δε συνειδητοποιήσει την αρμονία και την ισορροπία, με την οποία η ίδια η φύση λειτουργεί από μόνη της. Ο υπερκαταναλωτισμός των αναπτυγμένων κοινωνιών είναι μια βασική πληγή της σύγχρονης εποχής, που αποβαίνει σε αφαίμαξη ζωτικών στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος. Η έλλειψη μέτρου στα αγαθά της καθημερινότητάς μας συνεπάγεται μεγάλο και γρήγορο οικονομικό κέρδος στους φορείς, που δραστηριοποιούνται στο να μας τα προσφέρουν. Άμεσο αποτέλεσμα η λεηλασία της φύσης, η οποία αποβαίνει πλέον το θύμα των εις βάρος της επεμβάσεων μας. Έτσι απειλείται η αειφόρος ανάπτυξη, γιατί ο άνθρωπος δημιουργεί τις συνθήκες, ώστε να μην μπορεί η φύση να διαθέτει τα αναγκαία αποθέματα για τη βιολογική και ποιοτική βιωσιμότητα του κόσμου στο μέλλον.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια πρέπει να τοποθετηθεί το θέμα της οικολογικής συνείδησης, ως συνάρτηση της όλης συγκρότησης του ανθρώπου. Μόνο αν πραγματικά θεωρήσουμε τον κόσμο ως το φυσικό χώρο, από τον οποίο εξαρτάμε τη ζωή μας και ο οποίος εξαρτάται από τον τρόπο της ζωή μας, θα λειτουργήσουμε με απόλυτο σεβασμό απέναντί του. Έτσι δε θα αναφερόμαστε στο θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος μέσα από απλά ρομαντικές ή επιφανειακά συναισθηματικές προσεγγίσεις αλλά πραγματικά θα αποτελεί ζήτημα πρωταρχικής σημασίας για μας.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι λαοί που έζησαν με απλό τρόπο κοντά στη φύση, διακρίνονταν για τον ιδιαίτερο σεβασμό που έτρεφαν για αυτήν. Η συνέχεια στην αλυσίδα της ζωής είχε κατανοηθεί πάρα πολύ καλά. Ο σεβασμός αυτός συμπλέκονταν πολλές φορές και με θρησκευτικές αντιλήψεις. Παράλληλα και σε πολλές άλλες κοινωνίες με περισσότερο αναπτυγμένη τεχνολογία η φύση θεωρείται και ερμηνεύεται μέσα από το θρησκευτικό στοιχείο. Στη θρησκευτική θεώρηση του ορθοδόξου χριστιανισμού όλη η κτίση "ανακαινίζεται" από το Δημιουργό της. Το ζωτικής σημασίας λοιπόν θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος παίρνει μια ιδιαίτερη διάσταση και βιώνεται έτσι μια απόλυτη αρμονία ανάμεσα στις απαιτήσεις της ζωής του ανθρώπου, στα όσα προσφέρει ο φυσικός κόσμος σε αυτή τη ζωή και στα όσα απαιτεί αυτός ο φυσικός κόσμος για να συνεχίσει να αναπνέει φυσιολογικά.

Με αυτά που αναφέραμε είναι εύκολο να αντιληφθούμε πια, ότι η σχέση μας με το φυσικό περιβάλλον μας διδάσκει το σεβασμό και τη συνείδηση της προσφοράς. Ο άνθρωπος πρέπει να καταλάβει, ότι δεν μπορεί να ζει υπό τη λογική της κυριαρχικής ιδιοποίησης στα πλαίσια ενός γρήγορου κέρδους. Η ίδια η ανθρώπινη κοινωνία δομείται πάνω στη βάση της αμοιβαίας συνύπαρξης. Αν αυτό δεν αποτελέσει αρχή και στη σχέση μας με το φυσικό κόσμο, τότε οι αναπόφευκτες αρνητικές συνέπειες θα συνεχίσουν με ολέθρια αποτελέσματα για τον άνθρωπο.

Το φυσικό περιβάλλον ανήκει σε όλους. Οι επόμενες γενεές πρέπει να συνεχίσουν να απολαμβάνουν τις ευεργεσίες της φύσης. Δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε αυτονομώντας τον προσωπικό εγωισμό μας από τον κόσμο και αδιαφορώντας για τη φύση.

Θα κλείσουμε κάνοντας μια τελευταία αλλά σημαντική παρατήρηση. Η όλη προσέγγιση, που επιχειρήσαμε, έδειξε την εξάρτηση ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον και τη ζωή του ανθρώπου. Καταλάβαμε λοιπόν, ότι συμφέρον μας είναι η προστασία του περιβάλλοντος.

Παρ' όλα αυτά, αν δεν αγαπήσουμε απλά και ειλικρινά το φυσικό κόσμο, που μας περιβάλλει, δύσκολα θα καταφέρουμε, μόνο με το φόβο των τραγικών συνεπειών για τη ζωή μας, με τις οποίες μας προειδοποιούν οι περιβαλλοντολόγοι, να αντιμετωπίσουμε την οικολογική κρίση της εποχής. Αντίθετα μάλιστα εύκολα γίνεται στη συνείδησή μας μετάθεση των καταστροφικών συνεπειών της περιβαλλοντικής κρίσης σε μια μελλοντική πραγματικότητα, η οποία μας φαίνεται πολύ μακρινή. Και αυτό, γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος πολύ δύσκολα θα θελήσει να αλλάξει κάτι στον τρόπο ζωής του, όταν μάλιστα αυτό σχετίζεται με την καταναλωτική ασυδοσία, η οποία φαίνεται σήμερα φυσιολογική καθημερινότητα.

Είναι σωστό λοιπόν να αγαπήσουμε πραγματικά το φυσικό περιβάλλον. Αντιλαμβανόμενοι τη σημασία, που έχει για τη ζωή μας, θα πρέπει να το δούμε ως το πεδίο ανάπτυξης και καλλιέργειας της ανθρώπινης προσωπικότητας. Τοποθετώντας σε αυτά τα δεδομένα τη σχέση μας με το φυσικό κόσμο εξευγενίζουμε την ίδια μας την ύπαρξη και η όποια δράση μας στο μικρόκοσμο του καθενός θα διακρίνεται από ειλικρινή σεβασμό και αγάπη για το περιβάλλον. Όταν ορίζουμε με τέτοιες προδιαγραφές τις αξίες της ζωής μας, δε θα μας είναι ανεκτό να ζούμε εις βάρος της φύσης με κανένα τρόπο.

Είναι λοιπόν τώρα ξεκάθαρο, πως η μεγαλύτερη δύναμη, που μπορεί να αποτρέψει την οικολογική κρίση, είναι η καλλιέργεια οικολογικού ήθους. Ένα ήθος που διδάσκει το μέτρο, το σεβασμό στην αξία της ζωής και την προσφορά. Ας μην ξεχνάμε, πως η καλλιεργημένη συνείδηση είναι πάνω από όλους τους νόμους και τις απαγορεύσεις και είναι γνώρισμα ελεύθερων ανθρώπων.

Για να ζήσουν τα παιδιά μας σε μια βιώσιμη γη ας
σταματήσουμε να τη καταστρέφουμε και να τη λεηλατούμε.
Ας ελπίσουμε ότι δεν θα ανακαλύψουμε τα όρια της γης όταν αυτά θα
έχουν ξεπερασθεί!!!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΙΝΤΕRNET
• EΘΝΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΚΠΕ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ
• ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
• ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Η περιβαλλοντική μας ομάδα στην κοιλάδα των πεταλούδων (24/10/2004)

Υγράμβαρη (... το σπίτι της πεταλούδας...)	Επίσκεψη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του ΚΠΕ ΠΕΤΑΛΟΥΔΩΝ (25/10/04)

Επίσκεψη στο εργαστήριο του ΚΠΕ ΠΕΤΑΛΟΥΔΩΝ (25/10/04)	Ενημέρωση στο ΚΠΕ

Έξω από το ΚΠΕ (25/10/2004)

Δεντροφύτευση στο Σκιάδι (13/2/2005)

Επίσκεψη στο Ενυδρείο Ρόδου (21/2/2005)

Συζητώντας με το Νομάρχη Ρόδου κ. Μαχαιρίδη στο Μαντράκι στην τελική παρουσίαση περιβαλλοντικών προγραμμάτων (20/4/2005)

Κολάλ της ομάδας μας

Κολάζ	Η αφίσα μας

Η περιβαλλοντική μας ομάδα με τους καθηγητές μας στο Μαντράκι (20/4/2005)