Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Τα μικρά παιδιά πάντα δείχνουν μια ιδιαίτερη αγάπη για τα ζώα και δεν σταματάνε να μιλάνε αλλά και να μαθαίνουν γι' αυτά. Όταν λοιπόν συζητούσαμε για τα ζώα στο νηπιαγωγείο, με αφορμή την παγκόσμια ημέρα των ζώων, αναφερθήκαμε σ' αυτά που απειλούνται με εξαφάνιση. Τους έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι ζώα γνωστά τους, που ζουν δίπλα τους, υπάρχει περίπτωση να εξαφανιστούν. Θέλησαν να μάθουν περισσότερα για τα ζώα αυτά και για τον τρόπο προστασίας τους. Και αυτά που ήταν πιο γνωστά στα νήπια, ήταν ο αργυροπελεκάνος, που τα τελευταία χρόνια επισκέπτεται σε μεγάλες ομάδες τη λίμνη Βεγορίτιδα, το λύκο, που επίσης υπάρχει στην περιοχή και την αρκούδα που είναι ένα από τα πιο αγαπημένα ζώα τους.

Το νηπιαγωγείο μας με το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «Απειλούμενα είδη: αργυροπελεκάνος, λύκος, αρκούδα» συμμετέχει στο Εθνικό Δίκτυο «Βιοποικιλότητα- το εργαστήρι της ζωής» του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς και χρηματοδοτείται από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στα πλαίσια του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ ως Σχολικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υπουργείο Παιδείας.

Οι στόχοι του προγράμματος είναι:
- Να γνωρίσουν τα απειλούμενα ζώα της περιοχής μας (αργυροπελεκάνο, λύκο, αρκούδα), τους βιοτόπους τους και τις αιτίες που απειλούν τη βιωσιμότητά τους.
- Να κατανοήσουν την αναγκαιότητα της διατήρησής τους στην αλυσίδα της ζωής.
- Να κατανοήσουν τις επιπτώσεις των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στη φύση και κατ' επέκταση στη ζωή των ζώων.
- Να προσεγγίσουν το θέμα μέσα από τη γλώσσα, τα μαθηματικά, τη μυθολογία, τη μελέτη περιβάλλοντος.
- Να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από τα εικαστικά, το θέατρο, τη μουσική, τη φυσική αγωγή.
- Να μάθουν να ερευνούν, αναζητώντας καινούργιες γνώσεις με διάφορες μεθόδους και μέσα (παρατήρηση, συνέντευξη, βιβλία, computer κ.λπ.)
- Να εξοικειωθούν με τη χρήση οργάνων και εργαλείων που θα χρησιμοποιήσουν (δημοσιογραφικό κασετόφωνο, φωτογραφική μηχανή, κιάλια)
- Να έρθουν σε επαφή με άρθρα σε εφημερίδες, περιοδικά, λογοτεχνικά κείμενα και να επιτευχθεί παραγωγή κειμένων από τα νήπια.
- Να αναπτύξουν ικανότητες εργασίας και συνεργασίας μεταξύ τους και να νιώσουν τη χαρά της συμμετοχής σε ομαδικές δραστηριότητες.
- Να αναπτύξουν αισθήματα αγάπης και ευθύνης για τα απειλούμενα είδη καθώς και κίνητρα για την προστασία τους.
- Να ευαισθητοποιήσουμε την τοπική κοινωνία για την προστασία του περιβάλλοντος που θα διατηρήσει τον πληθυσμό των αργυροπελεκάνων στη λίμνη Βεγορίτιδα.
- Να προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε τις προκαταλήψεις ενάντια στο λύκο και την αρκούδα.

Μεθοδολογία: 
- Σχεδιασμός δραστηριοτήτων
- Συλλογή πληροφοριών και συγκέντρωση υλικού
- Λήψη συνεντεύξεων
- Επεξεργασία και σύνθεση των γνώσεων μέσα από διάφορα γνωστικά πεδία (γραπτή έκφραση, φυσικό περιβάλλον, εικαστικά)
- Βιωματικές δραστηριότητες
- Παρουσίαση και αξιολόγηση εργασίας

Στο πρόγραμμα συμμετείχαν όλα τα παιδιά του νηπιαγωγείου, 11 νήπια και 8 προνήπια και διήρκεσε από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο.

Ο συνδυασμός όμως του βαρύ χειμώνα με την γρίπη των πτηνών, που είχε ως συνέπεια την απαγόρευση της προσέγγισης της λίμνης, μας ανάγκασε να αλλάξουμε τον προγραμματισμό ορισμένων δραστηριοτήτων.

Ενώ είχαμε σχεδιάσει να κάνουμε μηνιαίες επισκέψεις στη λίμνη Βεγορίτιδα, από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο, για την παρατήρηση και καταγραφή των αργυροπελεκάνων καθώς και για την παρατήρηση της χλωρίδας και πανίδας της περιοχής, τελικά γνωρίσαμε τη χλωρίδα και την πανίδα μέσα από φωτογραφίες και γνώσεις των νηπίων. Όσο για τους αργυροπελεκάνους, επιστρατεύσαμε τους γονείς και τους παππούδες που συνέχιζαν να επισκέπτονται τη λίμνη, για να μας μεταφέρουν τις παρατηρήσεις τους για τις αυξομειώσεις του πληθυσμού καθώς και όσα νήπια είχαν οπτική επαφή με τη λίμνη και μπορούσαν να την παρατηρούν σε τακτική βάση.

Βοηθοί μας στο όλο πρόγραμμα ήταν ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων, ο Σύλλογος Προστασίας Λίμνης Βεγορίτιδας και ο Δήμος Βεγορίτιδας καθώς και ο Αρκτούρος με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, με το υλικό που μας στείλανε.

Πριν να ξεκινήσει το όλο εγχείρημα αποφασίσαμε με τα νήπια να στείλουμε ένα γράμμα στους γονείς με το οποίο τους πληροφορούσαμε για το θέμα που θα μας απασχολούσε και ζητούσαμε τη βοήθειά τους.

Και πράγματι η βοήθεια αυτή εκφράστηκε με φωτογραφίες, με ταινίες και με βιβλία σχετικά με το θέμα μας.

Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΛΙΜΝΗ

Πριν να γνωρίσουμε το πρώτο από τα απειλούμενα ζώα που μας ενδιέφερε, τον αργυροπελεκάνο που ήταν και ο πιο προσιτός μας, αποφασίσαμε ότι έπρεπε να γνωρίσουμε πρώτα το περιβάλλον που ζει, δηλαδή τη λίμνη μας, τη Βεγορίτιδα.

Λόγω της πολύ κοντινής απόστασης της λίμνης από το χωριό μας, την Άρνισσα, αποτελεί πάντα ένα πόλο έλξης για μια μικρή ή μεγάλη βόλτα στην όχθη της. Και όλα τα νήπια την έχουν επισκεφτεί πολλές φορές. Έτσι οι γνώσεις τους ήταν ήδη αρκετές. Ήξεραν πολλά πουλιά (σκουφοβουτηχτάρια, ερωδιούς, πελεκάνους, πελαργούς, γλάρους, πάπιες) αλλά και πολλά ψάρια (πλατίκα, γουλιανό, πεταλούδα).

Οι γνώσεις τους για τη χλωρίδα ήταν λίγες αλλά εκείνο που έκανε σε όλους εντύπωση ήταν γιατί υπήρχαν ροδακινιές ακόμα και μέσα στο νερό.

Τους έκανε επίσης εντύπωση πόσο πολύ ήρθε πιο κοντά η λίμνη με το φετινό χειμώνα, που είχε πολλές βροχές και πολλά χιόνια. Παρατηρούσαν τις εκτάσεις που συνεχώς κάλυπτε και τα φυτά που υπήρχαν πιο πριν στη όχθη τώρα βρίσκονταν μέσα στη λίμνη.

Για να εξηγήσουμε την αύξηση της στάθμης διαβάσαμε το παραμύθι «Μια σταγονοπαρέα στη λίμνη μας» του ΚΠΕ Καστοριάς.

Στο παραμύθι αυτό μια παρέα σταγόνες ανεβαίνουν στον ουρανό με τη βοήθεια του ήλιου, έγιναν υδρατμοί. Ένας κρύος δυνατός αέρας ανάγκασε τους υδρατμούς να ενωθούν και να φτιάξουν ένα σύννεφο. Όταν το σύννεφο έφτασε στην κορυφή ενός βουνού, οι υδρατμοί κρύωσαν πιο πολύ και σε λίγο έγιναν ξανά σταγόνες που έπεσαν στη γη. Άλλη σταγόνα έπεσε στο φύλλο ενός δέντρου, άλλη σε βράχο, άλλη σε ένα λουλούδι, άλλη σε ένα χιονισμένο κουκουνάρι και η τελευταία στην πλάτη μιας αρκούδας. Και σε λίγο όλες βρίσκονταν μέσα στο έδαφος. Αφού πέρασαν μέσα από βράχια και ρίζες έφτασαν σε μια υπόγεια κοιλότητα γεμάτη νερό. Και όταν η κοιλότητα ξεχείλισε από τις πολλές σταγόνες οι φίλοι μας βγήκαν από μια πηγή στην πλαγιά ενός βουνού. Από κει έφτασαν σ' ένα ρυάκι και στο τέλος κατέληξαν στην αγκαλιά μιας λίμνης, με ένα όμορφο χωριό πλάι της όπως το δικό μας.

Και για να καταλάβουν ακόμα καλύτερα τον κύκλο του νερού, κάναμε και το πείραμα της βροχής. Με τη βοήθεια ενός καμινέτου ζεστάναμε νερό σε ένα μπρίκι μέχρι να αρχίσουν να βγαίνουν οι υδρατμοί. Όταν αυτοί ήταν πια ορατοί βάλαμε από πάνω ένα καπάκι κατσαρόλα και οι υδρατμοί σε λίγο σχημάτισαν σταγόνες νερού.

Ένα νήπιο θυμήθηκε τότε το ποτάμι, που βρίσκεται στην άκρη του χωριού. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ξεροπόταμο, αλλά το χειμώνα με τα πολλά χιόνια κατεβάζει νερό στη λίμνη. Και ένα άλλο, το ποτάμι που βρίσκεται στον Άγιο Παντελεήμονα, ένα χωριό στην άλλη μεριά της λίμνης που φέρνει νερό από μια άλλη πιο μικρή λίμνη, που υπάρχει στην περιοχή, τη λίμνη των Πετρών, όταν αυτή γεμίζει και δεν χωράει άλλο.

Ζωγραφίσαμε τον κύκλο του νερού και μάθαμε το ποίημα «Το ποταμάκι» του Ζαχ. Παπαντωνίου.

Ένα νήπιο μας έφερε ένα CD της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Φλώρινας με τίτλο «Έξι λίμνες, τρία παραμύθια» στο οποίο υπήρχε ένα πολύ όμορφο παραμύθι για τη Βεγορίτιδα.

Σύμφωνα λοιπόν με το μύθο, υπήρχε μία κοπέλα πολύ όμορφη που λεγόταν Βεγόρα και η οποία ερωτεύτηκε το θεό Άρη. Εκείνος όμως κάποια στιγμή την παράτησε. Η κοπέλα ήταν απαρηγόρητη. Λίγο καιρό αργότερα η Βεγόρα γέννησε ένα αγοράκι. Επειδή όμως ήταν πολύ θυμωμένη με τον θεό πέταξε το αγόρι μακριά. Από το σώμα του αγοριού σχηματίστηκε το βουνό Βόρας. Η Βεγόρα συνέχισε να κλαίει μέρα νύχτα. Σιγά σιγά από τα δάκρυά της άρχισε να σχηματίζεται μια λίμνη. Από το πολύ κλάμα η Βεγόρα έχασε την όρασή της και μια μέρα παραπάτησε και πνίγηκε μέσα στη λίμνη που η ίδια δημιούργησε. Και η λίμνη ονομάστηκε Βεγορίτιδα.

Τα νήπια όμως ενδιαφέρονταν πάρα πολύ να μάθουν για τα πουλιά που ζουν στη λίμνη.

Η συζήτηση βασίστηκε στην αρχή στις γνώσεις των νηπίων, μια και όπως αναφέρθηκε, ήταν αρκετές. Οι πελεκάνοι, οι ερωδιοί, οι πάπιες, οι γλάροι, οι πελαργοί, τους ήταν παλιοί και συχνοί γνώριμοι.

Έτσι γνωρίσαμε τη λίμνη στις διάφορες εποχές της. Τα παιδιά παρατήρησαν ότι δεν υπάρχουν πάντα τα ίδια πουλιά στην περιοχή. Οι πελεκάνοι το χειμώνα είναι πολλοί, το καλοκαίρι ελάχιστοι, οι πελαργοί έρχονται την άνοιξη, το φθινόπωρο φεύγουν. Με τη βοήθεια φύλλων εργασίας παρατηρήσαμε τόσο την κίνηση των πουλιών σε μια λίμνη, όσο και την κίνηση των ψαριών στις τέσσερις εποχές, καθώς και τις αλλαγές του περιβάλλοντος.

Κύκνοι στη Βεγορίτιδα

Επίσης μέσα από τις εικόνες των διαφόρων πουλιών της λίμνης, που βρήκαμε από τα βιβλία, παρατηρήσαμε τις διαφορές στο σώμα τους. Άλλα πουλιά έχουν ψηλά πόδια, περπατούν στη άκρη της λίμνης και δεν μπορούν να κολυμπήσουν (ερωδιός, πελαργός, φλαμίνγκο). Άλλα έχουν κοντά πόδια, ενωμένα με μεμβράνες και κολυμπούν πολύ καλά (πάπιες, κύκνος, πελεκάνος). Άλλα έχουν λεπτό και μακρύ ράμφος (πελαργός), άλλα πιο κοντό (ερωδιός), άλλα πλατύ (πάπια), άλλα γυριστό (αβοκέτα), άλλα με σακούλα (πελεκάνος). Τα νήπια αναρωτήθηκαν γιατί να υπάρχουν όλες αυτές οι αλλαγές και μετά από μια ενδιαφέρουσα συζήτηση κατάληξαν στο συμπέρασμα ότι όλα γίνονται για να μπορεί το κάθε πουλί να πιάνει το είδος της τροφής που προτιμάει.

Και συζητώντας για τι τρώνε τα πουλιά φτάσαμε στα ψάρια. Πρώτα κάναμε μια διάκριση ανάμεσα στα ψάρια που ζουν στη λίμνη και σ' αυτά που ζουν στη θάλασσα. Αφού ξεκαθαρίσαμε κάποιες λαθεμένες εντυπώσεις, κυρίως των μικρών νηπίων, ψάξαμε και βρήκαμε εικόνες των λιμνήσιων ψαριών. Και εδώ το υλικό του ΚΠΕ Καστοριάς μας βοήθησε πολύ καθώς και φωτογραφίες που έφεραν τα νήπια, κυρίως με γουλιανούς που είχαν ψαρευτεί στη λίμνη.

Γνωρίσαμε την ανατομία των ψαριών, τον τρόπο αναπνοής τους στο νερό, τη διατροφή τους.

Αλλά για να μάθουμε περισσότερα για τα ψάρια αποφασίσαμε να καλέσουμε τον πατέρα ενός νηπίου ο οποίος ασχολούνταν συστηματικά με το ψάρεμα.

Συζητήσαμε πολύ ώρα και τελικά αποφασίσαμε τις ερωτήσεις που θα του υποβάλλουμε. Αφού αποφασίσαμε τις ερωτήσεις, θέλησα να ελέγξω τις γνώσεις των παιδιών και τα νήπια έδωσαν πρώτα, τις δικές τους απαντήσεις. Μερικές απόψεις τους είχαν πολύ ενδιαφέρον.

Συνέντευξη με έναν ψαρά

Στις 15-03-06 μας επισκέφτηκε ο κ. Παύλος Σιδεράς. (Με πλάγια γράμματα είναι οι απαντήσεις των νηπίων).

Η συνέντευξη είχε ως εξής:

- Πώς πιάνονται τα ψάρια;
Με τα δίχτυα.
Με δίχτυα, με καλάμι, με ψαροντούφεκο.

- Πώς κοιμούνται τα ψάρια;
Ξαπλωμένα.
Τα ψάρια δεν κοιμούνται, απλά είναι σε μια κατάσταση ηρεμίας, κάθονται και ηρεμούν.

- Πώς κοροϊδεύει το δόλωμα τα ψάρια;
Βάζουνε ψωμάκι, το κουνάνε και κοροϊδεύουν τα ψάρια.
Τα ψάρια μυρίζουν πολύ και βλέπουν και την κίνηση. Ή βάζουμε κάποιο ψεύτικο ψαράκι για να δούνε την κίνηση στα σαρκοφάγα, ή καλαμπόκι στα χορτοφάγα. Για να τα κοροϊδέψουμε πετάμε σε ένα μέρος ότι έχουμε, από ψωμί μέχρι σκυλοτροφή και ψάρια μαζεύονται.

- Πώς κολυμπάνε τα ψάρια;
Με τα πτερύγια.
Κουνάνε τα πτερύγιά τους και την ουρά

- Γίνεται να βάλουν ψάρια στη λίμνη;
Ναι, όχι.
Γίνεται και πριν από δύο ή τρία χρόνια μάλιστα φέρανε στη λίμνη μας κυπρίνο. Αυτό το ψάρι δεν ζούσε στη Βεγορίτιδα, το φέρανε από τη λίμνη των Ιωαννίνων, μια λίμνη μακριά από δω. Τα ψάρια τα φέρνουνε μικρά μέσα σε μια δεξαμενή και τα ρίχνουν στη λίμνη για να μεγαλώσουν.

- Πότε γεννάνε τα ψάρια;
Συνέχεια.
Στη λίμνη τα ψάρια γεννάνε δύο φορές, σε δύο περιόδους. Η τούρνα, που τρώει ψαράκια και ο κορίγονος που τρώει φυτά, γεννάνε το χειμώνα. Τα άλλα γεννάνε το Μάιο, το γριβάδι, το γλίνι,η πλατίκα, η πεταλούδα, το πρικί, ο γουλιανός. Τα ψάρια όταν είναι να γεννήσουν βγαίνουν στην άκρη. Γι' αυτό και όταν είναι να γεννήσουν τα ψάρια, τον Ιανουάριο και το Μάιο η λίμνη είναι κλειστή, απαγορεύεται να πάμε για ψάρεμα.

- Πώς βγαίνουν από το αυγό τα ψάρια;
Το σπάνε.
Όταν είναι μέσα στο αυγό είναι σαν ένα μικρό σκουληκάκι, μετά σχηματίζεται και όταν δεν το χωράει μέσα το αυγό, σπάει και βγαίνει.

- Γιατί κολλάνε πλαστικά στα δίχτυα;
Δεν ξέρουμε.
Είναι σημάδια για να μην χάνει ο ψαράς τα δίχτυα όταν τα ρίχνει στη λίμνη.

- Πότε έρχονται και πότε φεύγουν τα ψάρια;
Το χειμώνα φεύγουν και το καλοκαίρι έρχονται. Όταν φεύγουν πάνε ή σε άλλη λίμνη ή στο βουνό.
Τα ψάρια είναι συνέχεια μέσα στη λίμνη ή στη θάλασσα, απλά πηγαινοέρχονται από το βάθος στην άκρη.

Συνέχεια ερώτησης: δεν πάνε τα ψάρια στη θάλασσα;

- Όχι μόνο όταν ενώνεται η λίμνη με τη θάλασσα και πάλι λίγα πάνε. Τα ψάρια της λίμνης ζούνε με γλυκό νερό και όχι με αλμυρό όπως είναι της θάλασσας.

- Τι τρώνε τα ψάρια;
Σκουλήκια, καλαμπόκι, χόρτα, έντομα μικρά.
Υπάρχουν ψάρια τα οποία τρώνε άλλα ψαράκια και τα υπόλοιπα τρώνε χορταράκι ή οργανισμούς που ζουν μέσα στο νερό της λίμνης.

- Πως παίρνουν αναπνοή τα ψάρια;
Από το στόμα.
Από το στόμα, από το νερό, από τα βράγχια

- Έχετε βάρκα;
Έχω δύο βάρκες, μία με μηχανή, μία με κουπιά

- Πόσα ψάρια πιάνετε κάθε μέρα;
Πολλά. Εξαρτάται από τον τρόπο ψαρέματος. Αν θέλουμε να περάσουμε τον ελεύθερο χρόνο μας πάμε με καλάμι. Βάζουμε ένα δόλωμα στο αγκίστρι ή με τα δίχτυα. Τα δίχτυα τα χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες για να πιάσουν πολλά ψάρια και να τα πουλήσουν.

Οικογένεια ψαράδων

Γριβάδια

- Τι ψάρια ψαρεύετε;
Τούρνες, πεταλούδες γριβάδια, γουλιανό, πέστροφες, πλατίκα, γλίνι.

Γουλιανός που ψαρεύτηκε στη Βεγορίτιδα το 2005 βάρους 85 κιλών

- Ποιο ψάρι πιάνεται πιο εύκολα και πιο ποιο δύσκολα;
Το γλίνι εύκολα και ο γουλιανός δύσκολα.
Πιο εύκολα ψαρεύεται η πλατίκα γιατί είναι πάρα πολλές στη λίμνη και κολυμπάει στα ρηχά. Και πιο δύσκολος είναι ο κορίγονος γιατί είναι πολύ μικρός και δεν πιάνεται σε αγκίστρι και ο γουλιανός.

- Με τι ψαρεύεται το γουλιανό;
Με δίχτυ, με ψαροντούφεκο αλλά και με καλάμι. Έχει πιαστεί γουλιανός 80 κιλών με καλάμι.

- Γιατί βάζουν τα ψάρια στο ψυγείο;
Για να παγώνουν και να τα τρώνε οι άνθρωποι.
Τα βάζουμε στο ψυγείο για να συντηρηθούν, γιατί αν μείνουν έξω θα ζεσταθούν πολύ και θα χαλάσουν και δεν θα μπορούμε να τα φάμε.

- Είδατε πελεκάνους και πόσους είδατε;
Φέτος είδα πολλούς. Το ίδιο και πρόπερσι που είχε πολύ χιόνι. Φέτος είδα μια μεγάλη ομάδα. Κάνουν τη διαδρομή πίσω από το νησάκι, στο βαθύ, έρχονται προς τη μεριά της Άρνισσας και πετάνε και προς τη λίμνη των Πετρών όταν δεν είναι παγωμένη.

Μετά το τέλος της συνέντευξης, τα νήπια ευχαρίστησαν τον κ. Σιδερά Παύλο, για τα καινούργια πράγματα που τους έμαθε.

Με μια δεύτερη ματιά...

Η συνέντευξη όμως ήταν και μια αφορμή για να μάθουμε και λίγα πράγματα για τους μικροοργανισμούς αλλά και τα φυτά που ζουν σε μια λίμνη. Τους μικροοργανισμούς δεν μπορούσαμε να τους δούμε με τα μέσα που διέθετε το νηπιαγωγείο μας, αλλά πολλά νήπια θυμόντουσαν τα μικρά έντομα που είχαν δει να επιπλέουν ή να κολυμπούν στο νερό και βοήθησαν έτσι τη συζήτηση.

Με τη βοήθεια του υλικού από το εκπαιδευτικό πακέτο του Κ.Π.Ε. Καστοριάς γνωρίσαμε τα φυτά που μπορεί να υπάρχουν σε μια λίμνη, μια και η πρόσβαση στη δική μας, μας είχε απαγορευτεί, λόγω της γρίπης των πτηνών: τα καλάμια, το φυτοπλαγκτόν, τις ίριδες, τους ποταμογείτονες και τα νεροκάστανα.

Συζητήσαμε για ποιο λόγο είναι απαραίτητα τα φυτά που βρίσκονται μέσα και γύρω από μια λίμνη.

Οι απαντήσεις που έδωσαν τα νήπια ήταν αρκετές:
- για να κρύβονται τα πουλιά
- για να κάνουν φωλιές
- για να τρώνε τα ψάρια
- για να κρύβονται οι βάτραχοι

Εκτός όμως από τα φυτά που αναφέραμε, ένα νήπιο παρατήρησε ότι στη λίμνη μας έχει πολλά χωράφια με ροδακινιές οι οποίες φτάνουν μέχρι την άκρη του νερού.

Μια και η περιοχή μας είναι αγροτική, τα νήπια γνωρίζουν αρκετά για τις καλλιέργειες αλλά και τα φυτοφάρμακα που ραντίζουν οι πατεράδες τους τα χωράφια. Ξέρουν ότι σχεδόν όλα τα φάρμακα αυτά περιέχουν δηλητήρια.

Συζητήσαμε λοιπόν για τις συνέπειες που μπορεί να έχουν αυτά τα φάρμακα όταν περάσουν μέσα από το έδαφος, όπως η σταγονοπαρέα στο παραμύθι μας, μέσα στη λίμνη. Τα νήπια είπαν ότι το δηλητήριο θα πάει στα φυτά, θα φάνε τα φυτά τα ψάρια και θα γεμίσουν και αυτά. Μετά, τα ψάρια θα τα φάνε τα πουλιά αλλά και εμείς και το δηλητήριο μπορεί να περάσει στο σώμα μας.

Κατάλαβαν έτσι τα νήπια ότι μια ανθρώπινη ενέργεια μπορεί να έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον και αυτές οι επιπτώσεις στο τέλος βλάπτουν τον ίδιο τον άνθρωπο.

Ένα άλλο σημείο που θίξαμε ήταν οι συνέπειες από την αλόγιστη χρήση λιπασμάτων. Μάθαμε την έννοια του ευτροφισμού και τις συνέπειες που μπορεί να έχει αυτός στην ίδια την ύπαρξη της λίμνης σε απώτερο μέλλον.

Ήταν τόσο το ενδιαφέρον που έδειξαν τα νήπια, ώστε την άλλη μέρα ήρθαν γονείς και μου είπαν ότι τα παιδιά τους έκαναν συστάσεις ώστε να περιορίσουν στο ελάχιστο τη χρήση λιπασμάτων αλλά και φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες.

Και στο τέλος της συζήτησης για τη λίμνη αποφασίσαμε να φτιάξουμε την τροφική αλυσίδα. Την φτιάξαμε πρώτα με εικόνες του ΚΠΕ Καστοριάς, αλλά μετά ζωγράφισε και κάθε νήπιο τη δική του τροφική αλυσίδα.

Συζητήσαμε για το τι θα γινόταν αν κάποιος κύκλος αυτής της αλυσίδας χανόταν. Τα παιδιά κατάλαβαν ότι υπάρχει μια συνέχεια στον κύκλο της ζωής και οποιαδήποτε διακοπή έχει επιπτώσεις σε ολόκληρη την αλυσίδα.

Η εξέλιξη μιας λίμνης

Φύλλο εργασίας αρ. 21 - "Μια σταγονοπαρέα στη λίμνη μας" - ΚΠΕ Καστοριάς

Απεικόνιση της τροφικής αλυσίδας από νήπιο

ΑΡΓΥΡΟΠΕΛΕΚΑΝΟΙ

Αργυροπελεκάνοι στη Βεγορίτιδα (φωτογραφία του Συλλόγου Προστασίας Λίμνης Βεγορίτιδας)

Περιγραφή και εξάπλωση

Ο αργυροπελεκάνος είναι το σπανιότερο από τα επτά είδη πελεκάνων που υπάρχουν στον κόσμο και το δεύτερο σε μέγεθος είδος πουλιού στον πλανήτη (ύψος 1,20μ., άνοιγμα φτερών έως 3,2μ., βάρος 6-10 κιλά). Το υδρόβιο αυτό πουλί έχει χρώμα φτερώματος ανοιχτό σταχτί και κύριο χαρακτηριστικό του το μακρύ του ράμφος, που φέρει διαστελλόμενο σάκο στο κάτω μέρος του. Τα πόδια του είναι κοντά και δυνατά, με δάχτυλα συνδεόμενα μεταξύ τους με μεμβράνη.

Ο αργυροπελεκάνος ήταν κάποτε ευρέως εξαπλωμένος στην Ευρώπη (μέχρι στην Ουγγαρία) και στην Ασία, αλλά τα τελευταία εκατό χρόνια ο πληθυσμός του μειώθηκε δραματικά και η εξάπλωση του στην Ευρώπη περιορίστηκε σε ορισμένους υγροτόπους των Βαλκανίων. Κύριες αιτίες αυτής της μείωσης ήταν οι αποξηράνσεις υγροτόπων για την απόκτηση γεωργικής γης και το κυνήγι. Σήμερα, το 13% των ζευγαριών αργυροπελεκάνου που απομένουν σ' ολόκληρο τον κόσμο φιλοξενείται σε δύο περιοχές της Ελλάδας: στη λίμνη μικρή Πρέσπα του νομού Φλώρινας και στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού κόλπου.

Η αποικία της Πρέσπας είναι η μεγαλύτερη αναπαραγωγική συγκέντρωση του είδους στον κόσμο.

Η λέξη πελεκάνος συνεχίζεται στην Ελλάδα για παραπάνω από 2.000 χρόνια. Είναι γνωστός όμως και με άλλα ονόματα: τουμπάνι, τουμπανιάς και σακκάς στο Μεσολόγγι. Σκανιόγλος στην Ήπειρο, κατσαροκέφαλος στην Μακεδονία, μπάμπα και τζιατλαμπάμπα στην Καστοριά. Παλιά στην Πρέσπα τους ονόμαζαν νόσιτι.

Βιολογία και συμπεριφορά

Ο αργυροπελεκάνος επειδή φοβάται τον άνθρωπο, φωλιάζει σε απρόσιτες περιοχές, όπως είναι οι απομονωμένες νησίδες και οι δύσβατοι καλαμιώνες. Σαν ψαροφάγο πουλί διαλέγει υγροτόπους ικανούς να εξασφαλίσουν άφθονη τροφή για τα μικρά του. Η περίοδος αναπαραγωγής τους ξεκινάει από αρχές Ιανουαρίου στον Αμβρακικό, και αρχές Μαρτίου στις Πρέσπες. Στην αρχή, τα πουλιά συγκεντρώνονται στα νησάκια που βρίσκονται μέσα στις λίμνες, μακριά από τις ακτές, όπου ζευγαρώνουν. Χτίζουν τη φωλιά τους με χόρτα και κλαδάκια και γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου αρχίζουν οι πρώτες ωοτοκίες.

Γεννούν δύο αβγά σε κάθε φωλιά (σπάνια τρία), τα οποία επωάζουν επί 31 μέρες, καλύπτοντάς τα με τη νηκτική μεμβράνη των ποδιών τους και όχι με την κοιλιά. Οι νεοσσοί γεννιούνται γυμνοί, και μετά ένα μήνα έχουν καλυφθεί με άσπρα πούπουλα. Μέχρι την ηλικία των δυόμισι μηνών, εξαρτώνται απόλυτα από τους γονείς τους. Και οι δύο γονείς ταΐζουν τα μικρά τους, σε βάρδιες, μ' ένα πολύ χαρακτηριστικό τρόπο: ο νεοσσός βουτά με λαιμαργία το κεφάλι του στο ράμφος του γονέα και τρώει τη μισοχωνεμένη τροφή (ψάρια) κατευθείαν απ' το σάκο. Μέχρι τα μέσα Αυγούστου έχουν πετάξει όλοι οι νεοσσοί, οι οποίοι ακολουθούν τους ενήλικες στις τοπικές μετακινήσεις.

Λόγου του μεγάλου μεγέθους, για να μπορέσει να πετάξει ο αργυροπελεκάνος έχει κούφια τα περισσότερα κόκαλά του. Αυτό όμως έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί να βουτήξει βαθιά για να πιάσει ψάρια. Έτσι είναι υποχρεωμένος είτε να ψαρεύει στα ρηχά, είτε να ακολουθεί τους ψαράδες περιμένοντας να φάει ότι αυτοί δεν χρειάζονται από την ψαριά τους. Όμως έχει κάνει και μια περίεργη συμμαχία με τους κορμοράνους. Οι κορμοράνοι είναι δεινοί κολυμβητές. Οι αργυροπελεκάνοι επωφελούνται από την αναταραχή που προκαλούν στα ψάρια οι κορμοράνοι όταν βουτούν και χορταίνουν την πείνα τους με τα ψάρια που βγαίνουν κοντά στην επιφάνεια για να σωθούν. Η εικόνα ενός κοπαδιού κορμοράνων με πέντε έξι αργυροπελεκάνους να τους ακολουθούν είναι από τις πιο χαρακτηριστικές τον χειμώνα στη λίμνη.

Οι Αργυροπελεκάνοι παραμένουν το χειμώνα στον Αμβρακικό, επειδή επικρατούν ήπιες καιρικές συνθήκες και υπάρχει άφθονη τροφή. Αντίθετα, τη Μικρή Πρέσπα την εγκαταλείπουν λόγω του δριμύτατου ψύχους. Η λίμνη της Καστοριάς αλλά και η Βεγορίτιδα αποτελούν τον πιο κοντινό προορισμό τους.

Σύμφωνα με πληροφορίες της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας, τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε μια έκρηξη του πληθυσμού των αργυροπελεκάνων στην Πρέσπα και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ύπαρξη πολύ μεγάλου αριθμού πελεκάνων στις γειτονικές λίμνες.

Κίνδυνοι και απειλές

Κύρια αιτία εξαφάνισης αποτελεί ο άνθρωπος. Παλαιότερα οι ψαράδες πίστευαν ότι οι πελεκάνοι τους τρώνε τα ψάρια και τους κυνηγούσαν αλύπητα. Η αλήθεια είναι ότι ο πελεκάνος για να χορτάσει έχει ανάγκη από 1.000-1.200 γραμμάρια ψάρια την ημέρα. Από αυτά το 95% αποτελείται από μικρά σε μέγεθος, κατά κανόνα άφθονα και με μικρή ή καθόλου εμπορική αξία, όπως είναι η σαρδέλα, το τσιρόνι, η πεταλούδα και στον Αμβρακικό με χέλια και αθερίνα.

Επίσης τα φυτοφάρμακα που έπεφταν κοντά στους τόπους όπου τρέφονταν οι πελεκάνοι είχε ως αποτέλεσμα ουσίες των φαρμάκων να περνάνε στο σώμα τους, μέσω τις τροφής και να αδυνατίζουν το κέλυφος των αυγών. Οι πελεκάνοι στην προσπάθειά τους να τα κλωσήσουν με τα πόδια τους τα κατέστρεφαν. Ευτυχώς, η συνεχής ενημέρωση των κατοίκων από ευαισθητοποιημένους φορείς έφερε σημαντική βελτίωση στην ποιότητα ζωής των πελεκάνων.

Ο σημαντικότερος κίνδυνος για τους αργυροπελεκάνους σήμερα, είναι η ενόχληση που προκαλείται από τον άνθρωπο είτε σκόπιμα, από επισκέπτες που ανεβαίνουν στα νησάκια αναπαραγωγής των πουλιών για να τα δουν ή να τα φωτογραφήσουν, είτε από αμέλεια κατά τη διέλευση πλωτών μέσων. Στην προσέγγιση επισκεπτών, τα πουλιά σηκώνονται πανικόβλητα και επειδή επωάζουν τα αυγά με το πέλμα τους, είτε συνθλίβουν είτε τα σπρώχνουν έξω από τη φωλιά. Ο αργυροπελεκάνος δεν μπορεί να ξαναβάλει μέσα στη φωλιά ένα αυγό που έχει πεταχτεί έξω, αλλά ακόμη και αν τα αυγά παραμείνουν ανέπαφα πολλά ζευγάρια δεν επιστρέφουν ποτέ μετά την ενόχληση.

Αφού εκκολαφθούν τα αυγά, οποιαδήποτε ενόχληση σηκώνει τους γονείς στον αέρα. Τότε οι γυμνοί νεοσσοί πεθαίνουν από το κρύο, είτε σύρονται από τον πανικό τους έξω από τη φωλιά, καταδικασμένοι να πεθάνουν από την έκθεσή τους στον ήλιο και τη βροχή.

Οι αργυροπελεκάνοι για να συνεχίσουν να φωλιάζουν στον Αμβρακικό κόλπο, αλλά και στις άλλες περιοχές, χρειάζονται μια πηγή άφθονης τροφής. Τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιαστεί επανειλημμένα φαινόμενα μαζικών θανάτων ψαριών στις λιμνοθάλασσες, τα οποία οφείλονται στη μεταβολή της ποιότητας του νερού και κυρίως στην έλλειψη οξυγόνου. Οι αλλοιώσεις αυτές που σχετίζονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις γύρω περιοχές, δεν απειλούν μόνο τους αργυροπελεκάνους, αλλά και την ιχθυοπανίδα καθώς και τις ανθρώπινες δραστηριότητες που ζουν από αυτήν .

Τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε τους αργυροπελεκάνους

Ο αργυροπελεκάνος προστατεύεται βάσει της ελληνικής νομοθεσίας και διεθνών συνθηκών, που απαγορεύουν το κυνήγι και την εν γένει ενόχλησή τους, ιδιαίτερα στους τόπους αναπαραγωγής (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ). Για την αποτελεσματική προστασία τους όμως απαιτείται και η δική μας συμμετοχή. Για το λόγο αυτό:
- Δε θα πρέπει να πλησιάζουμε τα νησάκια αναπαραγωγής του αργυροπελεκάνου.
- Όταν βλέπουμε ανθρώπους που ενοχλούν τις φωλιές του, θα πρέπει να εξηγούμε πόσο καταστροφική μπορεί να αποβεί μια τέτοια ενόχληση.

Πελεκάνος τραυματισμένος από σφαίρα

Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για τους αργυροπελεκάνους οι απορίες των νηπίων ήταν πάρα πολλές, γιατί αν και είχαν δει τα όμορφα πουλιά ήταν πολύ λίγα αυτά που ήξεραν για τη ζωή τους.

Άλλες από αυτές εύλογες και σωστές και άλλες λίγο περίεργες για μας, όχι όμως και το δικό τους μυαλουδάκι.

Και ορίστε τι ζητήσανε να μάθουνε για τους αργυροπελεκάνους:
- γιατί γεννάει αυγά
- γιατί έχουν σάκο
- γιατί και πως πετάνε
- τι τρώει
- γιατί έχει κοντά πόδια
- γιατί έχουν φτερά
- πως βουτάνε στη λίμνη
- πως κολλάει η γρίπη των πτηνών στους πελεκάνους
- να πούμε παραμύθια
- να φτιάξουμε δικό μας παραμύθι
- να φτιάξουμε πελεκάνους

Και πριν ψάξουμε να βρούμε τις απαντήσεις μέσα από βιβλία τα νήπια έδωσαν πρώτα τις δικές τους. Ήταν και ένα τεστ γνώσεων έτσι ώστε να μπορέσουμε να συγκρίνουμε στην αρχή και στο τέλος του προγράμματος του τι είχαν εμπεδώσει από την όλη διαδικασία.

Οι απαντήσεις είναι σε αντιστοιχία με τις παραπάνω ερωτήσεις:

• για να κάνει μικρά
• για να πιάνουν σκουλήκια και ψάρια
• γιατί θέλουν να βλέπουν τι γίνεται, για να βλέπουν ποιος γεννάει, για να δουν τι κάνουν οι άνθρωποι, πετάνε με τα φτερά
• σκουλήκια, ψάρια, φίδια, πουλιά
• για να πιάνει τα ψάρια, να κολυμπάει, για να πετάει
• για να πετάνε
• μόνο το κεφάλι, το ράμφος, την ουρά
• πάνε κοντά στα άλλα πουλιά και κολλάνε.

Πολύτιμο βοήθημα στην προσπάθειά μας να ανακαλύψουμε όσα περισσότερα μπορούσαμε για τους πελεκάνους ήταν το βιβλίο του Γιώργου Κατσαδωράκη «Το βιβλίο των πελεκάνων» της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών.

Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό από το βιβλίο αλλά και από άλλες εικόνες που βρίσκαμε σε διάφορες ιστοσελίδες στο Διαδίκτυο έδωσαν στα παιδιά πάρα πολλές εικόνες από τη ζωή αυτών των πουλιών.

Οι γνώσεις που πήραμε είναι αυτές που καταγράφηκαν στα εισαγωγικό σημείωμα για τους πελεκάνους.

Στο χάρτη της Ελλάδας ψάξαμε και βρήκαμε τις περιοχές όπου αναπαράγονται και τρέφονται οι πελεκάνοι.

Επειδή δεν μπορούσαμε να πλησιάσουμε τη λίμνη για να κάνουμε καταμέτρηση του πληθυσμού αργυροπελεκάνων ζητήσαμε από τους γονείς να μας βοηθήσουν. Έτσι όποιος επισκεπτόταν τη λίμνη και παρατηρούσε τους πελεκάνους, τους καταμετρούσε, ανακοίνωνε τον αριθμό στο παιδί του και αυτό το ανακοίνωνε στην τάξη. Φτιάξαμε τον εξής πίνακα:

ΜΗΝΕΣ	1η ΕΒΔΟΜΑΔΑ	2η ΕΒΔΟΜΑΔΑ	3η ΕΒΔΟΜΑΔΑ	4η ΕΒΔΟΜΑΔΑ
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ	7	25	12	30
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ	50	18	50	60
ΜΑΡΤΙΟΣ	100	40	40	50
ΑΠΡΙΛΙΟΣ	150	100	150	150
ΜΑΪΟΣ	70	60	60	20

Οι αριθμοί κυμαίνονταν ανάλογα με ποιο μέρος της λίμνης είχε επισκεφτεί ο γονέας του νηπίου. Ο μεγαλύτερος αριθμός αργυροπελεκάνων παρατηρούνταν στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα, ενός γειτονικού χωριού. Εκεί τα νερά της λίμνης ήταν πιο ρηχά με πολλές καλαμιές και αποτελούσαν ένα ιδανικό καταφύγιο για αυτά τα πουλιά.

Άλλες φορές τύχαινε να έχει αέρα και ο πληθυσμός ήταν μικρός.

Γενικά όμως τον περισσότερο καιρό η Βεγορίτιδα ήταν γεμάτη από αργυροπελεκάνους.

Τα νήπια αγάπησαν τους αργυροπελεκάνους και θέλησαν να τους προστατέψουν. Για το λόγο αυτό, έφτιαξαν τις δικές τους αφίσες με συνθήματα για να ευαισθητοποιήσουν και τους μεγάλους.

Πάνω στις αφίσες τους έγραψαν:

• Μην σκοτώνετε τους πελεκάνους
• Μην χαλάτε τις φωλιές των πελεκάνων
• Μην σπάτε τα αυγά των πελεκάνων

Ζωγράφισαν τις αφίσες, και στην ημερίδα παρουσίασης τις τοιχοκολλήσαμε στην αίθουσα της εκδήλωσης.

Όμως δεν σταματήσαμε εκεί. Ψάξαμε να βρούμε παραμύθια με αργυροπελεκάνους και επειδή δεν το καταφέραμε αποφασίσαμε να φτιάξουμε εμείς ένα παραμύθι, να το ζωγραφίσουμε και να το παρουσιάσουμε στους γονείς την ημέρα της τελικής εκδήλωσης.

Το αποτέλεσμα ήταν φανταστικό. Μάλιστα στην τελική εκδήλωση κάτω από κάθε σελίδα του παραμυθιού κολλήσαμε και την αντίστοιχη φωτογραφία, από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που είχαμε μαζέψει στο νηπιαγωγείο μας.

Το παραμύθι μας ήταν το εξής:

ΕΝΑ ΟΜΑΔΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ ΑΡΝΙΣΣΑΣ ΜΑΪΟΣ 2006

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας αργυροπελεκάνος που τον έλεγαν Ηλία.

Πετούσε πάνω από τη λίμνη Βεγορίτιδα, για βρει ψάρια παρέα με τους κορμοράνους. Ο Ηλίας έκατσε στην άκρη, οι κορμοράνοι μπήκαν μέσα, τρόμαξαν τα ψάρια και ο Ηλίας πήγε να φάει.

Εκεί που ψάρευε, είδε μια πελεκάνα, τη Μαρία και ήθελε να την παντρευτεί. Εκείνη δέχτηκε και πήγαν να φτιάξουν τη φωλιά τους με καλάμια και ξύλα.

Μετά, η Μαρία γέννησε δύο αυγά. Μετά, τα κλώσησαν με τα πόδια τους και σε λίγες βδομάδες βγήκαν τα μικρά.

Ήταν κόκκινα και μετά έγιναν μπλε. Ήταν χωρίς φτερά και τα ονόμασαν το ένα Παύλο και το άλλο Κορίνα. Οι γονείς τους, τους τάιζαν ψαράκια και κοχυλάκια.

Όμως ένας κακός κυνηγός τραυμάτισε τη μαμά τους στο φτερό. Τη βρήκε όμως ένας κτηνίατρος, τη γιάτρεψε και η Μαρία επέστρεψε στη φωλιά της. Τα μικρά είχαν μεγαλώσει και πετούσαν. Σε λίγο βρήκαν και αυτοί, έναν πελεκάνο η Κορίνα και μία πελεκάνα ο Παύλος, και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.

ΤΕΛΟΣ

Όμως εκτός από το παραμύθι φτιάξαμε και γλωσσοδέτη. Αφορμή ήταν οι γλωσσοδέτες του Ευγένιου Τριβιζά, που ήταν ένα από τα πιο αγαπημένα βιβλία των νηπίων.

Και αφού τον γράψαμε τον ζωγραφίσαμε κιόλας.

Στο τέλος αποφασίσαμε να φτιάξουμε μια μακέτα με τη Βεγορίτιδα γεμάτη αργυροπελεκάνους.

Για να φτιάξουμε τους αργυροπελεκάνους πήραμε δύο μπαλόνια. Ένα μπαλόνι είχε σχήμα στρογγυλό και έγινε το σώμα του. το άλλο είχε μακρόστενο και αφού το στρίψαμε, φτιάξαμε το λαιμό και το κεφάλι. Τα δέσαμε μεταξύ τους και τα καλύψαμε με στρώμα τα εφημερίδας και ατλακόλ. Όταν στέγνωσαν κολλήσαμε άσπρο γκοφρέ και το ράμφος με το σάκο τα φτιάξαμε με πορτοκαλί γκοφρέ.

Και αφού ετοιμάσαμε τους πελεκάνους ζωγραφίσαμε τη λίμνη μας.

Την ημέρα της παρουσίασης του προγράμματος, ένα νήπιο έφερε καλάμια και τα τοποθετήσαμε γύρω από τη λίμνη μας. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό και απέσπασε τα συγχαρητήρια όλων.

ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ

Το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης· ένα από τα τελευταία σύμβολα της άγριας ζωής· ένα είδος που απειλείται με οριστική εξαφάνιση· η καφετιά αρκούδα.

Η αρκούδα (Ursus arctos) εμφανίστηκε πριν από 35 εκατ. χρόνια και κατάφερε να προσαρμοστεί από την τούνδρα της Αλάσκας και τις στέπες της Ασίας έως τα δρυοδάση των μεσογειακών χωρών.

Σήμερα, στην Ευρώπη η καφέ αρκούδα ζει σε κάποιες χώρες με μικρούς πληθυσμούς που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Θεωρείται πλέον και νομικά είδος υπό εξαφάνιση στη δυτική, την κεντρική και τη νότια Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Γαλλία, στην Ιταλία και στην Ισπανία ο συνολικός αριθμός τους δεν ξεπερνά τις 200.

Στην Ελλάδα υπολογίζονται ότι υπάρχουν γύρω στις 150, σχηματίζοντας δύο μικρούς πληθυσμούς στις πιο απόμερες περιοχές της οροσειράς της Πίνδου και της Ροδόπης, οι οποίοι αποτελούν τους μεγαλύτερους πληθυσμούς σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

ΒΙΟΛΟΓΙΑ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Η αρκούδα είναι ζώο σωματώδες, με μεγάλη μυϊκή δύναμη, ιδιαίτερα στο λαιμό και στα άκρα. Έχει τριγωνικό κεφάλι, κυκλικά μικρά αφτιά και μικρά μάτια. Έχει άριστη ακοή και όσφρηση και λιγότερο καλή όραση. Βαδίζει πατώντας σε ολόκληρο το πέλμα των ποδιών της (πελματωβάμων). Ζει γύρω στα 20 με 25 χρόνια.

Το ύψος ενός ενήλικου ζώου στον τράχηλο μπορεί να φτάσει τα 1,10μ., ενώ το συνολικό μήκος, από την άκρη της μουσούδας ως την πολύ μικρή ουρά, κυμαίνεται από 1,70 έως 2,20.

Το ενήλικο θηλυκό ζυγίζει από 70 έως 120 κιλά, ενώ το αρσενικό 110 έως 250 κιλά.

Το θηλυκό και το αρσενικό συναντιούνται μόνο την εποχή του ζευγαρώματος, από τα τέλη Μαΐου ως τα τέλη Ιουλίου.

Τα θηλυκά γεννούν κάθε 2-3 χρόνια, στα μέσα του χειμώνα (Ιανουάριος- Φεβρουάριος), μέσα στη φωλιά και ενώ βρίσκονται σε κατάσταση λήθαργου, ένα ή δύο μικρά, σπανιότερα τρία.

Ενώ η γονιμοποίηση του ωαρίου γίνεται την εποχή του ζευγαρώματος, η ανάπτυξη του εμβρύου αρχίζει από τα τέλη Νοεμβρίου, την εποχή δηλαδή που ο μητρικός οργανισμός διαθέτει τα μέγιστα αποθέματα λίπους για να θρέψει το έμβρυο. Σε περίπτωση ανεπάρκειας φυσικής τροφής - που μπορεί να οφείλεται σε φυσικά αίτια, στον ανθρώπινο παράγοντα (ενόχληση, υποβάθμιση βιοτόπου) ή και στα δύο - η αρκούδα αποβάλλει το έμβρυο.

Τα νεογνά γεννιούνται τυφλά και γυμνά και ζυγίζουν μόλις 350-400 γραμμάρια. Σε αυτό το κρίσιμο στάδιο της ζωής τους και σε περίπτωση που εγκαταλειφθούν από τη μητέρα τους- το θηλυκό μπορεί εύκολα να αναστατωθεί από το θόρυβο που προκαλούν οι κυνηγοί καταδιώκοντας αγριογούρουνα- τα αρκουδάκια πεθαίνουν σε διάστημα 15-20 λεπτών!

Γενικότερα, οι πιθανότητες θανάτου των νεογνών από φυσικά αίτια κατά των πρώτο χρόνο της ζωής τους είναι πολύ μεγάλες (φτάνουν το 50%).

Τα μικρά μπορούν να ακολουθήσουν τη μητέρα τους 4-5 μήνες από τη γέννησή τους. Μένουν κοντά στη μητέρα τους για δύο χρόνια περίπου μαθαίνοντας απ' αυτήν όλους τους απαραίτητους μηχανισμούς επιβίωσης: πώς να αναγνωρίζουν την τροφή τους, πώς να την αναζητούν και να την εντοπίζουν, πώς να αναγνωρίζουν ορισμένα φυσικά αποθέματα τροφής (απόκρυψη ζωικής λείας από επίδοξους ανταγωνιστές, κατανάλωση καρπών του δάσους που έχουν διατηρηθεί από τα κρύα του χειμώνα σε περιόδους έλλειψης εποχικής τροφής κτλ.)

Τα μικρά μαθαίνουν επίσης κοντά στη μητέρα τους πώς να διαλέγουν τα πιο ήσυχα μέρη στο δάσος για να φτιάξουν τις καλοκαιρινές ή χειμερινές τους φωλιές- τα «γιατάκια», όπως λέγονται.

Επιπλέον, μαθαίνουν να αποφεύγουν το μοναδικό τους εχθρό: τον άνθρωπο.

Η αρκούδα είναι ικανή να απομνημονεύσει και να μεταδώσει στα μικρά της και την παραμικρή λεπτομέρεια της γεωγραφίας της περιοχής όπου ζει. Αυτή η εκμάθηση είναι ζωτικής σημασίας για τη μετέπειτα φάση ανεξαρτητοποίησης των μικρών. Αν διαταραχθεί και διακοπεί (από το θάνατο της μητέρας είτε από φυσικά αίτια είτε από απερίσκεπτους κυνηγούς ή άλλα ανθρωπογενή αίτια) είναι πολύ πιθανό τα μικρά να μην επιβιώσουν.

Η αρκούδα είναι ζώο παμφάγο, με προτίμηση στις τροφές φυτικής προέλευσης. Έχει ανάγκη από μεγάλες ποσότητες τροφής και τρέφεται με όλων των ειδών τους διαθέσιμους καρπούς του δάσους: βατόμουρα, άγρια κορόμηλα, κεράσια, μήλα, αχλάδια, σμέουρα, καρπούς σορβιάς, καρπούς αγριοτριανταφυλλιάς, αγριοφράουλες, βελανίδια, καρπούς οξιάς, αλλά και βολβούς, ρίζες και χόρτα. Συμπληρώνει το διαιτολόγιό της με μέλι, μικρά και μεγάλα θηλαστικά, έντομα (κυρίως μυρμήγκια) και χελώνες.

Μια από τις πιο αξιοπερίεργες φάσεις του βιολογικού κύκλου της αρκούδας είναι ο χειμέριος λήθαργος, που διαφέρει ουσιαστικά από τη γνωστή χειμερία νάρκη που χαρακτηρίζει άλλα είδη θηλαστικών (όπως το σκαντζόχοιρο, το μυωξό και άλλα είδη).

Κατά το χειμερινό λήθαργο η θερμοκρασία του σώματος της αρκούδας ελαττώνεται κατά ένα βαθμό περίπου σε σχέση με την κανονική (38° C ). Οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός δεν ελαττώνονται δραματικά. Το επίπεδο εγρήγορσης είναι υψηλότερο απ' ό,τι στη χειμερία νάρκη, γι' αυτό και η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα, όταν ενοχληθεί στη φωλιά της. Εδώ βρίσκεται και η μεγαλύτερη ευαισθησία της αρκούδας, γιατί:
- δύσκολα ξαναπέφτει σε λήθαργο
- στη χειμερία περιπλάνησή της, δύσκολα ξαναβρίσκει τροφή, με συνέπεια: α. να καταναλώνει νωρίτερα το αποθηκευμένο λίπος της και β. να γίνεται ακόμη πιο δύσκολη η επιβίωσή της την άνοιξη, που υπάρχει λιγοστή φυσική τροφή.

Η αρκούδα, κατά το χειμέριο λήθαργο, δεν καταναλώνει τροφή και νερό ούτε αποβάλλει ούρα και κόπρανα. Το τελευταίο αυτό χαρακτηριστικό έχει προσελκύσει το επιστημονικό και ιατρικό ενδιαφέρον.

Καθώς το θηλυκό γεννάει σε κατάσταση χειμερίου λήθαργου, εξασφαλίζεται η προστασία των τόσο ευάλωτων νεογνών. Η φωλιά λειτουργεί για τα νεογνά ως θερμοκοιτίδα.

Οι φωλιές που χρησιμοποιεί ή και κατασκευάζει η αρκούδα διακρίνονται σε τρεις βασικούς τύπους:
- φωλιά που σχηματίζεται σε φυσικές κοιλότητες βράχων
- φωλιά που σχηματίζεται σε κουφάλες αιωνόβιων δέντρων (κυρίως ρόμπολα)
- φωλιά που σχηματίζεται κάτω από ρίζες μεγάλων δέντρων, που μπορεί να στηρίζονται και σε βράχο.

Τρία είναι τα σημαντικότερα ορεινά συγκροτήματα της Ελλάδας αποτελούν σήμερα το βιότοπο της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα.

Η κεντρική και βόρεια Πίνδος, τα βουνά Βίτσι, Βαρνούντας και Σινιάτσικο στην περιοχή της Φλώρινας, και η οροσειρά της Ροδόπης.

Σύμφωνα με πληροφορίες των κυνηγών της Άρνισσας αλλά και των μελών της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας παρουσιάστηκαν άτομα αρκούδας και στο όρος Βόρας (Καϊμάκτσαλαν). Έχουν δει μια αρκούδα το μικρό της, αρχές Ιουνίου. Επίσης ίχνη αρκούδας έχουν βρεθεί τα τελευταία δύο χρόνια σε αρκετές περιοχές.

Αλλά και στον Όλυμπο και στα Πιέρια έχουν παρουσιαστεί αρκούδες μετά από 40 χρόνια.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ

Η καφέ αρκούδα προστατεύεται από τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης

«Περί προστασίας των απειλούμενων ειδών και των βιοτόπων τους», αλλά και από την Οδηγία 92/43 ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας».

Η αρκούδα σήμερα κινδυνεύει από το λαθραίο κυνήγι και την αιχμαλωσία των μικρών για παράνομο εμπόριο. Σημαντική παράμετρος όμως είναι και η καταστροφή των βιοτόπων στους οποίους ζει, από πυρκαγιές, παράνομη υλοτομία και τα τεχνικά έργα που δεν υπολογίζουν την παρουσία της.

Περιβαλλοντικό Κέντρο ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ
Για την περίθαλψη των ταλαιπωρημένων ζώων από τα ανθρώπινα βασανιστήρια ιδρύθηκε το 1993, με πρωτοβουλία του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, το Κέντρο Προστασίας Αρκούδας στο Αμύνταιο Φλώρινας. Το 1998 μετονομάστηκε σε Περιβαλλοντικό Κέντρο και αποτελείται από:
- Το Κέντρο Ενημέρωσης για την Αρκούδα
- Τον Κτηνιατρικό Σταθμό
- Το Καταφύγιο της Αρκούδας
- Το Καταφύγιο του Λύκου

Αποζημιώσεις - Προληπτικά μέτρα

Κάποιοι από τους παραγωγούς (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, μελισσοκόμοι), προκειμένου να προστατεύσουν την περιουσία τους, κυνηγούν τα ζώα που θεωρούν υπεύθυνα για τις επιθέσεις στα κοπάδια και τις καλλιέργειές τους. O ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Οργανισμό Γεωργικών Ασφαλίσεων, διασφάλισε την πλήρη ασφαλιστική κάλυψη στις περιπτώσεις ζημιών και την εφαρμογή προληπτικών μέτρων, όπως τη δωρεάν χορήγηση ηλεκτροφόρων περιφράξεων για την προστασία των μελισσιών. Η αρκούδα δέχεται μία μικρή ηλεκτρική εκκένωση που την εμποδίζει να πλησιάσει περισσότερο στις κυψέλες. Επίσης, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ανέλαβε την εκτροφή και τη χορήγηση ελληνικών ποιμενικών σκύλων σε κτηνοτρόφους, με στόχο τη μείωση των ζημιών που προκαλούν η αρκούδα και ο λύκος στα κοπάδια τους.

Αντιμετώπιση λαθροθηρίας

Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ συνεργάζεται με τις δασικές υπηρεσίες και τις κυνηγητικές ομοσπονδίες για την εξάλειψη του λαθραίου κυνηγιού, αλλά και για την ενημέρωση των κυνηγών για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιδρούν, όταν συναντούν αρκούδα στο δάσος.

Προστασία σημαντικών περιοχών

Στις περιοχές της Πίνδου και της Ροδόπης όπου ζει και αναπαράγεται η αρκούδα έχουν εκπονηθεί ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες, ώστε τα διάφορα τεχνικά έργα να συνυπολογίζουν και την παρουσία της. Παράλληλα, σε συγκεκριμένα σημεία που θεωρούνται σημαντικά για την αναπαραγωγή του ζώου εφαρμόζεται εποχιακός αποκλεισμός με μπάρες στους δρόμους πρόσβασης, ώστε να μην ενοχλούνται τα ζώα την κρίσιμη περίοδο του χειμώνα.

Με τα μάτια των νηπίων

Οι αρκούδες και περισσότερο τα μικρά τους αποτελούν ένα πόλο έλξης για όλα τα μικρά παιδιά. Ποιο παιδί δεν έχει κοιμηθεί αγκαλιά με ένα χνουδωτό αρκουδάκι;

Εκτός όμως από την αγάπη τους τα νήπια είχαν και αρκετές απορίες για τα αγαπημένα τους ζωάκια.

Ζήτησαν να μάθουν:
- πόσα είδη αρκούδων υπάρχουν
- αν φεύγουν από τα μέρη τους
- γιατί πέφτει σε χειμερία νάρκη
- πως γεννάνε
- γιατί σηκώνονται την άνοιξη
- να δούμε ίχνη από αρκούδες
- πως περπατάνε
- τι τρώνε
- πως πιάνουν τα ψάρια
- να μάθουμε για τις πολικές αρκούδες
- γιατί κοντεύουν να εξαφανιστούν
- να βρούμε παραμύθια
- να φτιάξουμε αρκούδες.

Αρωγός μας στην προσπάθεια να απαντήσουμε τις ερωτήσεις ήταν «το βαλιτσάκι της καφέ αρκούδας» από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο αλλά και βιντεοκασέτες που έφεραν τα νήπια από τα σπίτια τους με διάφορα ντοκιμαντέρ για τη ζωή της αρκούδας.

Έτσι μάθαμε ότι εκτός από την καφέ αρκούδα υπάρχει η μαύρη ή αρκούδα των Ιμαλαΐων, η αρκούδα panda , η grizzly , και η πολική αρκούδα.

Η αρκούδα των Ιμαλαΐων Η αρκούδα των Ιμαλαΐων είναι από τα πιο σπάνια είδη. Ζει στα δάση της κεντρικής Ασίας , από την Περσία ως την Κίνα. Το χειμώνα το τρίχωμά της είναι μαύρο και το καλοκαίρι παίρνει καφετιά απόχρωση.

Η αρκούδα Panda Η αρκούδα Panda ζει στα δάση της Κίνας . Είναι μεγάλο ζώο που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Κατά τη διάρκεια της μέρας αναζητεί την τροφή του και καταναλώνει τεράστιες ποσότητες φύλλων και τρυφερών βλαστών μπαμπού.

Η αρκούδα grizzly Η αρκούδα grizzly ζει στα δάση της βόρειας Αμερικής. Είναι από τις πιο μεγαλόσωμες αρκούδες και δε διστάζει να επιτεθεί ακόμη και σε άνθρωπο.

Η πολική αρκούδα Η πολική είναι η μεγαλύτερη σε διαστάσεις αρκούδα της γης. Ζει στις περιοχές γύρω απ΄ το βόρειο πόλο και τρέφεται με μικρά θηλαστικά και ψάρια. δε διστάζει να επιτεθεί και στον άνθρωπο.

Με  τη βοήθεια του βιβλίου «ένας χρόνος με την αρκούδα» των εκδόσεων Πατάκη, φτιάξαμε το ημερολόγιο της καφέ αρκούδας.

Tο ημερολόγιο της αρκούδας

Γενάρης - Φλεβάρης	Μάρτιος - Απρίλης	Μάιος - Ιούνιος	Ιούλιος - Αύγουστος
Σεπτέμβριος	Οκτώβριος	Νοέμβριος	Δεκέμβριος

	Το Μάρτιο τα τελευταία χιόνια δεν έχουν λιώσει ακόμη. Η αρκούδα βγαίνει από τη φωλιά της και τα μικρά της βλέπουν για πρώτη φορά τον θαυμαστό κόσμο του δάσους. Στο δάσος επιστρέφουν ο κούκος , η κίσσα , ο στραβομύτης και όλα τα υπόλοιπα πουλιά. Εμφανίζονται οι πρώτες πεταλούδες που κάθονται στους κρόκους . Τον Απρίλη ο καιρός γίνεται ζεστότερος και τα τελευταία χιόνια λιώνουν.
Ένας χρόνος με την αρκούδα. εκδ. Πατάκη

	Το Μάιο όλα είναι πανέμορφα στο δάσος. Η μαμά αρκούδα πηγαίνει τα μικρά της στο ποτάμι. Εκεί τα μικρά βλέπουν για πρώτη φορά τους , κάστορες, βίδρες, βατράχια και ένα σωρό πλάσματα του νερού. Οι ζέστες του Ιουνίου βρίσκουν την αρκούδα και τα μικρά της να έχουν παχύνει αρκετά. Μπορούν πλέον να διαλέγουν ανάμεσα σε πολλά είδη τροφών.
Ένας χρόνος με την αρκούδα. εκδ. Πατάκη

|

Οι αρκούδες τρελαίνονται για μέλι. Τέλη Ιουλίου και αρχές Αυγούστου έχουν ωριμάσει όλα τα φρούτα του δάσους.Τα φραγκοστάφυλλα, αγριοφράουλες, βατόμουρα, μύρτιλα . Η μαμά αρκούδα οδηγεί τα μικρά της σ΄ ένα δέντρο που έχει μια φωλιά άγριων μελισσών. Σηκώνεται στα μπροστινά της πόδια και αρχίζει να ρουφάει το γλυκό μέλι ενώ γύρω της οι μέλισσες πετάνε αλαφιασμένες. Τα μικρά παλεύουν για το ποιο θα φάει περισσότερο από το μέλι που πέφτει στα χόρτα.

Ένας χρόνος με την αρκούδα. εκδ. Πατάκη

	Τέλος καλοκαιριού. Μπαίνει ο Σεπτέμβρης και οι αρκούδες κυνηγάνε στο ποτάμι πέστροφες και σολομούς. Στέκονται στα βραχώδη μέρη και την ώρα που τα ψάρια προσπαθούν να υπερνικήσουν τα φυσικά εμπόδια του ποταμού οι αρκούδες τα τσακώνουν. Εκτός απ΄ τις αρκούδες όμως κι άλλα ζώα ψαρεύουν. Είναι οι βίδρες που τρελαίνονται για σολομούς.
Ένας χρόνος με την αρκούδα. εκδ. Πατάκη

	Οκτώβριος. Ο καιρός αρχίζει να κρυώνει. Ωστόσο η μαμά αρκούδα και τα μικρά της έχουν βάλει αρκετά κιλά . Συχνά και ενώ το στομάχι τους έχει γεμίσει με λογής λογής τροφές, όπως βελανίδια, κουκουνάρια και αγριόμηλα η μαμά αρκούδα δείχνει στα μικρά της πως να ανακαλύπτουν μερικές λιχουδιές. Αναποδογυρίζει πέτρες και βρίσκει μυρμήγκια τα οποία τρώει με πολλή όρεξη.
Ένας χρόνος με την αρκούδα. εκδ. Πατάκη

	Τέλη Νοεμβρίου και ο καιρός πλέον δεν αστειεύεται. Το κρύο έχει δυναμώσει και η βροχή έχει μουσκέψει την αρκούδα και τα μικρά της. Τα τελευταία αποδημητικά πουλιά φεύγουν για πιο ζεστά μέρη. Η αρκούδα αρχίζει να φτιάχνει τη φωλιά της. Φροντίζει να είναι καλά προφυλαγμένη. Έπειτα την στρώνει με λογής λογής ξερά κλαδιά.
Ένας χρόνος με την αρκούδα. εκδ. Πατάκη

	Αρχές Δεκέμβρη. Έξω το δάσος έχει ντυθεί με ένα απαλό στρώμα χιονιού. Μέσα στη φωλιά όμως επικρατεί ησυχία και ζεστασιά. Τα αρκουδάκια έχουν κουρνιάσει στα πλευρά της μαμάς τους. Είναι πολύ ευχάριστος ο ύπνος που θα διαρκέσει τρεις μήνες. Θα μείνουν με τη μαμά τους άλλη μια χρονιά και μετά θα την αποχωριστούν. Ως τότε όμως είναι πολύς καιρός...
Ένας χρόνος με την αρκούδα. εκδ. Πατάκη

Είδαμε ίχνη αρκούδας στο διαδίκτυο

Ένα σημείο που έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στα νήπια ήταν όταν αναφερθήκαμε στην αρκούδα-χορεύτρια.

Αρκούδα χορεύτρια

Το επάγγελμα του αρκουδιάρη ήταν συνηθισμένο παλαιότερα στην Ελλάδα, αλλά σήμερα έχει περιοριστεί σε σημαντικό βαθμό. Ωστόσο, σε άλλες χώρες των Βαλκανίων η "αρκούδα χορεύτρια" εξακολουθεί να αποτελεί διαδεδομένο φαινόμενο. Ουσιαστικά αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες εξαφάνισης του είδους, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι "εκπαιδευτές" σκοτώνουν τη μητέρα για να αιχμαλωτίσουν το μικρό, με αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά ο αριθμός των θηλυκών ατόμων, ιδιαίτερα σημαντικά για την επιβίωση του είδους.

Η "εκπαίδευση" του ζώου αποτελεί έναν άγριο βασανισμό. Ο εκπαιδευτής-βασανιστής τρυπά το χείλος ή μύτη για να περάσει το χαλκά, σπάει τους κυνόδοντες και αφαιρεί τα νύχια του ζώου. Οι διάφορες φιγούρες και ο χορός είναι αποτέλεσμα ξυλοδαρμού, έλλειψης τροφής και, κυρίως, τοποθέτησης του ζώου σε πυρακτωμένες λαμαρίνες με τη συνοδεία ήχων από ντέφι. Η εκπαίδευση συνεχίζεται έως ότου η αρκούδα συνδέσει τον ήχο και τον πόνο με αντανακλαστικές κινήσεις. Τα ζώα αυτά εμφανίζουν έντονα προβλήματα υγείας και οι στερεότυπες αυτές κινήσεις δύσκολα αποβάλλονται από τη συμπεριφορά τους για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Σύμφωνα με το Δασικό Κώδικα, άρθρο 258, παρ. 2ε και 2ζ, Ν.Δ. 86/69, απαγορεύονται ο φόνος, η κατοχή και η έκθεση της αρκούδας σε δημόσια θέα. Τα ζώα που συλλέγονται από τους διάφορους εκπαιδευτές φιλοξενούνται στον Κτηνιατρικό Σταθμό, όπου τους παρέχεται η απαραίτητη κτηνιατρική περίθαλψη. Δυστυχώς, τα ζώα αυτά θα παραμείνουν στο καταφύγιο αυτό για το υπόλοιπο της ζωής τους, καθώς δεν έχουν διδαχθεί τους κανόνες επιβίωσης από τη μητέρα τους και τους είναι αδύνατο να επιβιώσουν στο φυσικό τους περιβάλλον.

Η επιβολή ποινικών κυρώσεων και οι κατασχέσεις ζώων δεν έχουν οδηγήσει στην οριστική εξάλειψη του φαινομένου, καθώς ακόμα και σήμερα έχουν αναφερθεί "αρκουδιάρηδες". Χρειάζεται άμεση κινητοποίηση και ενεργοποίηση όλων.

Για να καταλάβουν καλύτερα την έννοια της αρκούδας χορεύτριας, διαβάσαμε το «Ο αρκούδος Αρθρούρος» του Νικόλα Ανδρικόπουλου από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Εκτός όμως από το παραπάνω παραμύθι τα νήπια έφεραν στο σχολείο και τα δικά τους παραμύθια που είχαν ήρωες αρκούδες. Έτσι διαβάσαμε «Ο καλός Φουρφούρης» και «Ο Φουρφούρης μετακομίζει» των Σεράλ Στερ-Φρεντερίκ Στερ από τις εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες, «Το κατσούφικο Αρκουδάκι» της Άνι Κάλντιρακ των εκδόσεων Μϊνωας, «Η αρκούδα ροχαλίζει» των Karma Wilson , Jane Chapmam των εκδόσεων Α.Α.Λιβάνη, τη «Χρυσομαλλούσα και τις τρεις αρκούδες».

Συζητήσαμε για τη ζωή των αρκούδων στα παραμύθια και βρήκαμε τις διαφορές ανάμεσα στις πραγματικές και στις φανταστικές αρκούδες.

Παρακολουθήσαμε την ταινία «ο αδερφός μου ο αρκούδος» της Ντίσνεϊ και συγκινηθήκαμε πολύ.

Και μια ιστορία...

Η ιστορία του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ ξεκινάει χιλιάδες χρόνια πριν. 

Η Καλλιστώ ήταν κόρη του Λυκάονα, βασιλιά της Αρκαδίας. Από μικρό κορίτσι ορκίστηκε πίστη και αφοσίωση στη θεά Άρτεμη και πως θα μείνει για πάντα παρθένα, να την υπηρετεί και να τη συνοδεύει. Έτσι πήγε να ζήσει μαζί της στο δάσος κυνηγώντας άγρια θηρία. Κάποτε την είδε ο Δίας και την ερωτεύτηκε. Για να την ξεγελάσει, πήρε τη μορφή της Άρτεμης και την ανάγκασε να ξαπλώσει μαζί του. Η Καλλιστώ γέννησε ένα γιο. Ο Δίας όμως ήξερε πως αν το μάθαινε η Ήρα θα θύμωνε με την Καλλιστώ, γι' αυτό και την μεταμόρφωσε σε αρκούδα.

  Η Καλλιστώ μεταμορφωμένη σε αρκούδα, τριγυρνούσε χρόνια στα δάση ψάχνοντας το γιο της, τον Αρκάδα. Όταν τον βρήκε, άντρα πια, θέλησε να τον αγκαλιάσει. Εκείνος καθώς δεν ήξερε πως η αρκούδα ήταν η μητέρα του, ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει. Ο Δίας όμως τους λυπήθηκε και για να αποτρέψει τη μητροκτονία, τους μεταμόρφωσε σε αστερισμούς (τη Μικρή και τη Μεγάλη Άρκτο) και τους πήρε κοντά του στον ουρανό. Η Ήρα, που δεν έπαψε να είναι θυμωμένη, ζήτησε από τον Ωκεανό, το ποτάμι που περιβάλλει τη γη, να μην τους αφήσει ποτέ να λουστούν στα νερά του. Έτσι οι δύο αυτοί αστερισμοί δεν δύουν ποτέ.

Ο Δίας όμως για να τους γλιτώσει για πάντα από τη ζήλια της Ήρας τοποθέτησε κοντά τους και ένα άλλο αστέρι τον Αρκτούρο (το όνομά του σημαίνει ο φύλακας της Άρκτου)  να τους συνοδεύει και να τους προστατεύει στην αιωνιότητα.

Σύμφωνα με την επιστήμη της αστρονομίας ο Αρκτούρος είναι αστέρι που ανήκει στον αστερισμό του Βοώτη και βρίσκεται στην προέκταση της ουράς του αστερισμού της Άρκτου. Πρόκειται για ένα από τα φωτεινότερα αστέρια στον ουράνιο θόλο.

Με τη βοήθεια εικόνων από το βαλιτσάκι της καφέ αρκούδας τα νήπια έφτιαξαν τις δικές τους αφίσες.

Οι αρκούδες σε καθημερινές περιπέτειες

Οι αρκούδες που ζουν στα δάση

Οι αρκούδες του κόσμου

Οι αρκούδες χορεύτριες

Τις αφίσες τους τα νήπια τις παρουσίασαν στους γονείς την ημέρα της τελικής εκδήλωσης.

Φτιάξαμε όμως και μια δική μας αρκούδα και μάλιστα σε φυσικό μέγεθος.

Πήραμε το παζλ από το βαλιτσάκι της καφέ αρκούδας και το συναρμολογήσαμε. Κολλήσαμε τα κομμάτια σε χαρτί του μέτρου.

Μετά πάνω στο παζλ κολλήσαμε γκοφρέ χαρτί σε διάφορες αποχρώσεις του καφέ, και η αρκούδα μας ήταν έτοιμη και πολύ πολύ εντυπωσιακή.

ΛΥΚΟΣ

Ο λύκος είναι ένα από τα πιο παρεξηγημένα άγρια ζώα. Σύμβολο δύναμης, εξυπνάδας αλλά και φόβου, κυνηγήθηκε επίμονα από τον άνθρωπο.

Υπήρξε το θηλαστικό με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση στον πλανήτη μετά τον άνθρωπο, αλλά σήμερα αποτελεί ένα είδος που απειλείται με εξαφάνιση.

Στην Ελλάδα, το1993 απαγορεύτηκε η εξόντωσή του με την ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43 και ο λύκος συμπεριλήφθηκε στην λίστα των απειλούμενων ειδών, που προστατεύονται.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του προγράμματος LIFE -ΛΥΚΟΣ που υλοποιεί ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ από το 1998, ο αριθμός των λύκων στην Ελλάδα κυμαίνεται από 500 ως 700 άτομα με αυξητική τάση.

Παρά την ευρύτατα διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο λύκος αντιμετωπίζει τον άνθρωπο η αλήθεια είναι ότι τον φοβάται και τον αποφεύγει. Οι συναντήσεις λύκου και ανθρώπων δεν γίνονται από την πρόθεση του λύκου να βλάψει τον άνθρωπο, αλλά από την ανάγκη του για την εξεύρεση τροφής προκειμένου να επιβιώσει.

ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Στις μέρες μας υπάρχουν δύο είδη λύκων, ο γκρίζος λύκος που έχει εξάπλωση σε όλον σχεδόν τον πλανήτη, και ο κόκκινος λύκος που ζει μόνο στις νοτιοανατολικές ακτές των ΗΠΑ και στο Μεξικό.

Η ζωή του κυμαίνεται από 8 έως 16 χρόνια. Το βάρος του ενήλικου ατόμου κυμαίνεται από 20 έως 40 κιλά και το μήκος του φτάνει το 1,5 μέτρο. Το σώμα του είναι μυώδες και τα πόδια του εξαιρετικά δυνατά, που τον βοηθούν να αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες, έως και 40 χλμ/ώρα.

Η όσφρηση είναι η ισχυρότερη αίσθηση του λύκου. Αναπτυγμένη είναι και η ακοή ενώ η όραση δεν είναι ισχυρή.

Είναι ζώο σαρκοφάγο και τρέφεται κυρίως με άγρια φυτοφάγα (ελάφι, ζαρκάδι, αγριογούρουνο) και κτηνοτροφικά ζώα, αλλά έχει παρατηρηθεί σε περιπτώσεις έλλειψης τροφής αναζητά την τροφή του σε ανθρωπογενείς πηγές (σκουπίδια, απόβλητα σφαγείων) ή τρώει νεκρά ζώα.

Για να είναι πιο αποτελεσματικό το κυνήγι, καθώς τα θηράματα είναι κατά κανόνα μεγαλόσωμα, ο λύκος οργανώθηκε σε αγέλες με ιεραρχικές-συνεργατικές μεθόδους. Οι αγέλες που σχηματίζουν οι λύκοι στην Ελλάδα περιλαμβάνουν συνήθως 6-7 μέλη και σχεδόν ποτέ δεν υπερβαίνουν τα 13-15 άτομα.

Σε κάθε αγέλη υπάρχει ένα κυρίαρχο αρσενικό που μαζί με ένα θηλυκό, αποτελούν το κυρίαρχο ζεύγος, τον πυρήνα της αγέλης.

Το ζευγάρωμα γίνεται στο τέλος του χειμώνα. Σε 63 μέρες μετά το ζευγάρωμα θα γεννηθούν κατά μέσο όρο 3-7 μικρά που θα ενταχθούν στην αγέλη.

Την ανατροφή αναλαμβάνουν από κοινού οι δυο γονείς. Τις πρώτες 8 εβδομάδες που τα μικρά θηλάζουν η λύκαινα δεν τα εγκαταλείπει καθόλου και συντηρείται από το αρσενικό. Τα μικρά μετά τον απογαλακτισμό βγαίνουν από τη φωλιά και τρέφονται από τα ενήλικα μέλη της αγέλης. Ο ερχομός του χειμώνα βρίσκει τα μικρά αρκετά ώριμα να ακολουθήσουν τις μετακινήσεις της αγέλης και να μυηθούν στα μυστικά του κυνηγιού και της επιβίωσης. Στην ηλικία των 22 μηνών ενηλικιώνονται και εγκαταλείπουν σταδιακά την περιοχή που γεννήθηκαν, αναζητώντας τη δικής τους επικράτεια.

ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΚΑΤΟΧΗ ΛΥΚΟΥ - Η ΠΛΑΝΗ ΤΟΥ ΛΥΚΟΣΚΥΛΟΥ

Πολλοί έχουν την αφελή ιδέα ότι αν διασταυρώσουν ένα λύκο με ένα σκύλο θα δημιουργήσουν ένα γνήσιο λυκόσκυλο.

Στην πραγματικότητα όμως δημιουργούν ένα υβρίδιο με ανάμεικτα χαρακτηριστικά λύκου και σκύλου που δεν έχει καμιά σχέση με το πραγματικό λυκόσκυλο, δηλαδή τη φυλή του γερμανικού ποιμενικού σκύλου. Ο υβριδισμός αυτός αποτελεί έναν από τους κινδύνους που απειλούν σε παγκόσμια κλίμακα τον λύκο, καθώς πρόκειται για μια γενετική αλλοίωση που μεταβάλλει τα χαρακτηριστικά ενός είδους προσαρμοσμένου σε κάποιο περιβάλλον με αποτέλεσμα να απειλείται η βιωσιμότητά του.

Επίσης στην περίπτωση του φόνου των γονέων για τη σύλληψη των κουταβιών ουσιαστικά αφαιρείται από τη φύση μια ολόκληρη αγέλη η οποία αποτελεί ζωτικό «κύτταρο» του πληθυσμού.

ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΜΑΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Η ιδέα του λύκου ήταν πάντα κάτι που προκαλούσε φόβο στους ανθρώπους και πολύ περισσότερο στα μικρά παιδιά. Δεν ήταν λίγες οι φορές που είχαν ακούσει την απειλή «αν δεν είσαι καλό παιδί, θα σε φάει ο λύκος». Τα περισσότερα παραμύθια που είχαν ακούσει στο σπίτι είχαν σχέση με τον κακό λύκο που τρώει την Κοκκινοσκουφίτσα, τα τρία γουρουνάκια, το μικρό αρνάκι.

Είχαν ακούσει ιστορίες από τους παππούδες αλλά και από τους γονείς τους, για λύκους που κατέβαιναν στα χωριά όταν είχε βαρύ χειμώνα και προκαλούσαν ζημιές ή για λύκους που ορμούσαν στα κοπάδια, που υπήρχαν και πολλά εξακολουθούν να υπάρχουν, γύρω από το χωριό.

Η προκατάληψη λοιπόν ήταν ήδη ριζωμένη στο μυαλουδάκι τους.

Και η πρώτη τους σκέψη όταν άκουγαν τη λέξη «λύκος» ήταν να πάρουμε ένα όπλο να τον σκοτώσουμε.

Τους έκανε μεγάλη εντύπωση το γεγονός ότι ο λύκος είναι απειλούμενο είδος και κοντεύει να εξαφανιστεί.

Γνωρίσαμε αρκετά πράγματα για το λύκο και τον τρόπο ζωής του μέσα από έντυπα που μας έστειλε ο «Αρκτούρος» και από πληροφορίες που βρήκαμε στο διαδίκτυο.

Για να μπορέσουμε να δούμε το λύκο και μέσα από μια διαφορετική ματιά ψάξαμε και βρήκαμε παραμύθια με καλούς λύκους. Τα βιβλία που συγκεντρώσαμε ήταν πάρα πολλά.

Κάναμε λοιπόν έναν πίνακα όπου στη μια μεριά γράψαμε τους τίτλους των βιβλίων με τους καλούς λύκους και στην άλλη με τους κακούς.

Οι καλοί λύκοι ήταν:

«Ένας πολύ γλυκός λύκος» της Λήδα Βαρβαρούση εκδ. Παπαδόπουλος
«Λύκος έξω από την πόρτα» σε κείμενα Νικ Γουόρντ μετάφραση Μάνος Κοντολέων εκδ. Άγκυρα
«Έχω ράμματα για τη γούνα σου» της Μάιρα Παπαθανασοπούλου εκδ. Πατάκη
«Τα τρία μικρά λυκάκια» του Ευγένιος Τριβιζάς εκδ. Μίνωας
«Όχι ακόμα, κυρία λύκαινα» του Σεν Ρόντι εκδ. Άγκυρα
«Ο τράγος και τα επτά λυκάκια» της Ρένας Ρώσση-Ζαΐρη
«Ο Λύκος ξαναγύρισε» και
«Ο καλόκαρδος Λύκος» του Geoffroy de Pennart εκδ. Παπαδόπουλος

Και οι κακοί ήταν:

«Ο Πέτρος και ο λύκος» σε διασκευή Σελίνα Χέιστινγκς και μετάφραση Ζωή Βαλάση εκδ. Μίνωας
«Ουπς» του Colin McNaughton
Τα κλασσικά παραμύθια: « Η κοκκινοσκουφίτσα», «Τα 3 γουρουνάκια», «Ο Λύκος και τα 7 κατσικάκια», «Ο λύκος και το αρνάκι», «Ο λύκος που έπαιζε φλογέρα»

Σκοπός μας δεν ήταν να αλλάξουμε το λύκο και να τον κάνουμε «αρνάκι». Αλλά να καταλάβουμε ότι κάθε ζώο έχει τη θέση του μέσα στο οικοσύστημα και δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να το εξαφανίσουμε γιατί δεν μας αρέσει. Και όπως λέει και ένας από τους συγγραφείς μας «παραμύθι σωστό, χωρίς λύκο δεν γίνεται!»

Ψάξαμε και βρήκαμε παροιμίες για τους λύκους.

"(Εδώ) βλέπεις το λύκο, κι εσύ ψάχνεις τ'αχνάρια."
"Έβαλε το λύκο να φυλάει τα πρόβατα."
"Θρέψε λύκο το χειμώνα, να σε φάει το καλοκαίρι."
"Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άσπρισε το μαλλί του, μήτε τη γνώμην άλλαξε μήτε την κεφαλήν του."
"Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται."
"Ο λύκος στην αντάρα χαίρεται."
"Στην αντάρα τρέχει ο λύκος."
"Εμείς το λύκο βλέπουμε, πούθε πάν' τ' αχνάρια του."
"Εμπήκ' ο λύκος στο μαντρί, αλί που 'χε το ένα."
"Έρμα μαντριά γιομάτα λύκους."
"Ο λύκος από τα μετρημένα τρώει."
"Το λύκο του κουρεύανε, πούθε παν' τα πρόβατα."

Παίξαμε και παραδοσιακά παιχνίδια. «Λύκε, λύκε, είσαι εδώ;» και « ο λύκος και το αρνάκι». Βέβαια αυτά τα παιχνίδια τα παίζαμε από την αρχή της χρονιάς, αλλά ήταν μια καλή ευκαιρία για να τα ξαναθυμηθούμε.

Φτιάξαμε λύκους από φελλό, ολόκληρη αγέλη, και δάσος με διάφορα χαρτιά.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΚΥΝΗΓΟ

Καθώς το πρόγραμμα τελείωνε αποφασίσαμε να ξανακαλέσουμε τον κ. Παύλο Σιδερά στο νηπιαγωγείο μας, αυτή τη φορά με την ιδιότητα του ως κυνηγού, για να του θέσουμε διάφορες ερωτήσεις για τα ζώα που μελετήσαμε.

Οι ερωτήσεις αυτή τη φορά ήταν πιο λίγες αλλά πιο περιεκτικές:

Είδατε αρκούδα ή σκοτώσατε;

απ.: Ναι, έχω δει αρκούδα, πριν από δύο χρόνια, στο βουνό πάνω από τον Παλιό Άγιο Αθανάσιο. Την είδα από μακριά και φυσικά δεν τη σκότωσα, γιατί όπως ξέρετε αυτό απαγορεύεται. Έχουν μείνει πολύ λίγες αρκούδες στα δάση μας και πρέπει να τις προστατεύουμε. Πάντως ίχνη αρκούδας έχω δει αρκετές φορές.

Είδατε λύκο ή σκοτώσατε;

απ.: Λύκο έχω δει πολλές φορές, και μάλιστα και κοντά στην Άρνισσα. Μοιάζει πολύ με σκύλο. Δεν έχω σκοτώσει λύκο γιατί και αυτό απαγορεύεται.

Είδατε δει αγέλη λύκων και πόσους;

απ.: ΄Εχω δει αρκετές φορές αγέλες λύκων, συνήθως το χειμώνα. Κάθε αγέλη είχε από 7 έως 12 το πολύ λύκους. Πάντως όταν αρχίσουν να ουρλιάζουν γίνονται τρομακτικοί.

Πώς κυνηγάτε τα ζώα;

απ.: Εξαρτάται από τα ζώα που κυνηγάμε κάθε φορά. Όταν πάμε για αγριογούρουνο π.χ. πάμε πολλοί κυνηγοί μαζί. Για τους λαγούς χρησιμοποιούμε σκυλιά κυνηγητικά, που μπορούν να τους μυρίσουν. Άλλες φορές ψάχνουμε να βρούμε ίχνη.

Σκοτώνετε πουλιά και ποια είναι αυτά;

απ.: Πουλιά, ναι σκοτώνω. Τα πιο συνηθισμένα είναι οι πάπιες που είναι και οι πιο πολλές. Μπορεί να κυνηγήσω και πέρδικες καμιά φορά.

Γιατί τα σκοτώνετε;

απ.: Τα ζώα τα σκοτώνουμε οι κυνηγοί για φαγητό. Το ξέρω ότι σε πολλούς δεν αρέσει αυτό που κάνουμε, αλλά να ξέρετε ότι τις περισσότερες φορές που βγαίνουμε για κυνήγι δεν χτυπάμε τίποτα. Απλώς μας αρέσει να βρισκόμαστε στη φύση, παρά στα καφενεία.

Πού κρύβεστε για να κυνηγήσετε;

απ.: Συνήθως κρυβόμαστε πίσω από δέντρα ή θάμνους. Όταν κυνηγάμε κοντά στη λίμνη, κρυβόμαστε μέσα στα ψηλά χόρτα.

Κυνηγάτε όλο το χρόνο;

απ.: Όχι, δεν κυνηγάω όλο το χρόνο. Το κυνήγι επιτρέπεται από 20 Αυγούστου μέχρι τέλος Φεβρουαρίου περίπου και όχι για όλα τα είδη. Υπάρχουν νόμοι που λένε πότε και τι ζώο μπορούμε να κυνηγήσουμε.

Είδατε κάποιον να σκοτώνει πελεκάνους;

απ.: Όχι, δεν έχω δει κανέναν να σκοτώνει πελεκάνους. Είναι και αυτό ένα είδος που προστατεύεται. Τα τελευταία χρόνια όπως ξέρετε έχουν έρθει πολλοί αργυροπελεκάνοι στη λίμνη μας, όπως είχαν έρθει και κύκνοι πριν από μερικά χρόνια, που είχαμε βαρύ χειμώνα. Αυτά τα πουλιά μόνο τα θαυμάζεις. Κανένας σωστός κυνηγός δεν τα σκοτώνει.

- Σας ευχαριστούμε πολύ για τα πράγματα που μας είπατε.

- Εγώ θέλω να σας ευχαριστήσω, γιατί μου δώσατε την ευκαιρία να ξεκαθαρίσω κάποια πράγματα για τους κυνηγούς. Και θέλω να σας πω ότι αυτό το κάνουμε για να είμαστε στη φύση, και όχι γιατί μας αρέσει να σκοτώνουμε.

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟΝ ΑΡΚΤΟΥΡΟ

Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ είναι μη κυβερνητική περιβαλλοντική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1992, για την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, με δράσεις ευαισθητοποίησης κοινού, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και εθελοντισμού για την προστασία της άγριας ζωής, την ενίσχυση της βιοποικιλότητας και της αειφορίας στην ελληνική ύπαιθρο.

Με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών και την παροχή ειδικής τεχνογνωσίας για τις επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ υλοποιεί εθνικά και διασυνοριακά προγράμματα για την προστασία των ορεινών οικοσυστημάτων με έμφαση στην αρκούδα και τα μεγάλα θηλαστικά.

Για την επίλυση του προβλήματος της αρκούδας χορεύτριας ιδρύθηκε το 1993 το Κέντρο Προστασίας Αρκούδας, στην περιοχή Αμυνταίου του νομού Φλώρινας, με πρωτοβουλία του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ. Το 1998 μετονομάστηκε σε Περιβαλλοντικό Κέντρο του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ και περιλαμβάνει:

Κτηνιατρικό Σταθμό, ο οποίος λειτουργεί στον Αετό Φλώρινας. Εκεί φιλοξενούνται αρκούδες και λύκοι που προέρχονται από αιχμαλωσία (αρκούδες χορεύτριες ή αρκούδες που προέρχονται από τσίρκο, ζωολογικούς κήπους κ.λπ.) και έχουν ανάγκη από κτηνιατρική περίθαλψη.

Καταφύγιο  της Καφέ Αρκούδας στο Νυμφαίο όπου, σε μια περιφραγμένη έκταση δάσους 50 στρεμμάτων, μεταφέρονται οι αρκούδες από τον Κτηνιατρικό Σταθμό για να ζήσουν  το υπόλοιπο της ζωής τους. Οι αρκούδες αυτές, που κατά το μεγαλύτερο μέρος δεν έχουν ζήσει σε φυσιολογικές συνθήκες, δεν θα μπορέσουν ποτέ πια να ζήσουν ελεύθερες στο δάσος και θα εξαρτώνται πάντοτε από την ανθρώπινη φροντίδα που τους παρέχεται στο καταφύγιο.

Κέντρο Ενημέρωσης για την Καφέ Αρκούδα στον Αετό, όπου παρουσιάζονται πληροφορίες για την εξέλιξη του είδους, τη γεωγραφική κατανομή του στον ελλαδικό χώρο, τη βιολογία, την οικολογία, τους κινδύνους που το απειλούν καθώς και τους τρόπους αντιμετώπισής τους.

Καταφύγιο Λύκου , στην Αγραπιδιά Φλώρινας. Η δημιουργία του ανταποκρίνεται στην ανάγκη εξάλειψης του φαινομένου της παράνομης κατοχής λύκων σε αιχμαλωσία από ιδιώτες. Τα ζώα που κατάσχονται στειρώνονται και φιλοξενούνται εκεί για το υπόλοιπο της ζωής τους εφόσον η προσωρινή έστω παραμονή τους σε συνθήκες αιχμαλωσίας αποκλείει την επανένταξη και ελεύθερη διαβίωσης τους στο φυσικό περιβάλλον.

Κέντρο Αναπαραγωγής και Επαναδιάδοσης του Ελληνικού Ποιμενικού Σκύλου στον Αετό. Σε έκταση τριών στρεμμάτων και σε συνεργασία με εξειδικευμένους κτηνίατρους και βιολόγους θα δημιουργηθεί το νέο Κέντρο Αναπαραγωγής (Κ.Α.) με μεγαλύτερο αριθμό γεννητόρων και καταλληλότερες εγκαταστάσεις για ανθρώπους και ζώα. Το Κ.Α. θα περιλαμβάνει 10-12 χώρους διαμονής γεννητόρων, κοινό χώρο εξάσκησης των ζώων, χώρο εγκλιματισμού με παραγωγικά ζώα (πρόβατα, κατσίκια, αγελάδες) και κτηνιατρείο. (υπό κατασκευή)

Καλές ήταν οι γνώσεις μας για τα ζώα αλλά πιο καλά θα ήταν να μπορούσαμε να τα δούμε και από κοντά. Αποφασίσαμε έτσι να επισκεφτούμε τον Αρκτούρο. Αρωγοί σε αυτή την προσπάθεια ήταν οι γονείς των παιδιών που δέχτηκαν με πολύ ενθουσιασμό.

Έτσι το πρωί του Σαββάτου 20 Μαΐου 2006 επιβιβαστήκαμε στο λεωφορείο και ξεκινήσαμε το ταξίδι μας.

Πρώτος προορισμός μας ήταν το Κέντρο Ενημέρωσης για την Καφέ Αρκούδα στον Αετό Φλώρινας.

Εκεί μια κοπέλα, υπεύθυνη του Κέντρου μας ξενάγησε. Είδαμε τον κύκλο ζωής της αρκούδας, τη φωλιά της, τα ίχνη της, την τροφή της.

Η δουλειά που είχε προηγηθεί στο νηπιαγωγείο φάνηκε στις ερωτήσεις αλλά και στις απαντήσεις των νηπίων προς την υπεύθυνη του Κέντρου, κάτι που έγινε αντιληπτό και από τους γονείς.

Παρακολουθήσαμε την ταινία για την καφέ αρκούδα στην αίθουσα προβολής, και πήραμε αναμνηστικά δώρα και αφίσες.

Μετά είχε σειρά το Καταφύγιο του Λύκου στην Αγραπιδιά.

Εκεί όχι μόνο ενημερωθήκαμε για το λύκο και τη ζωή του, αλλά είδαμε και σκελετό λύκου και σκύλου και παρατηρήσαμε τις διαφορές και τις ομοιότητές τους.

Μετά την ενημέρωση περπατήσαμε λίγα μέτρα για να πάμε στον περιφραγμένο χώρο όπου φιλοξενούνται 11 λύκοι.

Όπως μας εξήγησε ο φύλακας του Κέντρου, είναι λύκοι που είτε τους έδωσαν άνθρωποι που παράνομα τους είχαν αιχμαλωτίσει όταν ήταν μικρά, είτε ήταν από ζωολογικού κήπους που είχαν κλείσει. Οι λύκοι αυτοί είναι ανίκανοι να ζήσουν στο δάσος, μια που όλη τους τη ζωή την πέρασαν κοντά σε ανθρώπους, για το λόγο αυτό θα παραμείνουν στο Καταφύγιο για το υπόλοιπο της ζωής τους.

Μπορεί να μην τους είδαμε όλους, αλλά ένας λύκος ήρθε αρκετά κοντά στο συρματόπλεγμα και μπορέσαμε να τον δούμε καλά. Η χαρά των παιδιών, αλλά και των μεγάλων, δεν περιγράφεται!

Λύκε, λύκε, είσαι εδώ;

Παίρνω τη μαγκούρα μου και σας κυνηγώ!

Και μετά τους λύκους σειρά είχαν οι αρκούδες. Ανεβαίνοντας στο Νυμφαίο μπορούσαμε να δούμε όλο οροπέδιο της Φλώρινας με τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, να ομορφαίνουν το τοπίο.

Εντυπωσιαστήκαμε από τον παραδοσιακό οικισμό του Νυμφαίου με τα πετρόχτιστα σπίτια και τις τσίγκινες στέγες.

Διασχίσαμε το μονοπάτι και φτάσαμε στο Καταφύγιο της Καφέ αρκούδας.

Εκεί μια υπεύθυνη, μας οδήγησε μέσα στον περιφραγμένο χώρο όπου φιλοξενούνται περίπου 13 αρκούδες, οι οποίες είτε τις είχαν αιχμάλωτες οι αρκουδιάρηδες είτε τις είχαν φέρει από ζωολογικούς κήπους της Γιουγκοσλαβίας τον καιρό του πολέμου.

Αφού μας έκανε μια μικρή εισήγηση για την καφέ αρκούδα και το έργο του Αρκτούρου δέχτηκε καταιγισμό ερωτήσεων από τα νήπια, σε σχέση με τις αρκούδες.

Μετά την ενημέρωση ακολουθήσαμε το μονοπάτι και αρκετές αρκούδες μεγάλες και εντυπωσιακές μας παρακολουθούσαν και αυτές.

Ήταν κάτι που σίγουρα θα μας μείνει αξέχαστο!!!

Στη σειρά και ήσυχα!

Το όνομά μου είναι Δούκας

Στο δρόμο του γυρισμού σταματήσαμε στο χωριό του Αγίου Παντελεήμονα, ενός γειτονικού μας χωριού, που είναι χτισμένο στην όχθη της λίμνης και θα μπορούσαμε έτσι να παρατηρήσουμε τους αργυροπελεκάνους. Είχαμε μάλιστα δανειστεί και κιάλια από το Σύλλογο Προστασίας Βεγορίτιδας. Ο καιρός όμως μας τα χάλασε στο τέλος. Μια ξαφνική μπόρα κι ένας δυνατός αέρας που σηκώθηκε μετά είχε ως αποτέλεσμα να μην δούμε κανέναν πελεκάνο στη λίμνη. Ευτυχώς τις επόμενες μέρες γέμισε πάλι και μπορούσαμε να τους παρακολουθούμε από την Άρνισσα, έστω και από μακριά.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ- ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Όλα αυτά που μάθαμε στο νηπιαγωγείο θελήσαμε να τα παρουσιάσουμε στους γονείς αλλά και στην ευρύτερη κοινωνία του χωριού.

Να τους ευαισθητοποιήσουμε, να τους κάνουμε να αγαπήσουν τα ζώα που γνωρίσαμε και αγαπήσαμε και εμείς και να βοηθήσουν να τα σώσουμε. Για το σκοπό αυτό αποφασίσαμε να γράψουμε ένα παραμύθι για να τους μιλήσουμε για τα προβλήματα του πελεκάνου, του λύκου και της αρκούδας. Το ονομάσαμε «Σε μια λίμνη μια φορά».

Τα νήπια έβγαλαν την ιδέα, την πλοκή της ιστορίας και μαζί γράψαμε τους διαλόγους, μοιράσαμε τους ρόλους και διαλέξαμε την μουσική που θα «ντύναμε» το έργο μας. Οι μαμάδες βοήθησαν στην κατασκευή των κουστουμιών, ενώ τα σκηνικά έγιναν σε συνεργασία με τους συναδέλφους του Δημοτικού Σχολείου Άρνισσας, μια και το δικό τους θεατρικό έργο είχε σχέση με λίμνη.

ΣΕ ΜΙΑ ΛΙΜΝΗ ΜΙΑ ΦΟΡΑ

Σε μια λίμνη κολυμπούν αργυροπελεκάνοι (μουσική: από τη "Λίμνη των κύκνων", "Ο χορός των κοριτσιών")

πελ. 1ος: Αχ, τι ήσυχα που είναι εδώ!
2ος.: Ναι και έχει και πολλά ψάρια.
3ος: Ελπίζω να μην μας διώξουν πάλι οι άνθρωποι.
4ος: Κι εγώ κουράστηκα. Δε μπορώ συνέχεια να αλλάζω σπίτι.
5ος: Σσσσστ. Κάτι ακούγεται.
6ος: Κρυφτείτε. Κάποιος έρχεται.

Μουσική: περπατώ μες στο δάσος. Εμφανίζονται οι λύκοι.

1ος λύκ.: μμμμ. Τι ωραία που είναι αυτή η λιμνούλα.
2ος: θα πιούμε νερό επιτέλους.
3ος: Να φάμε και τίποτα. Τόση ώρα τριγυρνάμε με άδειο στομάχι.
4ος: Θυμάσαι τι ωραίο αγριογούρουνο είχαμε φάει πέρσι.
3ος: Ότι θυμάσαι χαίρεσαι εσύ.
5ος: Για ησυχία εσείς οι δυο. Για κοιτάξτε εκεί πέρα.
1ος: Αρχηγέ; Τι είναι αυτά;
5ος: Ξέρω 'γω; Πουλιά πρέπει να είναι. Φτερά έχουν.
2ος: Πολύ έξυπνος ο αρχηγός.
4ος: Δεν πάμε πιο κοντά να τα ρωτήσουμε πως τα λένε; Είμαι πολύ περίεργος.
5ος λύκ.: Ε, σεις εκεί κάτω. Εσείς με τα φτερά. Μας ακούτε;
5ος πελ.: Ε, τι κουφοί είμαστε;
3ος λυκ.: Πώς σας λένε;
3ος πελ.: Αργυροπελεκάνους.
4ος λυκ.: Έχει και μαυροπελεκάνους;
4ος πελ.: Όχι μόνο ροδοπελεκάνους.
1ος πελ.: Εσάς πως σας λένε;
1ος λυκ.: Εμείς είμαστε οι λύκοι και εδώ είναι η περιοχή μας.
2ος λυκ.: Εσείς τι θέλετε απ' τα μέρη μας;
5ος πελ.: Ήρθαμε να φάμε.
6ος πελ.: Από παντού μας κυνηγάνε.
3ος πελ.: Νομίζουν ότι τρώμε πολύ και μας έχουν σχεδόν εξαφανίσει.
3ος λυκ.: Ποιοι καλέ;
2ος πελ.: Οι άνθρωποι.
4ος λυκ.: Ωχ, συνάδελφοι και εσείς.
1ος πελ.: Δηλαδή, και εσάς σας κυνηγάνε;
5ος λυκ.: Αν μας κυνηγάνε λέει. Ακούνε οι άνθρωποι λύκος και τους σηκώνεται η τρίχα κάγκελο.
2ος λυκ.: Κάποτε όλα τα δάση ήταν γεμάτα από λύκους.
4ος λυκ.: Παντού άκουγες ωραία ουρλιαχτά. Τώρα.. Αραιά και που θα δεις κανέναν λύκο. Και σε λίγα χρόνια δεν θα βλέπεις κανέναν.
4ος πελ.: Για σταματήστε την κουβέντα και κοιτάξτε ποιοι έρχονται.
1ος λυκ.: Πολύ κίνηση έχει σήμερα η λίμνη.

Μουσική - μπαίνουν χορεύοντας οι αρκούδες και κρατώντας ντέφι. Ακούγεται από τη Λιλιπούπολη το τραγούδι «Αρκούδα καφέ»

1η αρκ.: Μαμά, μαμά κοίτα! Έχει πολλά ζώα στο νερό. Φοβάμαι!
2η αρκ.: Κι εγώ φοβάμαι!
1η αρκ.: Τίποτα να μην φοβάστε. Εμείς είμαστε εδώ.
2η αρκ.: Ας κάνει κάποιος ότι σας πειράζει και λέμε. Τότε θα δούνε τι θα πει αρκούδα.
3ος λυκ.: Κυρά Αρκούδα τι έγινε; Πώς και από τα μέρη μας;
1η αρκ.: Ήρθαμε για κανένα ψαράκι, που κάνει και καλό στα μάτια.
5ος λυκ.: Και κουβάλησες και όλο το σόι σου βλέπω.
1η αρκ.: Αχ, ποιο σόι βρε λύκε; Έτσι είναι το σόι;
4ος πελ.: Εμείς είμαστε οι μόνοι που από μείναμε σ' ολόκληρο το δάσος.
5ος πελ.: Και άλλοι συνάδελφοι.
3ος πελ.: Και φαντάζομαι ότι και σας ο άνθρωπος σας κυνηγάει.
1η αρκ.: Ποιος άλλος;
2η αρκ.: Και δεν είναι μόνο ότι μας κυνηγάει.
3η αρκ.: Καταστρέφει και το δάσος μας.
1η αρκ.: Δε βρίσκουμε καρπούς να φάμε.
2η αρκ.: Ούτε μέλι πάνω στα δέντρα.
3ος λυκ.: Εδώ ούτε δέντρα δε θα βρίσκουμε σιγά σιγά.
2η αρκ.: Έχει γεμίσει τα δάση με δρόμους και φασαρία.
1η αρκ.: Πέφτουμε να κοιμηθούμε δυο τρεις μήνες να ησυχάσουμε αλλά που! Ακόμα και τον ύπνο μας χαλάνε.
2η αρκ.: Και άμα ξυπνήσουμε πρέπει να φάμε.
1η αρκ.: Και μες το χειμώνα τι να φας;
2η αρκ.: Και πεθαίνουμε και εμείς και τα μωρά μας.
3ος πελ.: Αχ, καημένες μας και σεις. Όλοι τα ίδια προβλήματα έχουμε, το εξής ένα: τον άνθρωπο.
5ος πελ.: Κάτι πρέπει να κάνουμε.
2ος λυκ.: Αν πηγαίναμε και τους χαλούσαμε και αυτούς τα σπίτια;
5ος λυκ.: Τι λες βρε; Πως θα τα χαλάσουμε; Φυσώντας;
4ος λυκ.: Άνθρωποι είναι. Όχι τα τρία γουρουνάκια.
4ος πελ.: Έχω μια ιδέα. Τα μικρά παιδιά ξέρω ότι μας αγαπάνε.
1η αρκ.: Ναι αυτά αγαπάνε όλα τα ζώα.
1ος πελ.: Εμάς μας ταΐζουν ψαράκια.
3ος λυκ.: Εμάς μας διαβάζουν στα παραμύθια. Παραμύθι σωστό χωρίς λύκο δεν γίνεται!
2η αρκ.: Εμάς μας παίρνουν αγκαλιά το βράδυ για να κοιμηθούν γλυκά γλυκά.
3ος πελ.: Ε, λοιπόν θα πάμε και εμείς στα όνειρα των παιδιών και θα τους πούμε τα προβλήματά μας.
3η αρκ.: Και τα παιδιά τι θα κάνουν;
4ος πελ.: Θα τα πουν στους μεγάλους. Δεν μπορεί όλο και κάποιος θα τους ακούσει.
6ος πελ.: Ναι η αλήθεια να λέγετε. Υπάρχουν και άνθρωποι που μας βοηθάνε.
1ος λυκ.: Ευτυχώς γιατί αλλιώς μόνο στα μουσεία θα μας έβλεπαν.
1ος πελ.: Λοιπόν σύμφωνοι; Από απόψε ξεκινάμε δουλειά.
2ος πελ.: Δεν τρώμε όμως πρώτα;
2η αρκ.: Πολύ σωστά, γιατί νηστικό αρκούδι δεν χορεύει.

Το έργο κλείνει με το τραγούδι «Άσπρα καράβια τα όνειρά μας»

Εκτός όμως από τη θεατρική παράσταση φτιάξαμε μικρά κείμενα για να γνωρίσουν και οι καλεσμένοι μας το αντικείμενο της εργασίας μας, διαλέξαμε φωτογραφίες που παρουσιάζουν στιγμές από τη ζωή τους, εκθέσαμε το παραμύθι μας και τη λίμνη με τους πελεκάνους, τις αφίσες για τους πελεκάνους και τις αρκούδες, το δάσος με του λύκους και την καφέ αρκούδα. Η συμμετοχή του κόσμου ήταν συγκινητική. Η αίθουσα του Κέντρου Νεότητας, που μας παραχώρησε ο Δήμος Βεγορίτιδας, γέμισε από κόσμο. Η προσπάθειά μας, κατά γενική ομολογία, είχε πετύχει!!!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΑΚΕΤΑ:

«Το βαλιτσάκι της καφέ Αρκούδας»
«Μια σταγονοπαρέα στη λίμνη μας»
«Βιοποικιλότητα- Το εργαστήρι της ζωής»

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ:

1. www.arcturos.gr
2. www.kpe-kastor.gr
3. www.ssp.gr
4. www.wwf.gr
5. www.ekby.gr
6. http://web.auth.gr/virtualschool/1.1/youngs/forkids/zoa/index.html
7. http://www.ornithologiki.gr

ΒΙΒΛΙΑ:

«Το βιβλίο των πελεκάνων» του Γ. Κατσαδωράκη, εκδόσεις ΕΠΠ
«Εγώ ο Αργυροπελεκάνος» της Αντιγόνης Καραγκούνη, εκδόσεις Νέοι Ορίζοντες
«Το κουτί της Τέχνης» της Σ. Γιαλουράκη, εκδόσεις Δίπτυχο
«Περιβαλλοντική Αγωγή για μικρά παιδιά,» εκδόσεις Καλειδοσκόπιο
«Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο - Παιδαγωγικές Δραστηριότητες»του WWF
«Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού», τεύχη 2, 3, 4, 7