"ΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ"

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΘΑΣΟΥ
σχολική χρονιά 2005-06 

Γενετική ποικιλότητα

Γενετική ποικιλότητα (ποικιλότητα μέσα στο είδος): όλα τα άτομα που αποτελούν ένα συγκεκριμένο είδος έχουν γενετικές διαφορές μεταξύ τους. Για παράδειγμα, όλα τα δέντρα σημύδας δεν είναι τα ίδια. Ακόμα και μέσα στην ίδια συστάδα, υπάρχουν δέντρα με φανερές διαφορές στη μορφή του κορμού και των κλαδιών, στα φύλλα και σε άλλα σημεία, Εθνικό Πάρκο Πρεσπών). Οι διαφορές αυτές στη εξωτερική μορφή οφείλονται είτε σε γενετικές διαφορές, είτε στην επίδραση του περιβάλλοντος. Οι γενετικές διαφορές ανάμεσα σε όλα άτομα του είδους αποτελούν τη γενετική ποικιλότητα του είδους: όσο μεγαλύτερη είναι αυτή, τόσο ευκολότερα μπορεί να προσαρμοσθεί το είδος σε αλλαγές του περιβάλλοντος του και επομένως έχει περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης.

Βιολογική ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Γιώργος Δ. Κόκκορης, Παναγιώτης Δημητρακόπουλος, Παναγιώτης Ντάλιας

Στη  γενετική ποικιλότητα οφείλεται η διαφορετικότητα ανάμεσα σε άτομα του ίδιου είδους.  Αυτό το διαπιστώσαμε κι εμείς σε συνεργασία με άλλα σχολεία του εξωτερικού (Ρουμανία και Σουηδία) όπου είδαμε ότι παρόλο που κάποια φυτά που υπάρχουν εκεί είναι ίδια με φυτά που υπάρχουν στην περιοχή μας, εν τούτοις έχουν μικρές αλλά φανερές διαφορές.

Αλλά και οι άνθρωποι είναι όλοι ίδιοι μεταξύ τους; Ασφαλώς όχι. Υπάρχουν διάφορες ανθρώπινες φυλές αλλά ακόμα και μέσα στα άτομα της ίδιας φυλής όλα τα άτομα δεν είναι ίδια. Ούτε καν τα αδέρφια δεν μοιάζουν μεταξύ τους, εκτός αν είναι δίδυμα.

ΔΥΟ ΧΑΡΟΥΜΕΝΕΣ ΜΑΚΛΑΙΗΝ Η ηθοποιός Σίρλεϋ Μακλαίην και ή κόρη της, ξεκαρδισμένες στα γέλια, δείχνουν πόσο μοιάζουν ή μια με την άλλη. Και όμως, όσο και να μοιάζει ένα παιδί στον γονέα του, πρόκειται πάντοτε για δύο διαφορετικά και χωριστά ανθρώπινα όντα: το παιδί παίρνει από τη μητέρα του μόνο τα μισά του χρωματοσώματα (τις «οδηγίες» για την ανάπτυξη του). Τα άλλα τα παίρνει από τον πατέρα του.

Αλλά και στα πεύκα που υπάρχουν στο δάσος της περιοχής μας αν τα παρατηρήσουμε θα δούμε ότι εξωτερικά κανένα δεν μοιάζει με το άλλο. Δεν έχουν ίδιο σχήμα, ίδιο κορμό, ίδια κλαδιά.

Αυτό οφείλεται και σε γενετικούς παράγοντες αλλά και σε περιβαλλοντικούς λόγους. Για παράδειγμα τα δέντρα έχουν ανάγκη από το φως του ήλιου και γι' αυτό κατευθύνουν τον κορμό τους έτσι ώστε να βλέπει προς τον ήλιο. Επομένως ανάλογα με τη θέση στην οποία βρίσκεται διαμορφώνεται και το σχήμα του κορμού του.

Ποικιλότητα ειδών

Ποικιλότητα ειδών (αριθμός ειδών μιας περιοχής ή όλου του πλανήτη): Συγκρίνοντας δύο περιοχές, συχνά βρίσκουμε σημαντικές διαφορές στον συνολικό αριθμό των ειδών τους. Για παράδειγμα σε έναν ελαιώνα συναντάμε περισσότερα είδη φυτών και ζώων από όσα στην κορυφή ενός ψηλού βουνού. Σημειώνεται ότι, ο αριθμός των ειδών είναι η ευκολότερα μετρήσιμη παράμετρος για την εκτίμηση της βιοπικοιλότητας.

Βιολογική ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Γιώργος Δ. Κόκκορης, Παναγιώτης Δημητρακόπουλος, Παναγιώτης Ντάλιας

Ένας άνθρωπος κι ένας χιμπατζής μοιράζονται από κοινού σχεδόν το 98% των γονιδίων τους και παρ' όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τους διαφέρουν σημαντικά. Διαφέρουν τόσο ως προς τα γονίδιά τους (γενετική βιοποικιλότητα) όσο και ως προς το βιολογικό είδος στο οποίο ανήκουν (βιοποικιλότητα των ειδών). Πρακτικά, η γενετική βιοποικιλότητα είναι εκείνη που κάνει κάθε άνθρωπο διαφορετικό από τον ίδιο του τον αδερφό, μολονότι είναι και οι δύο «προϊόντα» της ίδιας γενετικής κληρονομιάς. Πράγματι, εκείνο που καθιστά κάθε άνθρωπο μοναδικό είναι οι μικρές παραλλαγές στα γονίδιά του, οι οποίες ονομάζονται «αλληλόμορφα». Συνήθως, όμως, όταν οι επιστήμονες μιλάνε για βιοποικιλότητα εννοούν μόνο την ποικιλία των βιολογικών ειδών. 

Πόσα διαφορετικά είδη οργανισμών ζουν στον πλανήτη μας; Σύμφωνα με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, τα είδη των ζωντανών οργανισμών ανέρχονται σε 5 εκατομμύρια. Ωστόσο, κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο αριθμός αυτός είναι κατά πολύ μεγαλύτερος. Υποστηρίζουν ότι τα υπάρχοντα είδη θα πρέπει να ανέρχονται στα εκατό εκατομμύρια. Η ακριβής καταμέτρησή τους όμως είναι δύσκολη. Πράγματι, ο πιο πολυάριθμος πληθυσμός πάνω στη Γη αποτελείται από μικροοργανισμούς, γεγονός που κάνει ακόμα δυσκολότερο τον εντοπισμό τους. Από τα βακτήρια, για παράδειγμα, γνωρίζουμε τέσσερις χιλιάδες τύπους, αλλά πιθανόν ο αριθμός όσων υπάρχουν να υπερβαίνει τα τρία εκατομμύρια. Μέχρι σήμερα οι ειδικοί επιστήμονες έχουν ταξινομήσει και καταχωρήσει μόνο 1,7 εκατομμύρια είδη οργανισμών. Γιατί άραγε οι μορφές ζωής που κατοικούν στη Γη είναι τόσο πολυάριθμες; Γιατί είναι απαραίτητη η βιοποικιλότητα; Γιατί στα τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκε η ζωή, δεν εγκαταστάθηκε στη Γη ένας περιορισμένος αριθμός οργανισμών τέλεια προσαρμοσμένων στο περιβάλλον τους; Πρώτα πρώτα, το περιβάλλον δεν είναι ένα και μοναδικό. Αποτελείται με τη σειρά του από μικροπεριβάλλοντα, τα οποία συνεχώς μεταβάλλονται. Η ζωή πάνω στη Γη οργανώνεται ως εξής: ακριβώς όπως συμβαίνει και με τους υπολογιστές που είναι συνδεδεμένοι σ' ένα δίκτυο, κάθε οργανισμός αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης κοινότητας από άλλα ζωντανά όντα, τα οποία στο σύνολό τους σχηματίζουν ένα περιβάλλον. Υπάρχουν μικροπεριβάλλοντα, όπως ένα κλαδί από το δέντρο του μαονιού, και ευρύτερα οικοσυστήματα, όπως το τροπικό δάσος μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται αυτό το δέντρο. Το σημαντικό είναι πως ό,τι συμβαίνει στο κλαδί του δέντρου επηρεάζει το δάσος.

Περιοδικό FOCUS

Ποικιλότητα οικοσυστημάτων

Οικολογική ποικιλότητα (ποικιλότητα βιοκοινοτήτων και τοπίων).

Για να κατανοήσουμε το τρίτο συστατικό, ας φανταστούμε μια ολόκληρη περιοχή, π.χ. ένα μεγάλου μεγέθους ελληνικό νησί και ας το συγκρίνουμε με μια αντίστοιχης έκτασης περιοχή στην Ανταρκτική. Είναι φανερό ότι το νησί έχει μεγαλύτερη ποικιλότητα οικοσυστημάτων (δασικά οικοσυστήματα, ελαιώνες, λιμνοθάλασσες κ.ά.) συγκρινόμενο με την περιοχή στο Νότιο Πόλο.

Βιολογική ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Γιώργος Δ. Κόκκορης, Παναγιώτης Δημητρακόπουλος, Παναγιώτης Ντάλιας

Τα οικοσυστήματα της περιοχής μας

Κατά τη διάρκεια του προγράμματός μας, μελετώντας το φυσικό περιβάλλον της Παναγίας, διαπιστώσαμε ότι στο χωριό μας μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερα οικοσυστήματα: Δάσος, Λιβάδι, Παραλία(Αμμοθίνες), και Βάλτο. Το καθένα απ' αυτά έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και γι' αυτό θα προσπαθήσουμε όσο μπορούμε να σας τα παρουσιάσουμε το καθένα χωριστά, με τα φυτά και τα ζώα που υπάρχουν σ' αυτό, αλλά και την ιδιαίτερη σημασία που έχει για την περιοχή μας.

ΤΟ ΔΑΣΟΣ

Το χωριό μας βρίσκεται κτισμένο σχεδόν μέσα στο δάσος. Γύρω γύρω σε απότομες πλαγιές φυτρώνουν πολλά δέντρα κυρίως πεύκα. Οι ποικιλίες που συναντούμε είναι η «μαύρη» και η «τραχεία» Πεύκη. Υπάρχουν όμως και πλατάνια αλλά και καστανιές και καρυδιές. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχουν πολλές πηγές στην περιοχή μας που ευνοούν την ανάπτυξη φυτών που έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε νερό.

Κάτω από τα πεύκα υπάρχουν μικροί θάμνοι και πολλές φτέρες οι οποίες δεν έχουν και μεγάλη ανάγκη από φως. Σε πολλά μέρη, κυρίως πετρώδη, υπάρχουν εκτάσεις που καλύπτονται από τη λεγόμενη «μακί» βλάστηση που αποτελείται από αειθαλείς θάμνους με σκληρά φύλλα, πουρνάρια, σχίνοι, ρείκια κ.λ.π. Στα μέρη που το έδαφος είναι εύφορο και μαλακό, φυτρώνουν και λουλούδια, μικρές μαργαρίτες, χαμομήλι, τσάι του βουνού, καμπανούλες, ρίγανη, κ.λ.π. που δίνουν μια ξεχωριστή ευωδιά στο δάσος. Σ' αυτά τα λουλούδια αλλά και στα πεύκα βουίζουν χιλιάδες μέλισσες που μαζεύουν όλη τη μέρα το νέκταρ για να κάνουν το περίφημο μέλι της Θάσου.

Ψηλά στα κλαδιά των δέντρων φωλιάζουν πολλά πουλιά (τσίχλες, αηδόνια, σπίνοι, φλώροι, σπουργίτια) που στήνουν καθημερινά τη δική τους απαράμιλλη συναυλία. Την άνοιξη και το καλοκαίρι το δάσος αντιλαλεί από το κελάηδημα.

Στα πιο ψηλά σημεία του δάσους φωλιάζουν και κοράκια, αλλά και μικρά αρπακτικά (γεράκια, μπούφοι και κουκουβάγιες). Φυσικά υπάρχουν και λίγοι αετοί οι οποίοι φωλιάζουν κυρίως πάνω στα απόκρημνα βράχια του βουνού «Ψαριό». Μετά όμως τις τελευταίες πυρκαγιές αλλά κυρίως εξαιτίας κάποιων που τους σκότωναν, είτε γιατί έκαναν ζημιές στα κοπάδια τους, είτε για να τους βαλσαμώσουν και να στολίσουν μ' αυτούς τα σαλόνια τους, οι αετοί αυτοί σχεδόν εξαφανίστηκαν.

Ζώα στο δάσος μας υπάρχουν μόνο μικρά. Κανένας λαγός, κανένα κουνάβι, κανένας σκαντζόχοιρος. Από ερπετά υπάρχουν σαύρες και φίδια.

Το φθινόπωρο παρόλο που είναι αρκετά μελαγχολικό και δεν έχει την πολύχρωμη ομορφιά της άνοιξης, δεν μπορούμε να πούμε ότι το δάσος χάνει και πολύ από την ομορφιά του. Οι καφετιές πευκοβελόνες και φτέρες ανακατεμένες με τα κιτρινισμένα πλατανόφυλλα δίνουν ένα χρυσαφένιο χαλί στο δάσος κάτω από τα καταπράσινα πεύκα του. Τα μυρμήγκια εξακολουθούν να κουβαλούν τα τελευταία σποράκια για το χειμώνα. Με τις πρώτες βροχές ανάμεσα από τα σάπια φύλλα ξεφυτρώνουν τα μανιτάρια, άλλα πολύ μικρά κι άλλα σα μικρές ομπρελίτσες. Πρέπει όμως να είμαστε πολλοί προσεκτικοί γιατί δεν είναι όλα κατάλληλα για να τα φάμε. Κάποια απ' αυτά είναι δηλητηριώδη.

Το κελάηδημα των πουλιών έχει αντικατασταθεί από το κρώξιμο του κόρακα που αντηχεί στους γκρεμούς και ανακατεύεται με τους ήχους από το τσεκούρι του ξυλοκόπου που παίρνει από το δάσος τα ξύλα του για το χειμώνα.

Τέλος το χειμώνα το δάσος είναι σκεπασμένο με το αυτοκρατορικό κάτασπρο πέπλο που του δίνει το χιόνι.

Βλέπουμε ότι το δάσος έχει μεγάλη σημασία για μας τους ανθρώπους. Και τι δε μας δίνει. Αν σ' όλα αυτά προσθέσουμε και το νερό των πηγών που χάρη στο δάσος κυλούν ασταμάτητα στο χωριό μας, τότε πρέπει να πούμε ότι αυτό το δάσος είναι η ζωή του χωριού μας. Επιβάλλεται λοιπόν να το προσέχουμε και να το προστατεύουμε από όλους τους κινδύνους που διατρέχει και κυρίως από τις πυρκαγιές. Αλλά και τα ζώα του δάσους πρέπει κι αυτά να τα προστατεύουμε. Αποτελούν ένα κομμάτι αυτής της κοινωνίας που ζει στο δάσος. Είναι κι αυτά ένα μέρος του οικοσυστήματος του δάσους. Το καθένα από αυτά είναι απαραίτητο για τα άλλα, είναι ένας κρίκος της τροφικής αλυσίδας που αν διαταραχθεί δημιουργεί προβλήματα και στα άλλα είδη. Αν ένας κρίκος της αλυσίδας σπάσει τότε έσπασε όλη η αλυσίδα.

ΤΟ ΛΙΒΑΔΙ

Ένα δεύτερο και πολύ σημαντικό οικοσύστημα της περιοχής μας είναι το λιβάδι. Είναι ο κάμπος που απλώνεται μέχρι τη θάλασσα. Εμείς εδώ δε θα εξετάσουμε τους απέραντους ασημένιους ελαιώνες ούτε τους κήπους με τα λαχανικά που είναι δημιουργήματα του ανθρώπου. Θα εξετάσουμε κυρίως την άγρια βλάστηση του λιβαδιού και τα διάφορα ζώα, πουλιά και έντομα που ζουν σ' αυτό.

Είπαμε προηγουμένως ότι στο χωριό μας υπάρχουν πολλές πηγές με αποτέλεσμα όλο το χρόνο να τρέχουν άφθονα νερά. Αυτά διασχίζουν τα λιβάδια μας πριν καταλήξουν στη θάλασσα κι έτσι βοηθούν στη βλάστησή τους.

Στο λιβάδι υπάρχουν πολλά λουλούδια, χόρτα, αλλά και θάμνοι και δέντρα. Αν μπορούσαμε να το δούμε με ένα τεράστιο φακό θα φάνταζε στα μάτια μας σα μια μικρή ζούγκλα. Χιλιάδες πολύχρωμα λουλούδια και παράξενα φυτά, ανακατεμένα με τα πράσινα χόρτα μοιάζουν σα μια υπέροχη ζωγραφιά. Ανάμεσα στα λουλούδια χιλιάδες μικρά ζουζούνια, σκαθάρια, έντομα αγωνίζονται να βρουν την τροφή τους, να ρουφήξουν το νέκταρ των λουλουδιών. Κι οι μέλισσες να πετούν βιαστικές από λουλούδι σε λουλούδι μαζεύοντας το νέκταρ για να το κάνουν μέλι και να γεμίζουν το λιβάδι με το βούισμα τους σα να είναι μια μικρή πολιτεία. Κι οι πεταλούδες με τα πολύχρωμα φτερά τους, ίδιες  με τα λουλούδια, να μη μπορείς να τις ξεχωρίσεις. Και μόνο όταν πλησιάζαμε πετούσαν ξαφνικά και μπορούσαμε να τις δούμε. Άλλες ήταν κάτασπρες και δε διέφεραν καθόλου από τα άσπρα λουλούδια του λιβαδιού. Άλλες πάλι που πετούσαν κοντά στο βάλτο είχαν ένα καφετί χρώμα έτσι που να μη διακρίνονται εύκολα από το σκούρο χρώμα του εδάφους.

Στο έδαφος του λιβαδιού, μικρές σαύρες αλλά και φίδια, να ψάχνουν την τροφή τους ανάμεσα στα χιλιάδες έντομα και ζουζούνια που ζουν εκεί. Και στον αέρα να πετούν πουλιά και να κάθονται το καταμεσήμερο πάνω στα κλαδιά της ελιάς και να τραγουδούν δίνοντας κι αυτά τη δική τους ομορφιά στο λιβάδι. Μέσα στους θάμνους ένας κότσυφας είχε κάνει τη φωλιά του. Δε μπορέσαμε να τον δούμε αλλά μόλις πλησιάσαμε ακούσαμε ένα φτερούγισμα κι είδαμε τον κότσυφα να φεύγει. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε και τα σπουργίτια που είναι οι μόνιμοι κάτοικοι του λιβαδιού. Πολλές φορές έρχονται και στους κήπους που υπάρχουν στην άκρη του χωριού αλλά δε διστάζουν να έρθουν και μέσα στο χωριό κυρίως το χειμώνα για να χορτάσουν την πείνα τους με κανένα ψιχουλάκι.

Την άνοιξη και το καλοκαίρι τον αέρα του λιβαδιού διασχίζουν τα χελιδόνια που έρχονται για τις ζεστές μέρες και φεύγουν με τα πρωτοβρόχια.

Το φθινόπωρο και το χειμώνα το λιβάδι έχει χάσει πολλή από την ομορφιά του. Τα κλαδιά των δέντρων είναι γυμνά από φύλλα και τα πουλιά γυρίζουν να βρουν κανένα σποράκι. Τότε δεν υπάρχουν τα πουλιά του καλοκαιριού. Τα κοτσύφια είναι πιο πολλά ενώ καταφθάνουν και σμήνη από μικρά αποδημητικά πουλιά που συχνάζουν κυρίως σε μέρη που έχουν νερά. Δεν ξέρουμε το επιστημονικό τους όνομα. Είναι τα γνωστά στο χωριό μας «βατσ'ναδέλια» που αν το μεταφράζουμε σωστά σημαίνει «μικρά πουλιά των βάτων». Όλοι τα ξέρετε αφού πολλοί από σας έχουν στήσει ξόβεργα κι έχουν πιάσει μερικές δεκάδες απ' αυτά για το μεζέ τους. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Τα μικρά αυτά πουλιά είναι μέρος του οικοσυστήματος του λιβαδιού. Έτσι που τα κυνηγάμε τα καταδικάζουμε σε εξαφάνιση, και ξέρουμε τι σημαίνει για ένα οικοσύστημα η μείωση του αριθμού ή η εξαφάνιση ενός είδους. Αλλά και σπίνοι, καρδερίνες, φλώροι και συκοφάγοι βρίσκουν στο λιβάδι το ιδανικό τους μέρος.

Στο λιβάδι υπάρχουν πολλοί βάτοι. Οι παπαρούνες, οι μαργαρίτες και οι καμπανούλες ήταν τα πιο συνηθισμένα λουλούδια που συναντήσαμε. Φυσικά δε θα μας έφτανε ούτε ο χώρος ούτε ο χρόνος για να αναφέρουμε τα χιλιάδες είδη από λουλούδια και φυτά που είδαμε στο λιβάδι. Συγκεντρώσαμε κάποια από αυτά και τα κάναμε φυτολόγιο που μπορείτε να δείτε στην αίθουσά μας.

Από ζώα είπαμε και πιο πάνω ότι μπορούμε να συναντήσουμε μικρά ερπετά όπως σαύρες και φίδια που σέρνονται στο υγρό έδαφος ανάμεσα στα χόρτα ψάχνοντας μέσα σ' έναν παράδεισο από έντομα για την τροφή τους. Εκτός απ' αυτά μπορούμε να συναντήσουμε και σκαντζόχοιρους και τυφλοπόντικες.

Φυσικά δεν πρέπει να παραλείψουμε τα μικρά τα μυρμηγκάκια που μέσα στο λιβάδι έχουν πολλή δουλειά συγκεντρώνοντας τα σποράκια από τα φυτά. Μικροί κώνοι σαν μικροσκοπικά ηφαίστεια ξεφυτρώνουν στο έδαφος του λιβαδιού, δείγμα ότι εκεί κατοικεί η τέλεια οργανωμένη κοινωνία των μυρμηγκιών. Υπάρχουν ακόμα αγριομέλισσες που με το βόμβο τους συμμετέχουν κι αυτές στο ατέλειωτο πανηγύρι του λιβαδιού.

Το λιβάδι όπως είδαμε είναι πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο. Εκεί βρίσκει εύφορο έδαφος να καλλιεργήσει, εκεί βρίσκει και το χορταράκι να βοσκήσει το κοπάδι του. Τα έντομα φροντίζουν να γονιμοποιήσουν τα λουλούδια των φυτών του για να δώσουν καρπούς ενώ τα πουλιά καθαρίζουν τον αέρα από τα έντομα που αν πολλαπλασιάζονταν ανεξέλεγκτα θα κατέστρεφαν τις καλλιέργειες. Αλλά και τα μικρά ζουζούνια που ζουν στο έδαφος κι αυτά χρήσιμα είναι αφού ανακατεύουν το έδαφος και το προετοιμάζουν να δεχτεί τα σποράκια για την παραγωγή της επόμενης χρονιάς. Αξίζει λοιπόν κι αυτό τη φροντίδα μας.

Η ΠΑΡΑΛΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΜΟΘΙΝΕΣ

Στην παραλία κι εκεί που τελειώνει η άμμος που απολαμβάνουμε τον ήλιο κάνοντας ηλιοθεραπεία, συναντάμε πολύ συχνά αμμόλοφους με μικρά φυτά, κυρίως αγκάθια, που σχηματίζουν ένα σύνορο ανάμεσα στην αμμώδη περιοχή και τα λιβάδια. Οι αμμόλοφοι αυτοί λέγονται αμμοθίνες.

Ο άνεμος και το κύμα μεταφέρουν στο πέρασμά τους την άμμο την οποία και εναποθέτουν στο σημείο όπου χάνουν τη δύναμή τους. Έτσι σιγά σιγά με τα χρόνια προστίθεται όλο και περισσότερη άμμος η οποία σχηματίζει αυτή την παράξενη αμμώδη λοφοσειρά. Σε μας που κάνουμε μπάνιο ή προσπαθούμε να περάσουμε ανάμεσά τους για να φτάσουμε στη θάλασσα ίσως και να μας φαίνονται ενοχλητικές ή και άσχημες. Αν ξέραμε όμως... Αυτές οι αμμοθίνες:
- είναι πολύ χρήσιμες για τα λιβάδια που βρίσκονται πίσω απ' αυτές γιατί εμποδίζουν την άμμο να μεταφερθεί με τον αέρα προς το εσωτερικό.
- λειτουργούν σα φίλτρο για τα νερά της βροχής που ρέουν από τα λιβάδια στη θάλασσα, διατηρώντας τα νερά της παραλίας μας πεντακάθαρα, και
- παρόλα τα φτωχά φυτά που δείχνουν ότι έχουν, στην πραγματικότητα κρύβουν ένα ολόκληρο κόσμο τόσο φυτικό όσο και ζωικό.

Πάνω λοιπόν σ' αυτούς τους σωρούς της άμμου που όπως είπαμε σχηματίστηκαν από τη μεταφορά της άμμου από τον αέρα ή το κύμα, με το πέρασμα των χρόνων βρέθηκαν κάποια φύλλα από γειτονικά δέντρα, φύκια από τη θάλασσα και άλλες οργανικές ουσίες, οι οποίες σαπίζοντας δημιούργησαν ένα λεπτό στρώμα εδάφους ικανό να θρέψει τα φυτά που έχουν ελάχιστες απαιτήσεις σε τροφή και νερό. Αυτά τα φυτά δημιούργησαν έτσι ένα δικό τους περιβάλλον, πολλαπλασιάστηκαν, κι απλώθηκαν πάνω στις αμμοθίνες κι έτσι αυτές δε μοιάζουν με τις γυμνές κι άγονες αμμοθίνες των ερήμων, που είναι απλοί σωροί άμμου, αλλά μοιάζουν σα μικροί πράσινοι λοφίσκοι, που αγκαλιάζουν περιμετρικά την παραλία. Τα φυτά που φυτρώνουν πάνω στις αμμοθίνες συγκρατούν με τις ρίζες τους το λιγοστό έδαφος που υπάρχει εμποδίζοντας έτσι τη διάβρωσή του. Μπορούμε να πούμε ότι επαναστατούν στον άνεμο που τις δημιούργησε και αντιδρούν στις προθέσεις του για άλλη μεταφορά.

Μέσα σ' αυτά τα σκληρά αλλά ανθεκτικά λιβάδια από τα μικρά και ακανθώδη φυτά, πήγαν και εγκαταστάθηκαν και πολλά μικρά ζωάκια, σκουληκάκια, έντομα κ.λ.π. κι έτσι άρχισαν να γίνονται οι αμμοθίνες χρήσιμες και απαραίτητες για πολλά πουλιά που φωλιάζουν κοντά στη θάλασσα αλλά και σε όλα τα θαλασσοπούλια. Μάλιστα πολλά απ' αυτά βρίσκουν στις αμμοθίνες εκτός από την τροφή τους κι ένα καλό μέρος για να κρύψουν τα αυγά τους. Πολλά αυγά πουλιών, στο χρώμα της άμμου για να είναι καλά καμουφλαρισμένα βρίσκονται κοντά και μέσα στις αμμοθίνες. 

Όπως βλέπουμε κοντά στην παραλία δεν υπάρχουν μεγάλα φυτά αλλά μόνο μικρά χόρτα. Αυτή η περιοχή είναι οι μπροστινές αμμοθίνες και συνορεύει με την άμμο της παραλίας που μπορεί να κινείται είτε από τον άνεμο είτε από το κύμα. Στα σημεία της που βρίσκονται πιο κοντά προς τη θάλασσα δε βρίσκουμε και μεγάλη βλάστηση διότι εκεί φτάνει πολλές φορές το κύμα κι έτσι υπάρχει αρκετό αλάτι που δεν ευνοεί τη βλάστηση. Όσο προχωρούμε προς τα πίσω συναντούμε τις μεσαίες αμμοθίνες που καλύπτονται από μικρούς θάμνους. Πιο πίσω τέλος είναι οι πίσω αμμοθίνες που συνορεύουν με τα λιβάδια κι επομένως συναντούμε σ' αυτές και δέντρα.

Τέτοιες αμμοθίνες υπάρχουν και στην παραλία μας τη Χρυσή Αμμουδιά. Είναι ένα κομμάτι της φύσης μας πολύ όμορφο αλλά και πολύ αδικημένο αφού πολλοί τις προσπερνάμε χωρίς να καταδεχτούμε να προσέξουμε την κάπως άγρια ομορφιά της αγκαθώδους βλάστησής τους.

Κι όμως. Αν αποφασίσουμε να περπατήσουμε ανάμεσα στα «αγκάθια» τους, πάρα πολύ προσεκτικά για να μη κάνουμε καμιά ζημιά στα φυτά, θα δούμε πολλά πράγματα. Δίπλα στο κύμα τα αγκάθια, πυκνά σε μικρές συστάδες σα μικρογραφίες τροπικών παραλιών. Λίγο πιο πέρα ένα πουρνάρι, που βρήκε λίγο εύφορο έδαφος σε κάποια σάπια φύλλα και πήγε και φύτρωσε μέσα στην άμμο, αλλά κι ένα πεύκο, σε πείσμα της άμμου που προσπαθεί να το πνίξει, αγωνίζεται να φτιάξει τη δική του όαση στον αφιλόξενο χώρο της μεσαίας αμμοθίνης.

Κι αν πάλι αποφασίσουμε να σκύψουμε λίγο στην άμμο, θα δούμε και μικρά λουλουδάκια, καμπανούλες που περιμένουν τις μέλισσες να έρθουν να ρουφήξουν το νέκταρ τους, αλλά και μαργαρίτες. Ένας πολύβουος κόσμος από χιλιάδες ζουζούνια, (μυρμήγκια, σκαθάρια, σκουληκάκια, κ.λ.π), σε μια ατέλειωτη κίνηση, κατοικεί και προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στις αμμοθίνες. Κι αν δεν είμαστε πολύ προσεκτικοί μπορεί να πατήσουμε σε τίποτα ξερά κλαδιά και με το θρόισμά τους να τρομάξουμε καμιά μικρή σαύρα που τρομαγμένη θα τρέξει να βρει αλλού καταφύγιο, αφήνοντας ένα σύρσιμο ανάμεσα στα χόρτα.

Δυστυχώς όμως οι αμμοθίνες εκτός από την αδιαφορία μας δέχονται και εγκληματική μας συμπεριφορά και καταστροφικότητά μας. Βλέπετε, σαν χώρος όπου μπορεί να γίνει καλή κρυψώνα για ερπετά, πουλιά κι άλλα ζωύφια, γίνεται και κρυψώνα των δειγμάτων του πολιτισμού μας αφού δέχονται πάρα πολλά από τα σκουπίδια αυτών που κάνουν μπάνιο. Εκεί μπορούν να κρύψουν την  κακή τους αγωγή, καταντώντας τις αμμοθίνες σκουπιδότοπους. Έτσι καταστρέφουν και τα φυτά και γενικά όλο τον κόσμο που ζει στις αμμοθίνες.

Στην παραλία που όλοι χαιρόμαστε και που πολλοί νομίζουμε σαν μια μικροσκοπική έρημο ζουν πάρα πολλοί οργανισμοί. Είναι όλοι αυτοί που είδαμε και πιο πάνω να αποσυνθέτουν τα φύκια κι ότι άλλο ξεβράζει η θάλασσα. Στη θάλασσα βρίσκουν τροφή πολλά θαλασσοπούλια με κυρίαρχους τους γλάρους.

Στα βράχια της θάλασσας μπορούμε να βρούμε αχινούς, καβούρια κι άλλα όστρακα όπως επίσης και μικρά κογχύλια που σπάνε τη μονοτονία της ατέλειωτης άμμου στολίζοντάς την με τα καφετιά, πορτοκαλί και κίτρινα χρώματά τους.

Η παραλία μας βρίσκεται πολύ κοντά στον υγροβιότοπο του Δέλτα του Νέστου που δέχεται πολλά μεταναστευτικά πουλιά. Πολλά απ' αυτά περνούν από τη Θάσο κι ίσως και κάποια να ξεκουράζονται στην παραλία μας.

Στη Θασοπούλα, το μικρό ξερονήσι που βρίσκεται ανάμεσα στη Θάσο και την απέναντι ακτή της Κεραμωτής φωλιάζουν θαλασσοκόρακες. Ίσως κάποιοι απ' αυτούς να ταξιδεύουν και μέχρι τη δική μας παραλία. Πρέπει να τα προστατεύουμε. Άλλωστε οι γλάροι και τα άλλα θαλασσοπούλια δεν τρώγονται κι έτσι δεν υπάρχει κανένας λόγος να τα σκοτώνουμε.

Η παραλία είναι ένα πολύ σημαντικό τμήμα του φυσικού μας περιβάλλοντος. Πρέπει να την προστατεύουμε. Δεν πρέπει να τη ρυπαίνουμε με τα σκουπίδια μας. Τα πλαστικά μας, ακόμα και οι κρίκοι ασφαλείας από τα μπουκάλια μας, είναι επικίνδυνα για τα θαλασσοπούλια. Τα σκουπίδια που καταλήγουν στη θάλασσα είναι θανατηφόρα για τα ψάρια, τις χελώνες, τα δελφίνια και τις φώκιες. Κάθε φορά που ρίχνουμε σκουπίδια στη θάλασσα είναι σα να κάνουμε ένα έγκλημα. Αυτά τα σκουπίδια θα παραμείνουν για πολλά χρόνια. Μέχρι και 500 χρόνια τα πλαστικά τα αλουμίνια και τα γυαλιά. Η καταστροφή είναι ανεπανόρθωτη.

Οι αμμοθίνες δεν είναι σκουπιδότοπος ούτε ένας άχρηστος χώρος. Πρέπει να δείχνουμε τον απαιτούμενο σεβασμό στα ταπεινά φυτά τους που τόσο χρήσιμα είναι. Να προσέχουμε να μη καταστρέψουμε τυχόν αυγά που θα υπάρχουν στις αμμοθίνες από τα θαλασσοπούλια.

Είναι λάθος να παίρνουμε από τις αμμοθίνες την άμμο για να κτίσουμε ή για οποιαδήποτε άλλη εργασία μας. Καταστρέφουμε ένα περιβάλλον που προστατεύει σαν τείχος τη θάλασσα από τις βρομιές που κουβαλούν τα ρυάκια, και το λιβάδι από το κύμα και την άμμο της θάλασσας.

Τέλος οποιαδήποτε δραστηριότητα του ανθρώπου στην παραλία και κυρίως η τουριστική εκμετάλλευση πρέπει να λαμβάνει πάντα υπόψη της ότι δεν είμαστε μοναδικοί κάτοικοι της παραλίας. Υπάρχουν κι άλλοι οργανισμοί που μένουν εκεί εδώ και χρόνια και είναι μόνιμοι κάτοικοι της παραλίας. Ας τους σεβαστούμε.

Ο ΒΑΛΤΟΣ

Η πιο παρεξηγημένη περιοχή, το πιο αδικημένο οικοσύστημα. Μόλις ακούμε βάλτο φέρνουμε στο νου μας ένα μέρος γεμάτο λάσπες, αγκάθια και καλάμια. Κι όμως είναι κι αυτό σημαντικό. Σε μας υπάρχει ένας βάλτος γνωστός με το όνομα «Του Καραγκιόζη η Βάλτα». Βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, ανάμεσα στο λιβάδι και τις αμμοθίνες.

Το χωριό μας έχει πάρα πολλά νερά τα οποία αφού διασχίσουν τα λιβάδια καταλήγουν στη θάλασσα. Τα ρέματα αυτά εκτός από τα νερά μεταφέρουν και πλήθος από φύλλα, ξυλαράκια αλλά και σκουπίδια που πολλές φορές κάποιοι ασυνείδητοι ρίχνουν στα αυλάκια του νερού. Όλα αυτά κατευθύνονται στη θάλασσα. Όμως λίγο πριν φτάσουν στο κύμα, η φύση φρόντισε να βάλει έναν έλεγχο. Είναι ο βάλτος. Η κλίση της κοίτης του ρυακιού σιγά-σιγά μικραίνει όσο πλησιάζουμε προς τη θάλασσα με αποτέλεσμα το νερό να χάνει την ορμή του. Έτσι αρχίζει να αφήνει πρώτα τις μεγάλες πέτρες και τα χαλίκια, μετά τα μικρότερα και τέλος το ψιλό το χώμα που κουβαλάει. Το χώμα αυτό είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά γιατί μεταφέρεται από το λιβάδι. Έτσι δημιουργείται μια εύφορη έκταση όπου φυτρώνουν πολλά υδρόφιλα φυτά, όπως τα καλάμια. Αυτά με τη σειρά τους συγκρατούν όλα τα άλλα ξύλα αλλά δυστυχώς και τα σκουπίδια που κουβαλούσε το ρέμα κι έτσι το νερό που καταλήγει στη θάλασσα είναι πεντακάθαρο. Αν δεν υπήρχε δηλαδή ο βάλτος τα σκουπίδια θα κατέληγαν στη θάλασσα και τώρα δε θα μπορούσαμε να περηφανευόμαστε για την πεντακάθαρη παραλία μας.

Ο βάλτος όπως είπαμε βρίσκεται ανάμεσα στις αμμοθίνες και στο λιβάδι. Πολλά από τα φυτά του βάλτου είναι ίδια μ' αυτά που συναντούμε στο λιβάδι και στις αμμοθίνες. Όμως τα κυρίαρχα είναι τα καλάμια και από δέντρα είναι οι λεύκες. Υπάρχουν όμως και όμορφα λουλούδια που βρίσκονται κρυμμένα ανάμεσα στα καλάμια.

Από ζώα υπάρχουν κυρίως χελώνες, σαύρες και βατράχια. Δε λείπουν όμως και τα έντομα και τα ζουζούνια. Πάνω στα ήρεμα και σχεδόν ακίνητα νερά του βάλτου είδαμε κάποια μικρά έντομα που περπατούσαν στην επιφάνειά τους. Όμως στο βάλτο είδαμε και γλάρους που έβρισκαν την τροφή τους στα σκουπίδια που υπήρχαν εκεί. Ακόμα υπήρχαν και κοράκια σε μια αρμονική συνύπαρξη με τους γλάρους.

Ο βάλτος είναι πολύ χρήσιμος για τη θάλασσά μας. Είναι το φυσικό της φίλτρο. Πολλοί ισχυρίζονται ότι θα ήταν πιο όμορφος αν τον διαμορφώναμε σε τσιμεντένιο αυλάκι. Θα ήταν πιο καθαρός. Όμως, εκτός από την καταστροφή που θα φέρναμε σε σπάνια είδη φυτών και ζώων που ζουν εκεί, θα καταστρέφαμε και τη θάλασσά μας. Ο βάλτος τότε δε θα ήταν το φίλτρο της βρομιάς μας, αλλά ένας τεράστιος υπόνομος που θα την έριχνε στη θάλασσα.     

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Όπως φαίνεται κατά καιρούς πολλά είδη εξαφανίζονται. Μέχρι και πριν από 600 εκατομμύρια χρόνια πιστεύεται ότι 1-10 είδη κάθε χρόνο εξαφανίζονταν. Αυτό οφειλόταν στις ανάγκες προσαρμογής στις αλλαγές που συνέβαιναν στη γη και το περιβάλλον τους μέσα από την εξέλιξη των ειδών. Τα πιο ανθεκτικά επιβίωναν ενώ τα πιο αδύνατα κι αυτά που δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν στις αλλαγές του περιβάλλοντος εξαφανίζονταν. Στη θέση αυτών που εξαφανίζονταν, εμφανίζονταν άλλα νέα είδη κι έτσι η βιοποικιλότητα στον πλανήτη ήταν ένα σταθερό φαινόμενο που εξασφάλιζε τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων και την εξέλιξη της ζωής. Υπήρξαν βέβαια και περιπτώσεις που είχαμε βίαιες και μαζικές εξαφανίσεις ειδών που οφείλονταν σε ακραίες κλιματικές αλλαγές, σε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα σε εποχές και περιοχές που ο στερεός φλοιός της γης δεν είχε αποκτήσει ακόμα τη σημερινή του σχετική σταθερότητα, αλλά και σε ενδεχόμενες πτώσεις μετεωριτών όπως πιθανολογείται ότι συνέβη και με την εξαφάνιση των δεινοσαύρων.

Τέτοια βίαια και μαζική εξαφάνιση ειδών συντελείται και σήμερα. Το τραγικό είναι ότι αυτό δεν οφείλεται σε ακραία φυσικά φαινόμενα αλλά στη δραστηριότητα του πιο καταστροφικού είδους που έχει υπάρξει ποτέ στη γη και είναι ο άνθρωπος.

Απώλεια ενδιαιτημάτων

Η ύπαρξη της ζωής είναι άμεσα συνυφασμένη με το χώρο μέσα στον οποίο τα διάφορα είδη αναπτύσσονται οργανώνονται και δημιουργούν το ζωντανό κομμάτι ενός οικοσυστήματος. Δυστυχώς αυτά πολλές φορές καταστρέφονται με κύρια ευθύνη τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Τέτοιες είναι.

Γεωργικές μονοκαλλιέργειες

Η βιομηχανοποίηση της γεωργίας και η αλλαγή του τρόπου καλλιέργειας με κύρια αιτία τη μονοκαλλιέργεια έχει σαν αυτονόητη συνέπεια την αλλαγή στο ενδιαίτημα με πολλές επιπτώσεις στα είδη τα οποία ζούσαν εκεί. Πριν από πολλά χρόνια οι γεωργοί καλλιεργούσαν μια μεγάλη ποικιλία από φυτά τα οποία προορίζονταν κυρίως για την κατανάλωσή τους από την οικογένειά τους. Η ποικιλία των φυτών που υπήρχαν σε μια περιοχή ευνοούσε και την ανάπτυξη μιας ποικιλίας από μικροοργανισμούς, μικρών και μεγάλων ζώων, πουλιών κλπ. με ευνοϊκά αποτελέσματα για την βιοποικιλότητα της περιοχής. Τα τελευταία χρόνια οι γεωργοί μας γυρίζουν την πλάτη σε παραδοσιακές καλλιέργειες και στρέφονται σε νέες πιο δυναμικές παραγωγές με αποτέλεσμα μεγάλες εκτάσεις γης να καλύπτονται αποκλειστικά και μόνο από ένα είδος φυτών. Αυτό σημαίνει ότι πουλιά, ζώα αλλά και άλλοι μόνιμοι ή και περαστικοί οργανισμοί που ζούσαν στην περιοχή αυτή να αναγκάζονται να μεταναστεύσουν ή το χειρότερο οδηγούνται σε αφανισμό.

Χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων

Η εντατική χρήση της γης για γεωργικούς σκοπούς απαιτεί και τη χρησιμοποίηση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Όλα αυτά μπορεί να είναι πρόσκαιρα ωφέλιμα για το είδος που καλλιεργείται είναι όμως πολύ βλαπτικά για τα υπόλοιπα είδη τα οποία εξοντώνονται και χάνονται οριστικά από τα μικρά οικοσυστήματα.

Η καταστροφή όμως οργανισμών ή η απώλεια λόγω της αναγκαστικής τους μετανάστευσης διαταράσσει την οικολογική ισορροπία της περιοχής και έχει αρνητικές επιπτώσεις και για τα υπόλοιπα είδη.

Αλλαγή του τρόπου κτηνοτροφίας

Η παραδοσιακή κτηνοτροφία με τα κοπάδια που έβοσκαν στα ξέφωτα λιβάδια ορεινών και ημιορεινών περιοχών έχουν μειωθεί κατά πολύ τα τελευταία χρόνια. Οι στάνες αντικαταστάθηκαν από σύγχρονες κτηνοτροφικές μονάδες. Τα ψοφίμια που άλλοτε μπορούσαν εύκολα να βρουν τα αρπακτικά που ζούσαν στις απόκρημνες πλαγιές τώρα δεν υπάρχουν. Σπάνια αρπακτικά είναι καταδικασμένα σε αφανισμό αφού δεν υπάρχει πλέον τροφή γι' αυτά. Το ίδιο και με τους λύκους, τις αλεπούδες, τα τσακάλια και τις αρκούδες. Ελάχιστα άτομα από το κάθε είδος κατορθώνουν ακόμα να επιβιώσουν στα βουνά της πατρίδας μας και αν συνεχίσουμε με τον ίδιο ρυθμό σε λίγο θα εξαφανιστούν τελείως.

Αποψίλωση δασών

Μεγάλες εκτάσεις από δάση τα οποία αποτελούν και ένα από τα πιο σημαντικά και πιο πλούσια σε αριθμό ειδών οικοσυστήματα καταστρέφονται και χάνονται κάθε χρόνο είτε από πυρκαγιές είτε για λόγους εμπορίας της δασικής ξυλείας. Δεν είναι όμως λίγες και οι φορές που καταστρέφονται για λόγους αστικοποίησης. Εκτάσεις που άλλοτε ήταν κατάφυτες, σήμερα αποτελούν τις μεγαλουπόλεις και καλύπτονται από τσιμέντο. Αλλά και σε άλλες περιοχές που δεν υπάρχει έντονη οικοδομική δραστηριότητα πολλές φορές καταστρέφονται δασικές εκτάσεις και στη θέση τους ξεφυτρώνουν παραθεριστικές κατοικίες, βίλες κλπ.

Αποξήρανση υγροτόπων

Οι υγρότοποι πριν από πολλά χρόνια και κυρίως την εποχή που η ελονοσία σαν αρρώστια θέριζε τον πληθυσμό θεωρήθηκε καλό να αποξηρανθούν. Αργότερα οι αποξηράνσεις συνεχίστηκαν για να δώσουν στους αγρότες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αυτό σιγά σιγά άλλαξε τους παράγοντες του οικοσυστήματος και πολλά είδη που ζούσαν στις περιοχές αυτές εξαφανίστηκαν.

Ρύπανση

Η ρύπανση του εδάφους και η υποβάθμισή του από την εντατική καλλιέργειά του, η ρύπανση των νερών από απόβλητα και άλλα χημικά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος καθώς και η ρύπανση του αέρα που αναπνέουμε από αέρια που παράγονται από διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι για τους κατώτερους οργανισμούς αλλά και για οργανισμούς που δεν αντέχουν σ' αυτή τη δηλητηρίαση θανατηφόρες. Πολλά είδη που για να αναπτυχθούν απαιτούν θέλουν αρκετά καθαρό περιβάλλον χάνονται κάτω από το βάρος της ρύπανσης που συντελείται καθημερινά και συνεχώς αυξάνεται.

Ερημοποίση

Η ερημοποίηση είναι αποτέλεσμα όλων αυτών των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Δεν έχει καμιά σχέση με τις φυσικές ερήμους στις οποίες σαν οικοσυστήματα υπάρχουν αρκετά είδη χλωρίδας και πανίδας τα οποία είναι ανθεκτικά στις εκεί συνθήκες. Η ερημοποίηση σε περιοχές που και το γεωγραφικό τους πλάτος και οι κλιματικές συνθήκες δεν τη δικαιολογούν σημαίνει βίαια εξαφάνιση ειδών και για το πρόβλημα αυτό υπεύθυνος είναι αποκλειστικά ο άνθρωπος και οι δραστηριότητές του.

Κλιματικές Αλλαγές

Οι κλιματικές αλλαγές έχουν συμβεί πολλές φορές κατά τη διάρκεια της γεωλογικής ιστορίας. Τα τελευταία χρόνια όμως οι αλλαγές στο κλίμα είναι ραγδαίες. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη έχει τις πολύ μεγάλες και αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή χιλιάδων ειδών.

Είναι γνωστό ότι το κάθε είδος αναπτύσσεται σε συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί καμήλες στους πόλους ή πιγκουΐνους στη Σαχάρα. Όταν όμως οι αλλαγές αυτές γίνονται ραγδαία και απότομα σε περιοχές που ζουν οργανισμοί που έχουν προσαρμοστεί σε διαφορετικές συνθήκες και τώρα καλούνται να ζήσουν σε συνθήκες πολύ διαφορετικές απ' αυτές που απαιτεί το είδος τους. Και δυστυχώς η αλλαγή αυτή είναι πολύ απότομη και δεν υπάρχει ο χρόνος της προσαρμογής με αποτέλεσμα πολλά είδη να εξαφανίζονται οριστικά.

Παράνομο κυνήγι και Εμπόριο ζώων

Το κυνήγι των ζώων στα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του ανθρώπου ήταν μια βασική λειτουργία για την επιβίωσή του. Όμως με τα χρόνια ο άνθρωπος εξημέρωσε πολλά είδη τα οποία και εκτρέφει για τη διατροφή του. Το κυνήγι έπαψε να είναι βασική ασχολία για την εξεύρεση της τροφής του. Όμως πολλά είδη βρίσκονται ακόμα στο στόχαστρο του ανθρώπου, για το δέρμα τους, για τα δόντια τους, για το τρίχωμά τους και γενικά για εμπόριο. Σπάνια ζώα συλλαμβάνονται και χρησιμοποιούνται με βάρβαρο τρόπο σαν θέαμα σε τσίρκο. Άλλα πάλι σπάνια ζώα θανατώνονται για να κατασκευαστούν γούνες και άλλα πολυτελή αξεσουάρ. Οι φάλαινες κυνηγιούνται ανηλεώς για οικονομικούς λόγους. Αλλά και πολλά πουλιά σκοτώνονται και ταριχεύονται για διακοσμητικούς λόγους. Τα οικοσυστήματα σιγά σιγά στερούνται σημαντικούς κατοίκους τους το οικοσύστημα διαταράσσεται και τα σπάνια αυτά είδη δεν έχουν τη δυνατότητα αναπαραγωγής και αντικατάστασης αυτών που χάνονται.

Εισαγωγή νέων ειδών

Όταν έχουμε εισαγωγή νέων ειδών ξένων προς το οικοσύστημα τότε έχουμε μια απότομη διαταραχή της ισορροπίας του.

Εμφάνιση και εξάπλωση νέων ασθενειών

Η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών έχει με το χρόνο ενδυναμώσει τις αντιστάσεις ιών και μικροβίων από ασθένειες που πιστεύαμε ότι έχουν εκλείψει και οι οποίες επανεμφανίζονται ακόμα πιο επικίνδυνες και θανατηφόρες. Η χρήση των χημικών από τον άνθρωπο έχει καταστρέψει φυσικούς εχθρούς παρασίτων και μικροβίων και έχουμε πολλές φορές εξάπλωση θανατηφόρων τοξικών ασθενειών σε φυτά. Η κατανάλωσή τους από πουλιά ή ζώα προκαλεί μαζικούς θανάτους σε ευαίσθητους πληθυσμούς και οδηγεί στον αφανισμό πολλά είδη τόσο της χλωρίδας όσο και της πανίδας.

Αλλαγές στη χλωρίδα της Θάσου - αίτια και συνέπειες

Η καταστροφή της πλούσιας χλωρίδας της Θάσου δεν είναι ένα φαινόμενο των τελευταίων ετών. Το 1908 ο κ. Μερτζίδης στο βιβλίο του για τη Θάσο αναφέρεται σε ένα κεφάλαιο και στα φυτά της Θάσου. Παρόλο που όπως και ο ίδιος παραδέχεται δεν είχε ούτε το χρόνο αλλά ούτε και τα μέσα για να εξερευνήσει όλα τα μέρη του νησιού και σε όλες τις εποχές, εν τούτοις καταγράφει ένα σημαντικό αριθμό ειδών που υπήρχαν πριν από ένα αιώνα στο νησί μας.

Βλέπουμε ότι από πολύ πριν είχε προβλέψει τις βλαβερές συνέπειες της συμπεριφοράς των κατοίκων  της Θάσου για τη βιοποικιλότητα της περιοχής και ότι το φυσικό πλούτο της τον αποκαλεί θησαυρό. Θεωρώντας ότι συμβάλλουμε τουλάχιστον στην αποτύπωση των ειδών που υπήρχαν στη Θάσο και πολλά από τα οποία σήμερα αν και προσπαθήσαμε δεν τα βρήκαμε πουθενά, παραθέτουμε τα αποσπάσματα από το βιβλίο του κ. Μερτζίδη.

Είδαμε πιο πάνω την επισήμανση για απειλές στο φυσικό περιβάλλον της Θάσου που έγινε πριν από έναν αιώνα. Η επισήμανση αυτή ήταν τότε πολύ σημαντική, δυστυχώς όμως δεν υπήρχε τότε η κατάλληλη παιδεία για να εισακουστεί. Δυστυχώς πάρα πολλά από τα είδη που αναφέρει ο κ. Μετρζίδης στο βιβλίο του και περιγράφονται στα αποσπάσματα που παραθέσαμε σήμερα δεν υπάρχουν. Γιατί;

     Πολλές είναι οι αιτίες της υποβάθμισης του περιβάλλοντος στο νησί μας και η εξαφάνιση ειδών τόσο χλωρίδας όσο και πανίδας.

1.      Η αλλαγή της χρήσης γης. Μεγάλες εκτάσεις που παλιότερα χρησιμοποιούνταν για ήπιες καλλιέργειες (λαχανικών, δημητριακών και κτηνοτροφικών φυτών) παρουσιάζουν έντονα στοιχεία αστικοποίησης και εντατικής τουριστικής εκμετάλλευσης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μεγάλα παράκτια οικοσυστήματα να καταστραφούν ολοσχερώς ή να κατακερματιστούν και αυτό έφερε και την εξαφάνιση ειδών κυρίως πτηνών τα οποία δεν μπορούν πλέον να βρουν την τροφή τους.

2.       Αποξηράνσεις ρεμάτων ή βάλτων: Η αποξήρανση των βάλτων αλλά και η διευθέτηση των ρεμάτων εξαφάνισε υδρόφιλα είδη. Στην περιοχή του χωριού μας εκεί όπου εκβάλει το μικρό ποταμάκι στη θάλασσα και που λέγεται «Καραγκιόζη Βάλτα» παλιότερα υπήρχαν χέλια, χελώνες, βατράχια ακόμα και ψάρια. Οι παλιότεροι μας διηγήθηκαν πώς πήγαιναν και ψάρευαν. Σήμερα έχει σχεδόν αποξηρανθεί ενώ τα έργα πολεοδομίας που έγιναν (δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας, ευθυγραμμίσεις, οικοδομική έξαρση) εξαφάνισαν κάθε είδος ζωής στην περιοχή.

3.      Υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων: Η έντονη τουριστική ανάπτυξη αύξησε και τις ανάγκες για φυσικούς πόρους και κυρίως του νερού. Η υπεράντληση και η τεράστια ζήτηση σε νερό στερεί από τα υδατικά συστήματα ποσότητες νερού που ήταν χρήσιμες για τη διατήρηση της ζωής τους.

4.       Η ρύπανση: Η ρύπανση στο νησί μας οφείλεται κυρίως στα αστικά απόβλητα που στις περισσότερες περιοχές διοχετεύονται στα ρέματα και σκοτώνουν ουσιαστικά τα μικρά υδατικά συστήματα. Αλλά και η αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων από τους γεωργούς ρυπαίνουν έδαφος, υπέδαφος και τα υπόγεια νερά. Η μικροπανίδα καταστρέφεται κι έτσι χάνονται τροφές για ανώτερα είδη που αναγκάζονται κι αυτά είτε να χαθούν είτε να μεταναστεύσουν.

5.       Οι φωτιά: Οι μεγάλες πυρκαγιές που κατέστρεψαν κυρίως στη δεκαετία του 80 και στις αρχές της δεκαετίας του '90 το μεγαλύτερο μέρος του πευκοδάσους της Θάσου, κατέστρεψαν και πληθυσμούς ζώων οι οποίοι φυσικά δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθούν λόγω της νησιωτικότητας της περιοχής μας και του αποκλεισμού της από το ηπειρωτικό μέρος του νομού, ακόμα και τώρα που έχει υπάρξει μια σημαντική αποκατάσταση του καμένου δάσους και αναγέννησή του.

6.        Τα λατομεία: Ο ορυκτός πλούτος του νησιού και το πλούσιο σε μάρμαρο υπέδαφός του αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο για την οικονομία του τόπου μας. Αποτελεί όμως μακροχρόνια και την καταστροφή του. Η άναρχη εξόρυξη, και η μη αποκατάσταση του περιβάλλοντος έχει μεταβάλει μεγάλες περιοχές σε κρανίου τόπο. Τα περισσότερα λατομεία βρίσκονται πάνω σε βουνά και σε γκρεμούς. Περιοχές όπου έβρισκαν ασφαλές καταφύγια αρπακτικά και άλλα ζώα που θεωρούσαν ότι οι περιοχές εκείνες ήταν απροσπέλαστες. Σήμερα οι βουνοκορφές έχουν ισοπεδωθεί, τα ρέματα έχουν μπαζωθεί από τα αδρανή και άχρηστα υλικά των λατομείων το ανάγλυφο της περιοχής έχει αλλοιωθεί, μικρές πηγές έχουν χαθεί, ενώ η επιφάνειά τους έχει αποψιλωθεί για τις λατομικές ανάγκες. Η σκόνη, η όχληση, τα καυσαέρια από τη λειτουργία τους έχουν διώξει και τους τελευταίους εναπομείναντες κατοίκους των πρώην πλούσιων οικοσυστημάτων της περιοχής.

7.       Η ελεύθερη κτηνοτροφία. Μεγάλες ποσότητες κατσικιών βόσκουν ελεύθερα τόσο στο δάσος όσο και σε μικρές βραχονησίδες περιμετρικά του νησιού.  Για τη διατροφή τους καταναλώνουν ποσότητες φυτών κυρίως μικρών πεύκων και εμποδίζουν την αναγέννηση και ανανέωση του δάσους ενώ στις μικρές βραχονησίδες καταναλώνουν τόσο τα λιγοστά φυτά όσο και το ελάχιστο νερό που υπάρχει και δημιουργούν απειλή για τα θαλασσοπούλια που φωλιάζουν εκεί και για τα μεταναστευτικά πουλιά που στις περιόδους μετανάστευσης σταματούν για να ξεκουραστούν.

8.       Παράνομο κυνήγι και παράνομο ψάρεμα πολλά μεταναστευτικά πουλιά (φοινικόπτερα, κύκνοι κλπ.) βρίσκονται νεκρά ή τραυματισμένα από ασυνείδητους κυνηγούς. Η παράνομη αλιεία η οποία για τη Θάσο αποτελεί μια μοναδικότητα στην Ελλάδα αφού επιτρέπεται η χρήση διχτυών βυθού καταστρέφει τα αλιευτικά αποθέματα και κυρίως καταστρέφει όχι μόνο τα ενήλικα άτομα αλλά και τα αυγά τους και τα μικρά τους λόγο του πολύ λεπτού ανοίγματος που έχουν τα δίχτυα αυτά. Ακόμα πολλές φορές βρίσκουμε νεκρά δελφίνια και θαλάσσιες χελώνες είτε πνιγμένα από τα δίχτυα είτε τραυματισμένα από τις προπέλες των σκαφών, είτε τέλος κι αυτό είναι το πιο εγκληματικό από πυροβόλα όπλα.

ΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙΔΗ

Δεν γνωρίζουμε αν είναι σπάνια, αλλά κάποια φυτά που βρήκαμε σε απόμερα σημεία του βουνού είναι πανέμορφα και γι' αυτό τα παρουσιάζουμε

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΛΟΥΛΟΥΔΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΟΜΑΔΑΣ

Παράλληλα οργανώσαμε και μια δραστηριότητα δενδροφύτευσης του σχολικού μας κήπου.  Κάθε παιδί του σχολείου μας φύτεψε και υιοθέτησε ένα δενδράκι το οποίο και θα φροντίζει μέχρι να μεγαλώσει.

Τέλος αποφασίσαμε να φυτέψουμε στο σχολικό μας κήπο ντόπια φυτά μεταξύ των οποίων και κάποια σπάνια έτσι ώστε να τον μετατρέψουμε σε ένα ζωντανό μουσείο Φυσικής Ιστορίας με είδη που ευδοκιμούν στον τόπο μας.

Εργασίες πεδίου.

Τα μέλη της ομάδας δέχονται τις οδηγίες από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό και ξεκινούν να μελετήσουν τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας μιας περιοχής που βρίσκεται ανάμεσα σε λιβάδια και παραλία.

 

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Στα πλαίσια του προγράμματός μας αναπτύξαμε συνεργασίες και με άλλα σχολεία από την Ευρώπη. Κύριος συνεργάτης μας ήταν το Γυμνάσιο του Οrastie της Ρουμανίας καθώς επίσης και ένα σχολείο της Στοκχόλμης.

Οι συνεργασίες μας αυτές είχαν σαν στόχο κυρίως την εξέταση της εξάπλωσης των φυτών και των ειδών που υπάρχουν σε διαφορετικές περιοχές της ηπείρου μας και την εξέταση της βιοποικιλότητας ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, το γεωγραφικό πλάτος, το υψόμετρο κλπ. Ακόμα θελήσαμε μέσα από τις συνεργασίες μας αυτές να ερευνήσουμε τα κοινά στοιχεία που υπάρχουν ανάμεσα σε φυτά της περιοχής μας και φυτά που υπάρχουν σε άλλες περιοχές και τις τυχόν διαφοροποιήσεις που υπάρχουν λόγω της προσαρμογής τους στις συνθήκες της κάθε περιοχής.

Ακολουθούν οι πληροφορίες που πήραμε από το συνεργαζόμενο σχολείο

Αγαπητοί συνεργάτες Γεια σας!       Είμαστε ένα σχολείο από το Orastie, στη δυτική πλευρά της Ρουμανίας, μια  ορεινή περιοχή με πολλά και σπάνια φυτά. Ο  κήπος του σχολείου μας έχει πάνω από 63  διαφορετικά  είδη φυτών και δέντρων.       Η πόλη μας είναι σε μια ορεινή περιοχή και τα φυτά που ευδοκιμούν εδώ είναι χαρακτηριστικά για αυτήν την περιοχή. Την άνοιξη και το φθινόπωρο οι λόφοι είναι γεμάτοι με τα ιώδη λουλούδια που τα ονομάζουμε «Branduse» (δεν γνωρίζω την επιστημονική τους ονομασία). Το φθινόπωρο τα λουλούδια αυτά είναι δηλητηριώδη ενώ την άνοιξη δεν είναι.      Γύρω στην άνοιξη το «ghiocei» (που στα αγγλικά σημαίνει snowdrop») δημιουργεί στα λιβάδια μια τεράστια ανθοδέσμη των λουλουδιών.  Ο κήπος του σχολείου μου, μόλις λειώσουν τα χιόνια γεμίζει με τα snowdrops.       Το snowdrop για μας είναι αυτό που αναγγέλλει τον ερχομό της Άνοιξης.  Ίσως δεν είναι και τα σπανιότερα φυτά αλλά αυτή είναι η εποχή τους και κάνουν τη ζωή μας πιο όμορφη. Χαιρετισμούς, Marinela (καθηγήτρια χημείας) Marinela Cristea GENERAL SCHOOL 'DOMINIC STANCA' ROMANIA

Snowdrop - Εργασία μαθητών του σχολείου της Ρουμανίας για την Άνοιξη

Λιβάδι με τα φυτά Branduse την Άνοιξη στη Ρουμανία

Το φυτό Branduse

Συνεργασία με Σουηδία

Τα δάση σε άλλες περιοχές

      Δάση δεν υπάρχουν μόνο στη Θάσο. Υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Από μακριά μοιάζουν όλα σαν μεγάλες πράσινες κοινωνίες δέντρων. Όταν όμως πλησιάσουμε θα δούμε ότι τα δέντρα δεν είναι παντού ίδια. Διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή.

      Στην Ελλάδα ανάλογα με τις περιοχές έχουμε δάση φυλλοβόλων με πλατάνια, ιτιές και λεύκες. Είναι δάση που δημιουργούνται κυρίως σε περιοχές που έχουν αρκετό νερό. Τα δάση αυτά παρουσιάζουν μια μεγάλη πολυχρωμία ανάλογα με τις εποχές. Την άνοιξη και το καλοκαίρι ζωντανεύουν και προβάλλουν καταπράσινα ενώ το φθινόπωρο μεταβάλλουν το τοπίο σε ένα χρυσοκίτρινο πίνακα με χιλιάδες ξερά φύλλα πεσμένα γύρω του.

      Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το παραποτάμιο δάσος της περιοχής Νέστου που υπάρχει κοντά στην περιοχή μας. Είναι ένα μοναδικό οικοσύστημα που, εκτός από το πλήθος των δέντρων, των θάμνων και των άλλων φυτών,  φιλοξενεί και σημαντικό αριθμό εντόμων, πουλιών, ερπετών και μικρών θηλαστικών.

      Στα βουνά της Ελλάδας υπάρχουν τα δάση των κωνοφόρων με κύρια είδη δέντρων τα πεύκα, τις οξιές, τις βελανιδιές και τα έλατα.

      Στις άλλες περιοχές του κόσμου, χαρακτηριστικά είναι τα τροπικά δάση με τα πανύψηλα δέντρα, τα αναρριχώμενα φυτά και το πλήθος των εντόμων, ερπετών, πουλιών και ζώων που ζουν εκεί. Η πλούσια υγρασία που υπάρχει εκεί βοηθάει στα δέντρα να έχουν όλο το χρόνο φύλλα παρά το ότι είναι φυλλοβόλα. Τα φύλλα τους πέφτουν στο χώμα και πολύ γρήγορα σαπίζουν και μετατρέπονται σε λίπασμα για να ξαναθρέψουν το δέντρο.

      Τα δάση της Ευρώπης μοιάζουν μεταξύ τους. Βέβαια όσο προχωρούμε στα Βόρεια, τα δέντρα που θα συναντήσουμε είναι τα περισσότερα κωνοφόρα και κυρίως δέντρα που αντέχουν στις χαμηλές θερμοκρασίες που επικρατούν σ' εκείνες τις περιοχές.

      Εμείς σε συνεργασία με σχολείο της Σουηδίας, ζητήσαμε να μάθουμε για τα δάση εκείνης της περιοχής που βρίσκεται βορειότερα από εμάς. Θέλαμε να γνωρίσουμε και άλλους τόπους και κυρίως να συγκρίνουμε τα δάση της περιοχής μας με τα δάση άλλων περιοχών.

      Τα παιδιά της Στοκχόλμης μας έστειλαν έναν πίνακα που απεικονίζει τα είδη των δέντρων που υπάρχουν στη χώρα τους. Είδαμε ότι εκεί υπάρχουν δέντρα πιο ψηλά. Τα περισσότερα είναι έλατα. Είδαμε όμως ότι δύο είδη που υπάρχουν στη Θάσο, τα συναντούμε και στη Σουηδία. Είναι η ορεινή λεύκα και ένα είδος πεύκου.

Δέντρα που υπάρχουν στη Σουηδία (από τον Πίνακα που μας έστειλαν)

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Μια από τις πιο σημαντικές στιγμές στην υλοποίηση του προγράμματός μας ήταν και η επίσκεψη στην Καστοριά. Η επιλογή έγινε διότι εκεί εδρεύει το ΚΠΕ Καστοριάς που υλοποιεί το πρόγραμμα Βιοποικιλότητα σε εθνικό δίκτυο και το σχολείο μας συμμετέχει σ' αυτό, αλλά κι επειδή πρόκειται για μια παραλίμνια περιοχή με πλούσια χλωρίδα και πανίδα, τόσο σε αριθμό ειδών όσο και σε αριθμό ατόμων του κάθε είδους. Είναι μια περιοχή που διαθέτει ορεινό και υδάτινο οικοσύστημα κι έτσι μπορούσαμε να δούμε καλύτερα τα χαρακτηριστικά διαφορετικών οικοσυστημάτων και να κατανοήσουμε καλύτερα την έννοια της ποικιλότητας των συστημάτων, συγκρίνοντας τα και με εκείνα που συναντήσαμε στις δικές μας περιοχές.

Επίσκεψη στο Λιμναίο οικισμό Δισπηλιού

Στο προϊστορικό Δισπηλιό, τον περισσότερο καιρό η ζωή κυλάει έξω από τα σπίτια. Όσο το φως του ήλιου το επιτρέπει, οι νεολιθικοί παραγωγοί σκορπίζουν στα χωράφια που εκτείνονται στα μεσόγεια, ανηφορίζουν στα γειτονικά βοσκοτόπια, χώνονται στα πυκνό δάση, ανοίγονται με τις Βάρκες στη λίμνη. Άλλοι, πάλι, πίσω στο χωριό, πάνω στις πλατφόρμες ή κάτω από τον ίσκιο των δένδρων, στους ξύλινους πάγκος έξω από τις καλύβες σκύβουν πάνω σε πέτρες και δέρματα, στεγνώνουν φρεσκοπλασμενα αγγεία, ανακατεύουν χυλό που βράζει σε πήλινες χύτρες. Μπαλώνουν λιναρίσια δίχτυα για να είναι έτοιμα για το βραδινό ψάρεμα. Σε μεγάλους λάκκους ανακατεύουν με τα πόδια λάσπη και άχυρα για να κάνουν πλιθιά  για την καινούργια καλύβα. Σκαρφαλωμένοι στη στέγη στερεώνουν τα καλάμια που σήκωσε ο χτεσινός αέρας. Το χωριό που έφτιαξαν συλλογικά, έχει χώρο για όλα αυτό. Φρόνησαν ώστε τα σπίτια να αφήνουν το χώρο που χρειάζεται για τις υπαίθριες δραστηριότητές τους. Και ακόμη για να μπορούν καθισμένοι γύρω από τη φωτιά, να κουβεντιάζουν για όλα όσα τους απασχολούν, να αποφασίσουν για όσα πρέπει ακόμη να γίνουν, να μοιράζονται όσα θυμούνται, παρατήρησαν ή έμαθαν. Το νεολιθικό χωριό, όπως και κάθε χωριό, δεν είναι ένα άθροισμα σπιτιών. Είναι ο δυναμικός οργανωμένος χώρος όπου μια ομάδα ανθρώπων αναπτύσσει τις παραγωγικές της δραστηριότητες και τις κοινωνικές της σχέσείς Μια δερμάτινη σφεντόνα και μερικά πήλινα βλήματα στο βάθος του σπιτιού, δείχνουν ότι ο νεολιθικός άνθρωπος δεν εγκατέλειψε ολοκληρωτικό τις παραγωγικές συνήθειες του παλαιολιθικού παρελθόντος που άφησε πίσω του. Μπορεί να έγινε ικανός γεωργός και κτηνοτρόφος, παρόλα αυτά το κυνήγι και η συλλογή άγριων καρπών εξακολουθεί, όπως άλλωστε και σήμερα, να έχει ιδιαίτερη σημασία για την επιβίωση του. Όταν μπορέσει να γεμίσει τα πιθάρια του σπιτιού του με σιτάρι, ξεκρεμάει το ξύλινο τόξο και τα Βέλη από τη γωνία για να αναζητήσει, μαζί με τους συντρόφους του, στα γειτονικά πυκνό δάση ελάφια, ζαρκάδια και αγριογούρουνα. Στην προσπάθεια του να παγιδεύσει το θήραμα του καμιά φορά τραυματίζεται. Ξέρει, όμως, ποια από τα Βότανα του Βουνού θα ανακουφίσουν τον πόνο του. Στο δρόμο της επιστροφής για το χωριό, γεμίζει το καλάθι του με αγριοστάφυλα, μούρα, κράνα, και άγρια σύκα, που θα πλουτίσουν το καθημερινό του γεύμα. Πίσω, στην καλύβα με το ακόντιο δίπλα στην πόρτα, επεξεργάζεται με πέτρινα εργαλεία το δέρμα των ζώων που σκότωσε, για να συμπληρώσει το ρουχισμό του. Τα μεγάλα κέρατα τα κάνει σκαλιστήρια για τα χωράφια και σφήνες για να κάνει πιο σταθερό τα τσεκούρια του. Είτε μένει στη στεριά, είτε στην όχθη είτε στην καλύβα που είναι περιτριγυρισμένη απ' το νερό ο προϊστορικοί Δισπηλιώτης έχει αποφασίσει να συνδέσει τη ζωή του με τη λίμνη. Τραβήχτηκε μαζί με τα ζώα του κοντά της και κράτησε την πολύτιμη, εύφορη γη για τα χωράφια του. Παρατήρησε το ιδιαίτερο οικοσύστημα της λίμνης, κατανόησε τους νόμους του και βρήκε σιγά σιγά τον τρόπο να το δαμάσει. Και τώρα, με τις βάρκες που σκαλίζει σε μεγάλους κορμούς δένδρων, πηγαίνει γρήγορα και εύκολα στα γειτονικό χωριό, χωρίς να κινδυνεύει από τα ζώα του πυκνού δάσους που φτάνει μέχρι την όχθη. Και φυσικά, ψαρεύει κιόλας! Με κοκάλινα λεπτοδουλεμένα αγκίστρια, με δίχτυα πλεγμένα από λινάρι, ή με καλαμένιες παγίδες. Βέβαια, όσο κι αν ξέρει με ποιόν τρόπο και ποια εποχή θα πιάσει τα μικρά και τα μεγάλα ψάρια, όσο και αν η λίμνη έχει άφθονα νόστιμα κογχύλια, δεν βασίζεται μόνο σ' αυτά για να χορτάσει. Αυτά τα πήλινα σκεύη που μοιάζουν με βάρκες φαίνεται πώς είναι τα πιο κατάλληλα για να μαγειρεύουν μέσα τους τα ψάρια. Πιο πολύ κι από αυτό, όμως δείχνουν ότι για τον προϊστορικό Δισπηλιωτη η λίμνη δεν είναι απλός ένας ακόμη τόπος μόνιμης εγκατάστασης, αλλά παράγοντας που τον οδηγεί σε έναν ιδιαίτερο τρόπο ζωής.  Δήμος Μακεδνών - Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Φωτογραφίες

Επίλογος

Η επίσκεψή μας στο λιμναίο οικισμού του Δισπηλιού παρόλο που φαίνεται ότι δεν έχει άμεση σχέση με το θέμα της Βιοποικιλότητας θεωρήσαμε ότι είναι σημαντική διότι δείχνει τη συμπεριφορά του ανθρώπου στα πρώτα βήματα της οργάνωσής του σε μικρές κοινωνίες και τις προσπάθειές του να προσαρμοστεί στο περιβάλλον.

Είδαμε ότι ο άνθρωπος αισθανόταν σαν ένα κομμάτι του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούσε, χρησιμοποιούσε τα υλικά που του παρείχε, έβρισκε την τροφή του, εξασφάλιζε τα εργαλεία του και γενικά ανέπτυσσε τις δραστηριότητές του.

Ο άνθρωπος εκείνης της εποχής ήταν ένα μέρος του οικοσυστήματος. Ήταν ένα από τα είδη που συμβίωνε με τα υπόλοιπα. Ήταν κυνηγός αλλά σ' ένα ισότιμο ανταγωνισμό με τα υπόλοιπα είδη. Τα όπλα του ήταν απλά και δεν μπορούσαν να προκαλέσουν μαζικές καταστροφές. Τα θηράματά του του έδιναν όλα τα απαραίτητα: Κρέας, δέρμα, μαλλί, κέρατα, κόκαλα. Τίποτα δεν πετούσε.

Με το πέρασμα των χρόνων ανέπτυξε ένα ανώτερο πολιτισμό. Προόδευσε πολύ στον τεχνολογικό τομέα. Τα όπλα του τώρα είναι πιο σύγχρονα και δεν αστοχούν. Τα θηράματά του δεν αποτελούν κύριο στοιχείο διατροφής και επιβίωσης αλλά απλά ψυχαγωγίας. Οι οικισμοί του χρησιμοποιούν πιο ανθεκτικά υλικά και τις περισσότερες φορές ξένα στο τοπικό περιβάλλον. Δεν προσαρμόζεται στο φυσικό περιβάλλον αλλά το καταστρέφει για να δημιουργήσει ένα άλλο δικό του, τεχνητό αστικό περιβάλλον.

Δεν είναι πια μέρος του περιβάλλοντος αλλά ο δυνάστης του. Τα απορρίμματα που παράγει είναι περισσότερα από αυτά που καταναλώνει. Η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και η εξάπλωση του σε ζωτικούς χώρους άλλων ειδών προκαλεί την εξαφάνισή τους.

Ξεχνά ότι είναι κι αυτός ένα κομμάτι του περιβάλλοντος. Όποια καταστροφή φέρνει στη φύση επιστρέφει στον ίδιο και στην ουσία καταστρέφει την ύπαρξή του. Σαν εκείνον το χαζό που καθόταν πάνω σε ένα κλαδί και το έκοβε.

Για πολλές καταστροφές η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη. Δυστυχώς κάποια πράγματα δεν διορθώνονται. Υπάρχουν όμως και κάποια που βρίσκονται σε οριακό σημείο. Υπάρχουν ακόμα κάποιες - λίγες μεν αλλά υπάρχουν - ελπίδες για να σταματήσει αυτή η καταστροφή.

 Θέλουμε να πιστεύουμε ότι λίγο πριν την ολοκληρωτική καταστροφή οι άνθρωποι θα καταλάβουν τα λάθη τους και θα αλλάξουν τη συμπεριφορά τους.