"ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ"

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΑΡΑΝΕΣΤΙΟΥ
σχολική χρονιά 2005-06

Πρόλογος

Στα δέκα χρόνια που υπηρετώ σε δημόσια δημοτικά σχολεία, έχω παρατηρήσει αφενός το πόσο εύκολα αρρωσταίνουν τα παιδιά αυτής της ηλικίας και αφετέρου την ευκολία με την οποία οι γονείς τους τα οδηγούν στην κατανάλωση φαρμάκων.

Έρευνες και στατιστικές αναφέρουν ότι τα τελευταία χρόνια στις αναπτυγμένες χώρες έχει μειωθεί η παιδική θνησιμότητα. Έχει όμως αυξηθεί η κατανάλωση φαρμάκων άρα και ασθενειών της παιδικής ηλικίας.

Τα αίτια της αύξησης αυτής πολλά και ποικίλα δεν θα μπορούσα να τα αναλύσω στην εργασία αυτή. Μήπως όμως υπερβάλουμε στην κατανάλωση φαρμάκων;

Έχω προσέξει ότι μόνο σε οικογένειες που ζουν μαζί με γιαγιά η παππού δοκιμάζουν ένα μαλακτικό τσαγάκι για το βήχα πριν το αντιβηχικό σιρόπι, ένα χαλαρωτικό τσαγάκι για τον πόνο στο κεφάλι πριν το παυσίπονο χάπι, λίγο βασιλικό πριν την κρέμα για τα τσιμπήματα.

Ευτυχώς στην περιοχή του Παρανεστίου υπάρχει ακόμα αυτή η γνώση στις γιαγιάδες των 70 χρονών, όπως έδειξε και η μικρή έρευνα που έκαναν τα παιδιά.

Παράλληλα η περιοχή είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βότανα. Τα δυο αυτά στοιχεία αποτέλεσαν μαζί με το προσωπικό μου ενδιαφέρον την κινητήρια δύναμη για την πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος.

Άλλωστε τι πιο όμορφο από το να μάθουν τα παιδιά - συνδυάζοντας τις πρακτικές της γιαγιάς και τις εφαρμογές του προγράμματος - να ζουν χρησιμοποιώντας όσα τους παρέχει η φύση γύρω τους; Όχι μόνο σαν τροφή αλλά και σαν ένα πρώτο φάρμακο στην αντιμετώπιση απλών ασθενειών.

Μέσα από εκεί πιστεύω πως θα καλλιεργηθεί η εκτίμηση και ο σεβασμός για τη φύσης γύρω μας και θα θεμελιωθεί μια γενικότερη οικολογική στάση ζωής.

Αυτός άλλωστε είναι και ο πρωταρχικός στόχος των περιβαλλοντικών προγραμμάτων.

Σ' όλη τη διάρκεια του προγράμματος πολλοί άνθρωποι ειδικοί ή όχι σχετικοί με τα βότανα, την εκπαίδευση ή «άσχετοι», φίλοι κοντινοί ή μακρινοί γνωστοί, μας βοήθησαν ο καθένας με τον τρόπο του. Τους ευχαριστούμε πολύ για τη βοήθεια αυτή.

Ιδιαιτέρα ευχαριστούμε:

Αφορμή

Αφορμή για ν' ασχοληθούμε με το θέμα αυτό στάθηκαν.

Α) κάποια ερωτήματα που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του περσινού μας προγράμματος «το σποράκι πηγή ζωής - παραδοσιακές ποικιλίες».

Β) Το παρακάτω γεγονός. Όταν πέρσι επισκεφθήκαμε τον κήπο της γιαγιάς Ειρήνης Διαμαντίδου μας πρόσφερε εκτός των άλλων και κάποια αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά που καλλιεργούσε. Γυρίζοντας στην τάξη τα παιδιά ήταν γεμάτα απορίες για τα φυτά αυτά. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε η ιδέα να ασχοληθούμε φέτος με το θέμα αυτό.

Γ) Το κάψιμο της Λίνας: Φέτος στην αρχή της χρονιάς μια μαθήτρια, η Λίνα, ήρθε στο σχολείο με ένα μεγάλο κάψιμο στο πόδι. Ξεκίνησε λοιπόν μια συζήτηση για το πώς θα το αντιμετωπίσουμε, τι θα έκαναν κάποιοι άλλοι για το ίδιο θέμα, τι θα έκαναν οι γιαγιάδες μας. Φτάσαμε στο σπαθόλαδο που το ήξεραν τα περισσότερα παιδιά και με μια κρέμα με βάση το σπαθόλαδο το κάψιμο πέρασε γρήγορα.

Έτσι ξαναθυμηθήκαμε τις περσινές μας κουβέντες και αρχίσαμε με όρεξη τη συλλογή υλικού.

Στόχοι του προγράμματος

Οργάνωση

Συζητήσαμε με τα παιδιά - αφού υπήρχε και η εμπειρία της προηγούμενης χρονιάς - και αποφασίσαμε μαζί τους άξονες στους οποίους θα κινηθούμε.

Αρωματικά φυτά και βότανα:
- Στην υγεία
- Στη διατροφή
- Στη λογοτεχνία
- Στη μουσική
- Στη διακόσμηση
- Στην αγορά
- Στη θρησκεία
- Στους αγώνες
- Στην αρχαιότητα
- Στις βαφές
- Στη γεωργία
- Στη μελισσοκομία

Γενικά χωρίσαμε τις δραστηριότητές μας στις παρακάτω ομάδες.
Α) Δραστηριότητες έξω από την τάξη.
Β) Δραστηριότητες μέσα στην τάξη.
Γ) Δραστηριότητες και συζητήσεις με διάφορους ανθρώπους σχετικούς με το θέμα.
Δ) Προετοιμασία της εκδήλωσης παρουσίασης στο τέλος του προγράμματος.

Δραστηριότητες

Α) Δραστηριότητες έξω από την τάξη:

- Εξερευνητικοί περίπατοι για ανεύρεση, αναγνώριση, φωτογράφηση και συλλογή βοτάνων σε διάφορες εποχές.

Τα παιδιά αναγνωρίζουν και κρατούν σημειώσεις για τα φυτά που βρίσκουν. Σαπουνόχορτο στην αυλή της εκκλησίας.

Μάζεμα χαμομηλιού την άνοιξη στον Κάτω Θόλο.

Τα παιδιά χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο που συντάξαμε στην τάξη, βγήκαν, έψαξαν και πήραν απαντήσεις από γιαγιάδες, παππούδες και γείτονες σχετικά: - με την καλλιέργεια των βοτάνων - με τη χρήση τους για την αντιμετώπιση ασθενειών - με τη γνώση παραδοσιακών συνταγών με βάση τα βότανα - με το κατά πόσο ξέρουν και χρησιμοποιούν τα αρωματικά φυτά και βότανα

Συμπεράσματα:

Ρωτήθηκαν 19 άτομα.

Ενώ σπάνια είναι: ο ζαμπούκος, η λεβάντα, το θυμάρι και το αγριοτριαντάφυλλο.

Α. για το κρυολόγημα
Β. για το βήχα
Γ. για τη διάρροια
Δ. για τον πονοκέφαλο
Ε. για τον πόνο στην κοιλιά

Α. για το κρυολόγημα	Β. για το βήχα	Γ. για τη διάρροια	Δ. για τον πονοκέφαλο	Ε. για τον πόνο στην κοιλιά
Φλαμούρι	αγριοτριαντάφυλλο	ρίγανη	μέντα	μαντζουράνα
χαμομήλι	τσάι	δυόσμος	δυόσμος
εντριβή	σπαθόχορτο	μάραθο	βασιλικό
τσάι του βουνού	τσίπουρο και μια κουταλιά γλυκού μέλι - ένα κρασοπότηρο.	σπαθόχορτο	κόβουμε πατάτες φέτες	τσάι ματζουράνας
σπαθόλαδο	τσάι του Βουνού	μαύρο τσάι	βασιλικός	χαμομήλι
φασκόμηλο	χαμομήλι	μαύρο τσάι	σινάπι	μαντζουράνα
χαμομήλι με λαδάκι και τσίπουρο	σπαθόλαδο	ρόδι	με ξύδι	ποτό από κράνα
ζαμπούκο	λιναρόσπορος	ρίγανη	λεβάντα	δυόσμο
μαντζουράνα	φλαμούρι	φλαμούρι	ρόδι	ούζο
τσίπουρο με μέλι	ρίγανη	κυδώνι		λεβάντα
	μολόχα	βάτος		σπαθόλαδο
	μέντα	σπαθόλαδο
	μαύρο τσάι	μέντα
	τσάι του βουνού	φλαμούρι

- Επισκεφθήκαμε καταστήματα που πουλούν βότανα και πήραμε συνεντεύξεις από τους καταστηματάρχες.

Στο κατάστημα του αγροτικού συνεταιρισμού

Στο κατάστημα της κ. Κατικαρίδου Ελένης

Συμμετείχαμε στο ημερήσιο πρόγραμμα του Κ.Π.Ε  Παρανεστίου με θέμα «Οι μέλισσες φτιάχνουν μέλι».

Το πρόγραμμα, κατόπιν συνεννόησης με τους συναδέρφους του Κέντρου, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στα μελισσοτροφικά φυτά.

- Επισκεφθήκαμε το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Παρανεστίου και αξιοποιήσαμε όλες τις πληροφορίες που πήραμε για τη χλωρίδα της περιοχής.

Στην αίθουσα  προβολών του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας  ήπιαμε χυμό από ζαμπούκο και παρακολουθήσαμε την ταινία «Πολίτικη Κουζίνα».

Επισκεφθήκαμε καταστήματα και υπηρεσίες και κολλήσαμε την αφίσα που μεταφέρει το μήνυμα που θέλουμε να στείλουμε προς τα έξω.

- Επισκεφθήκαμε με τη βοήθεια του Δήμου Παρανεστίου και του συλλόγου γονέων και κηδεμόνων του σχολείου το Βαλκανικό Βοτανικό Κήπο στο Δήμο Κρουσσών του Ν. Κιλκίς.

Στιγμιότυπο από την ξενάγηση στα φαρμακευτικά φυτά του Β.Β.Κ.Κ.

Περπατώντας στο περιβαλλοντικό μονοπάτι

Θαυμάσαμε όμορφες κατασκευές με αποξηραμένα βότανα.

Επισκεφθήκαμε και ευχαριστήσαμε τη κ. δήμαρχο για την παραχώρηση του λεωφορείου του Δήμου. Προσφέραμε στην κ. δήμαρχο χυμό από μελισσόχορτο και αλάτι με βότανα και εκείνη μας χάρισε βιβλία για τη βιβλιοθήκη του σχολείου μας.

Τα παιδιά - με κάποια προεργασία στο σχολείο και με τη βοήθεια των γιαγιάδων τους - φύτεψαν και περιποιήθηκαν  αρωματικά φυτά και βότανα σε γλαστράκια  για να μοιραστούν στην τελική  μας εκδήλωση.

Β) Δραστηριότητες μέσα στην τάξη:

Διαμόρφωση κάποιων χώρων μέσα στην τάξη που θα φιλοξενούσαν το υλικό που θα συλλέγαμε κατά τη διάρκεια του προγράμματος.

Συγκεντρώσαμε βότανα και αρωματικά φυτά (σε διάφορες φάσεις του προγράμματος).

Ετοιμάσαμε τη συλλογή μας.

Ετοιμάσαμε ένα βοτανολόγιο με 70 περίπου διαφορετικά φυτά - βότανα.

Όσα βότανα έφτασαν φρέσκα στην τάξη τα ξεράναμε.

Έτσι μας δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσουμε και να μάθουμε στην πράξη πώς στεγνώνουν τα βότανα.

Τρίψαμε στεγνωμένα βότανα για να τα χρησιμοποιήσουμε σε άλλες δραστηριότητες.

- Φτιάξαμε:

... αρωματικά αντισκωρικά πουγκάκια  λεβάντας για τη ντουλάπα μας.

... αρωματικά χώρου:

α) με αποξηραμένα ροδοπέταλα

β) με πορτοκάλι και γαριφαλόκαρφα

... αρωματικές ευχετήριες κάρτες για τα Χριστούγεννα, μια τέτοια κάρτα διαλέξαμε για το εξώφυλλό μας.

... κηροπήγια με φυσικά υλικά και βότανα

... διακοσμητικά μπουκαλάκια με χρωματιστά μπαχαρικά

... καδράκια με βότανα

... διακοσμητικές γιρλάντες με λουλούδια για τους πίνακες ανακοινώσεών  μας

... βάσεις για σαπούνι με ξυλαράκια κανέλας

- Ακούσαμε:

·   Τραγούδια από διάφορες περιοχές της Ελλάδας που  μιλούσαν για βότανα.

· Το μουσικό παραμύθι «Η Κανέλα και το Δυοσμαράκι».

- Διαβάσαμε:

·   Αρχαίους μύθους για βότανα.
·   Παλιά και νεότερα παραμύθια με βότανα.
·   Στίχους, μαντινάδες, παροιμίες, γνωμικά με βότανα.
· Αποσπάσματα από εφημερίδες περιοδικά και ειδικά βιβλία για βότανα.

- Χορέψαμε

·   Παραδοσιακούς χορούς σε τραγούδια που μιλούν για βότανα.

· Αυτοσχεδιάσαμε πάνω σε μουσικές για την εκδήλωσή μας

- Γράψαμε:

·  Ένα "ανατρεπτικό" παραμύθι με τίτλο, "Ξύπνα Περσεφόνη. Eφιάλτης ήταν και πέρασε".
· Αυτοσχέδιους μύθους με βότανα.

Με τη βοήθεια τις δασκάλας των αγγλικών μεταφράσαμε ένα αγγλικό κείμενο με τίτλο «οι συμβουλές τις γιαγιάς».

- Παίξαμε:
·   Αινίγματα που αφορούν σε βότανα.

Παραδοσιακά παιχνίδια με βότανα

Παζλ εικόνων από βότανα

- Δραματοποιήσαμε:
·  Μύθους σχετικούς με βότανα. Ρόλους για τα σκετς.

"Η αγέλαστη πολιτεία και οι καλικάντζαροι" για τα Χριστούγεννα

"Ο γάμος του πρίγκιπα Λεμόνη" για την εκδήλωσή μας

- Παρασκευάσαμε:

Αλάτι με βότανα

Μαγιά από λυκίσκο

Ψωμί με βότανα και σπόρους με μαγιά λυκίσκου

Συμπυκνωμένο χυμό μελισσόχορτου

Ροδέλαιο

· Σπαθόλαδο
· Αρωματικά και θεραπευτικά λάδια
· Αρωματικά και θεραπευτικά ξύδια
· Αρωματικά ξύδια για ανταύγιες μαλλιών

Δυναμωτικό και εντομοαπωθητικό (ζουμί) από τσουκνίδα για τα φυτά στον κήπο μας

Φαγητό με τσουκνίδες

Αφέψημα από βότανα

Αφέψημα από βότανα

Κομπρέσες

Εισπνοές με ατμό χαμομηλιού

Σαλέπι

Σαπούνι με λεβάντα κι αιθέριο άρωμα λεβάντας

- Ζωγραφίσαμε:

Όλα τα καρτελάκια που χρησιμοποιήσαμε στην εκδήλωση

Αφίσα

Εικονογραφήσαμε το δικό μας παραμύθι

Από την πολίτικη κουζίνα

- Βάψαμε:

Μαλλί και βαμβάκι με φλούδες κρεμμυδιών	Αυγά με φλούδες κρεμμυδιών

Μαλλί με ρίζα λάπαθου. Επίσης βρήκαμε από την κ. Ι. Σιφναίου και άλλα κομμάτια μαλλιού βαμμένα με φυτά.

- Δραστηριότητες και συζητήσεις με διάφορους ανθρώπους σχετικούς με το θέμα:

1. Με τον κ. Π. Σαϊνατούδη συντονιστή των δράσεων της Εναλλακτικής Κοινότητας Πελίτι. Ο κ. Σαϊνατούδης μας συνόδεψε σε κάποιους εξερευνητικούς περίπατους και μας βοήθησε στην αναγνώριση αρωματικών, θεραπευτικών, βαφικών και άλλων φυτών. Επίσης συνεργάστηκε μαζί μας κατά στην προετοιμασία των φυτών που μοιράστηκαν στην εκδήλωση.

Με την κ. Ειρήνη Διαμαντίδου. Η κ. Διαμαντίδου, γιαγιά μιας μαθήτριας, ήρθε στην τάξη και μας έδειξε πώς να φτιάξουμε μαγιά χρησιμοποιώντας τα αποξηραμένα άνθη του λυκίσκου.

Με τον αρχιμανδρίτη Χρυσόστομο Παπαδόπουλο. Ο πατέρας Χρυσόστομος μας έκανε μια καταπληκτική παρουσίαση με θέμα «τα βότανα και τα αρωματικά φυτά στη θρησκεία».

Με τον κ Αργύρη Ουτσετάρη γεωπόνο της Διεύθυνσης Γεωργίας του νομού Δράμας. Ήρθε στην τάξη και μας μίλησε για τα αρωματικά φυτά και βότανα στη γεωργία, για τα προγράμματα επιδότησης καλλιέργειας βοτάνων στη Θράκη, για τα βότανα που φύονται στο νομό Δράμας και για τη συμβολή των βοτάνων στην καλή υγεία ανθρώπων και καλλιεργούμενων φυτών.

Με τον κ. Γιώργο. Ο κ. Γιώργος, σαλεπτζής από τη Δράμα, ήρθε στο σχολείο μας και μας έφτιαξε σαλέπι. Παράλληλα μας μίλησε για την άγρια Ορχιδέα που αποτελεί την πρώτη ύλη για το σαλέπι καθώς και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. (Φωτογραφία του κ. Γ. Αζορίδη)

Με την κ. Ελένη Κατικαρίδου. Η κ. Ελένη ήρθε στην τάξη μας όπως μας είχε υποσχεθεί και μας έδειξε πως μαγειρεύονται οι τσουκνίδες με μια ποντιακή συνταγή, κιντέατα. Παρακολουθήσαμε όλη τη διαδικασία και τέλος γευτήκαμε το νόστιμο και υγιεινό αυτό φαγητό.

- Προετοιμασία της εκδήλωσης - παρουσίασης στο τέλος του προγράμματος

Ετοιμάσαμε τις προσκλήσεις μας μια καρδούλα με μπαχαρικά κι ένα φακελάκι με αλάτι από βότανα ή μια ζωγραφισμένη καρτούλα με ένα γνωμικό σχετικό με βότανα.

Αλλά και μέσα στην τάξη βιώσαμε πολύ όμορφες στιγμές. Είναι αδύνατο να περιγράψουμε τον ενθουσιασμό των μαθητριών όταν παρασκευάσαμε αρωματικό ξύδι για να κάνουν ανταύγειες στα μαλλιά τους.

Επίσης ήταν πολύ δυνατή εμπειρία για τα παιδιά να βλέπουν το λουλούδι του λυκίσκου που μαζέψαμε, ξεράναμε και τρίψαμε, να γίνεται μαγιά για ψωμί, να ζυμώνουμε και να τρώμε αυτό το ψωμί στην τάξη.

Τέλος χαρήκαμε και διασκεδάσαμε ιδιαίτερα τις πρόβες για τα σκετς που παίξαμε τα Χριστούγεννα και στην εκδήλωσή μας.

Βιβλιογραφία:

1. «Τα θεραπευτικά φυτά της Βίβλου», Αναστασία Κανδύλη, εκδόσεις Ψύχαλου.
2. «Βοτανοκουβεντούλες, Βασιλικός», Νατάσα Αναγνωστοπούλου, εκδόσεις Φυτράκη.
3. «Ο Ρήγας της ρίγανης και άλλα παραπαραμύθια», Θέτη Χορτιάτη, εκδόσεις Καστανιώτη.
4. «Παραμύθια της Θράκης», Παραδοσιακά παραμύθια αρ. 4. εκδόσεις Νέοι Ακρίτες.
5. «Ολυμπιακό 2004άδριο», Αθήνα 2004, ΥΠ.Ε.Π.Θ
6. «Βότανα όλα για την υγεία», Ιωάννης Ν. Αυγουστής M.B.PhD. της  Ακαδημίας οικογενειακής  ιατρικής.
7. «369 Συνταγές του καλόγερου Πάτερ Γυμνάσιου». Θεραπεία με βότανα, εκδόσεις «Λέων»
8. Γεωργία Ταρσούλη «τα παιχνίδια μας», Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα 1979.
9. «Το αλφαβητάρι της Φύσης», Μαρία Φραγκιά, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
10. «Μύθοι και Φυτά», Ελένη Κυπραίου
11. «Παραδοσιακές Συνταγές Ελληνική Κουζίνα», Εκδόσεις Greco Editions Αθήνα 1996
12. «Ελαιόλαδο Διατροφή και καλή υγεία»  Εκδόσεις Summer Dream
13. «Ορθόδοξος Διατροφή τα νηστίσιμα της μοναστηριακής κουζίνας», Θωμαϊς Κιζιρίδου, εκδόσεις Κάδμος.
14. «Τα φαρμακευτικά βότανα και οι χρήσεις τους», Hans Fluck, εκδοτικός Οίκος Γ. Μπίμπης.
15. «Αρωματικά φυτά και αιθέρια έλαια», Βύρων Γ. Σκρουμπρής. Θεσσαλονίκη 1988.
16. «Αυτοφυή αρωματικά φαρμακευτικά φυτά» ν. Ροδόπης, Απόστολος Δ. Ερελιαδής, Κομοτηνή 2000, εκδόσεις ΑΛΦάΒΗΤΟ.
17. «Τα βότανα και η υγειά μας» Μώρις Μεσεγκέ, εκδόσεις Αθ. Ψυχογιός.
18. «Αγριολούλουδα και Βότανα της περιοχής μας», ομάδα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης 2^ου Γυμνάσιου Κορίνθου 1996-1997
19. «Η θεραπευτική δυνατότητα των φαρμακευτικών φυτών της Κύπρου ιδιότητες -συνταγές»  Κυριακή Ζανέτου - Παντελή Λάρνακα 2000
20. «Η Κανέλα και το Δυοσμαράκι», από το Θέατρο Του Παπουτσιού πάνω στο δέντρο, εκδόσεις Κέδρος.
21. «Όταν το Τραγούδι συναντά το παιχνίδι», Γιώργος Σακελλαρίδης.
22. «Βοτανοθεραπεία, Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Θεραπευτικών Φυτών», Εκδόσεις Δομική.
23. Εύη Γρηγοριάδη «Εδέσματα Πόντου αυθεντικές συνταγές μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής έθιμα και παραδόσεις του Ποντιακού Ελληνισμού». Εκδόσεις Κοχλίας.
24. ΣΥΝΤΑΓΕΣ για ελαφρά και υγιεινά γεύματα, Ιωάννης Αλ. Παπαγιαννόπουλος.

 

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΣΥΝΤΑΓΕΣ