"ΤΑ ΔΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ -
ΜΕΛΕΤΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑΣ"

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΡΙΝΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

σχολική χρονιά 2006-07

Βασικός σκοπός του προγράμματος ήταν να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με τη χλωρίδα και την πανίδα των δασών της Ελλάδας γενικότερα και του τόπου τους ειδικότερα μιας και η περιοχή στην οποία ζουν (Κόζιακας) ανήκει στις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου NATURA 2000, με απώτερο στόχο να ευαισθητοποιηθούν για την προστασία της.

Οι επιμέρους στόχοι του προγράμματος ήταν οι εξής:

- Ένας διαφορετικός τρόπος μάθησης χωρίς το άγχος των βαθμών και των εξετάσεων, αποβλέποντας στο να αγαπήσουν τη γνώση και να μάθουν πώς να την αποκτούν.
- Απόκτηση δεξιοτήτων που σχετίζονται με τον τρόπο που αναζητούμε πληροφορίες, πώς τις καταγράφουμε και πώς τις επεξεργαζόμαστε.
- Απόκτηση δεξιοτήτων σχετικών με την παρατήρηση και τη διεξαγωγή μετρήσεων στο πεδίο.
- Απόκτηση δεξιοτήτων σχετικών με τη θέση ενός στόχου και την οργάνωση της δουλειάς προκειμένου να τον επιτύχουν.
- Ανάπτυξη κριτικής σκέψης μέσα από την αξιολόγηση των στοιχείων που συλλέγονται και την προσπάθεια εξαγωγής συμπερασμάτων.
- Απελευθέρωση της δημιουργικότητάς τους μέσω χρησιμοποίησης ποικίλων τρόπων έκφρασής της (ζωγραφική, φωτογραφία, βίντεο, δημιουργία παρουσιάσεων).
- Ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας και ομαδικότητας.
- Ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους και της εμπιστοσύνης στον εαυτό τους και τις δυνατότητές τους.
- Αλλαγή νοοτροπίας και απόκτηση θετικών στάσεων και συμπεριφορών σε θέματα σχετικά με το περιβάλλον.
- Η μέθοδος που ακολουθήθηκε για την πραγματοποίηση του προγράμματος ήταν η μέθοδος project, τα στάδια της οποίας ήταν τα ακόλουθα:
1) Επιλογή του θέματος. Το θέμα του προγράμματος επιλέχτηκε από τα παιδιά μετά από συζήτηση και ψηφοφορία.
2) Χωρισμός σε ομάδες και καταμερισμός εργασιών.
3) Αναζήτηση πληροφοριών από διάφορες πηγές όπως βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες και διαδίκτυο και επεξεργασία των πληροφοριών.
4) Επισκέψεις σε κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης καθώς και επισκέψεις σε δάση της περιοχής μας. Τα παιδιά συμμετείχαν στο τριήμερο πρόγραμμα «Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου» που διοργάνωσε το Κ.Π.Ε. Κόνιτσας καθώς και στο μονοήμερο πρόγραμμα «Στα Μονοπάτια του Ολύμπου» που διοργάνωσε το Κ.Π.Ε. Ανατολικού Ολύμπου. Επίσης επισκέφτηκαν το δάσος του Αη-Γιάννη Προδρόμου και το δάσος Περτουλίου.
5) Εξαγωγή συμπερασμάτων και δημοσιοποίησή τους. Στο τέλος του προγράμματος, τα παιδιά συνέγραψαν ανά ομάδες το κείμενο που ακολουθεί και το οποίο αποτελεί το θεωρητικό μέρος του προγράμματος. Με βάση το κείμενο δημιούργησαν παρουσιάσεις σε Power point, τις οποίες και παρουσίασαν σε κατάλληλη εκδήλωση που διοργανώθηκε στο σχολείο παρουσία γονέων και της Υπεύθυνης Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Νομού Τρικάλων κ. Ελένης Τζιότζιου-Μηλιώνης. Παράλληλα δημιούργησαν και αφίσα για το πρόγραμμα με το μήνυμα που θέλησαν να περάσουν, ζωγραφίζοντας τις σκέψεις τους και τους προβληματισμούς τους και η οποία αποτελούσε το παραδοτέο του προγράμματος.

Έμφαση δόθηκε στη βιωματική προσέγγιση σαν μέθοδο απόκτησης γνώσεων σχετικών με το οικοσύστημα της περιοχής και τον τρόπο μελέτης του.

1. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

 Τα κυριότερα οικολογικά χαρακτηριστικά της χώρας μας που καθορίζουν τη χλωρίδα και την πανίδα της είναι τα ακόλουθα:

α) Κλίμα: Το κλίμα της χώρας χαρακτηρίζεται ως Μεσογειακό, τα γενικά χαρακτηριστικά του δηλαδή είναι ξερά και θερμά καλοκαίρια με ήπιους και βροχερούς χειμώνες. Το κλίμα επηρεάζουν οι ξηροί άνεμοι της Σαχάρας. Οι άνεμοι που επικρατούν είναι βόρειοι, κυρίως στο Αιγαίο. Η οροσειρά της Πίνδου χωρίζει την χώρα σε δυτική και ανατολική. Στο δυτικό μέρος της χώρας παρατηρούνται οι περισσότερες βροχές. Οι υγροί δυτικοί άνεμοι βρίσκουν εμπόδιο την οροσειρά της Πίνδου και αφήνουν την υγρασία τους υπό μορφή βροχής στο δυτικό μέρος της χώρας. Στα ανατολικά οι βροχές είναι πιο λίγες. Οι λιγότερες βροχές πέφτουν στην Αττική, στις Κυκλάδες και στην ανατολική Κρήτη. Το κλίμα στα ηπειρωτικά και στη βόρεια χώρα μοιάζει με το Ευρωπαϊκό ηπειρωτικό κλίμα. Τα παράλια έχουν πιο ήπιους χειμώνες και το καλοκαίρι η θαλασσινή αύρα κατεβάζει την θερμοκρασία. Το κλίμα της χώρας έχει καθ' ύψος διαμόρφωση. Έτσι στα ορεινά το κλίμα θυμίζει την βόρεια Ευρώπη με αρκετά μεγάλη χιονόπτωση το χειμώνα, χαμηλές θερμοκρασίες και δροσερά-βροχερά καλοκαίρια. Πιο ψηλά στην αλπική ζώνη των βουνών το κλίμα είναι πολικό με το έδαφος να καλύπτεται για 5-6 μήνες το χρόνο με χιόνια. Αλλά και στα χαμηλά υψόμετρα το κλιματικό εύρος στην χώρα είναι μεγάλο. Έχουμε το κλίμα της νότιας Κρήτης που μοιάζει με το κλίμα της βόρειας Αφρικής και το κλίμα της περιοχής Νευροκοπίου που έχει καθαρά χαρακτήρα βορειοευρωπαϊκό. Οι διαφορές αυτές είναι σπάνιες για μια τόσο μικρή χώρα και δίνουν στην Ελληνική φύση μια τεράστια ποικιλομορφία.

β) Έντονο ανάγλυφο και πολλά βουνά: Παρόλο που η χώρα βρέχεται παντού από θάλασσα δεν παύει να είναι μια από τις πιο ορεινές χώρες της Ευρώπης. Πολλά και ψηλά βουνά συνθέτουν το ανάγλυφο της (115 ορεινά συγκροτήματα) και κάνουν δύσκολη την πρόσβαση σε ανθρώπους ζώα αλλά και φυτά. Απομονωμένες μικρές πεδιάδες βρίσκονται ανάμεσα στα βουνά. Βαθιά φαράγγια δίνουν διέξοδο σε ορεινούς ποταμούς. Σε γενικές γραμμές ο κατακερματισμός αυτός δημιουργεί τις συνθήκες για πολλά και διαφορετικά απομονωμένα οικοσυστήματα.

γ) Η χώρα διαθέτει 16.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής και 3.000 περίπου νησιά και βραχονησίδες. Σίγουρα είναι ρεκόρ, για την Ευρώπη τουλάχιστον, και συντελεί περισσότερο στον κατακερματισμό της χώρας.

δ) Η θέση της Ελλάδας στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων είναι ιδιαίτερα προνομιακή. Σ' αυτή οφείλεται η ύπαρξη φυτών που ανήκουν και στις τρείς ηπείρους και το ότι η χώρα είναι διάδρομος αποδημητικών πουλιών.

ε) Υγρότοποι. Παρ' όλη την προσπάθεια των Ελλήνων, από τους αρχαίους χρόνους, για την αποξήρανση των υγροτόπων και την απόδοση τους στην γεωργία, 260 μικροί και μεγάλοι υγρότοποι υπάρχουν στη χώρα μας που είναι καταφύγιο για τα πουλιά και σημεία ξεκούρασης για τα αποδημητικά πουλιά.

στ) Πετρώματα. Το κυρίαρχο πέτρωμα είναι ο ασβεστόλιθος που δίνει στο τοπίο έντονο ανάγλυφο με πολλές ορθοπλαγιές στα βουνά. Το πέτρωμα αυτό είναι υδατοπερατό. Αυτό εξηγεί την έλλειψη νερών και λιμνών στα ελληνικά βουνά. Οι περισσότερες πηγές εμφανίζονται εκεί που το στρώμα του ασβεστόλιθου συναντά άλλο υδατοστεγές πέτρωμα. Στο πέτρωμα αυτό οφείλονται και τα πολλά σπήλαια της χώρας. Άλλα πετρώματα είναι οι σχιστόλιθοι, τα μάρμαρα, οι γνεύσιοι, ο φλύσχης και ο γρανίτης.

2. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΑΣΟΣ

2.1. Ορισμός της έννοιας του δάσους και της έννοιας των δασικών εκτάσεων

Ο ορισμός του δάσους και της δασικής έκτασης που έδωσε το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο και συμπεριελήφθη σαν ερμηνευτική δήλωση στο νέο Σύνταγμα είναι ο ακόλουθος:

«Ως δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). Δασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαμνώδης, είναι αραιά».

Ο όρος οικοσύστημα είναι μια έννοια που πρώτη φορά υπεισέρχεται στο Σύνταγμα.

Το οικοσύστημα είναι μια έννοια που περιλαμβάνει τον οικότοπο, τη βιοκοινότητα και τις σχέσεις μεταξύ τους και μεταξύ των στοιχείων τους. Ο οικότοπος είναι ο χώρος πάνω στον οποίο αναπτύσσονται τα φυτά και ζουν τα ζώα. Είναι το έδαφος το νερό και το κλίμα, δηλαδή οι παράγοντες που επηρεάζουν τις συνθήκες διαβίωσης της χλωρίδας και της πανίδας. Η βιοκοινότητα, είναι η βιομάζα που αναπτύσσεται πάνω στον οικότοπο, ο οποίος αποτελεί και την αναπαραγωγική βάση. Ο βιότοπος αποτελείται από την φυτοκοινότητα και την ζωοκοινότητα. Ανάμεσα στα στοιχεία της ζωοκοινότητας αλλά και της φυτοκοινότητας αναπτύσσονται ορισμένες σχέσεις άλλοτε συναγωνιστικές και άλλοτε ανταγωνιστικές. Επίσης σχέσεις αναπτύσσονται και μεταξύ φυτοκοινότητας και ζωοκοινότητας, μεταξύ οικοτόπου και βιοκοινότητας αλλά και μεταξύ επί μέρους στοιχείων τους. Ο οικότοπος, η βιοκοινότητα και οι σχέσεις που περιγράφτηκαν αποτελούν τη βιογεωκοινότητα ή φυσικό οικοσύστημα. Όταν στη βλάστηση ενός συγκεκριμένου οικοσυστήματος κυριαρχούν τα ξυλώδη φυτά ή τα δέντρα, τότε έχουμε αναφορά σε δασική έκταση ή δάσος (δασικό οικοσύστημα).

Η έννοια του δασικού οικοσυστήματος, έχει άλλη σημασία εάν την εξετάσουμε από οικολογική σκοπιά, άλλη εάν την εξετάσουμε από άποψη δασοκομική και άλλη εάν την εξετάσουμε από θέση προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.

α) Από άποψη οικολογική, κάθε χώρος, που συγκεντρώνει ορισμένα ελάχιστα, από τα απαιτούμενα για τον ορισμό του ως οικοσυστήματος, θα πρέπει να ορίζεται ως τέτοιος, με μόνο ζητούμενο τον καθορισμό των ορίων του. Με βάση αυτήν την προσέγγιση, κάθε χώρος που περιλαμβάνει ξυλώδη φυτά οποιασδήποτε διάπλασης, ύψους, ή πυκνότητας, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται σαν δάσος.

β) Από άποψη δασοκομική, «Για δάσος μιλάμε μόνο όταν τα δένδρα και οι θάμνοι συνυπάρχουν πάνω σε μια μεγάλη επιφάνεια, σε στενή φυτοκοινωνική σχέση μεταξύ τους και σε τόση απόσταση, ώστε με τη συγκόμωσή τους να δημιουργούν ένα ξεχωριστό περιβάλλον - το δασογενές περιβάλλον - και όταν μαζί με άλλα είδη από το φυτικό και ζωικό βασίλειο δημιουργούν μια ξεχωριστή βιοκοινότητα την οποία ονομάζουμε δασοβιοκοινότητα και αν λάβουμε υπ' όψη μας και τον βιότοπο, την ονομάζουμε δασική βιογεωκοινότητα, ή δασικό οικοσύστημα». Ο δασοκομικός ορισμός του δάσους, εξυπηρετεί μόνο την διαχείρισή του, επιζητώντας μεγάλες εκτατικά μονάδες, για να μπορεί να αποδίδει και οικονομικά αποτελέσματα.

γ) Από άποψη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος ως δασικό οικοσύστημα μπορούμε να χαρακτηρίσουμε κάθε χώρο, ο οποίος έχει στοιχεία φυσικού οικοσυστήματος και χρειάζεται προστασία και ειδική διαχείριση, λόγω της θέσης του, της σύνθεσης των στοιχείων του, της σπουδαιότητάς του στην διατήρηση της φυσικής ισορροπίας.

Μέχρι σήμερα πρακτικά ίσχυε η τελευταία εκδοχή του φυσικού-δασικού οικοσυστήματος.

Παλιότερα το δάσος ήταν ταυτισμένο με την βλάστηση, τώρα πλέον συνδέεται και με τον οικότοπο (έδαφος, νερά, κλίμα), την βιοκοινότητα (χλωρίδα και πανίδα), αλλά και τις μεταξύ τους σχέσεις.

Στην παράγραφο 3 του άρθρου 117 του Συντάγματος, αναφέρεται ότι: «Δημόσια ή ιδιωτικά δάση και δασικές εκτάσεις που καταστράφηκαν ή καταστρέφονται από πυρκαγιά ή που με άλλο τρόπο αποψιλώθηκαν ή αποψιλώνονται δεν αποβάλλουν για το λόγο αυτό το χαρακτήρα που είχαν πριν καταστραφούν, κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέες και αποκλείεται να διατεθούν για άλλο προορισμό.»

Επομένως στην πολιτική έννοια του δάσους συμπεριλαμβάνονται υποχρεωτικά και με συνταγματική επιταγή όσα δάση καταστράφηκαν ή καταστρέφονται από πυρκαγιά ή που με κάποιο τρόπο αποψιλώθηκαν ή αποψιλώνονται.

2.2. Η δομή του δάσους

Η δομή του οικοσυστήματος του δάσους χαρακτηρίζεται από δύο βασικά στοιχεία:

α) τους αβιοτικούς παράγοντες, ένα σύνολο μη ζωντανών φυσικών ή χημικών περιβαλλοντικών παραγόντων: το έδαφος, το νερό, το κλίμα, ανόργανα στοιχεία και ενώσεις και οργανικές ενώσεις.

β) τους βιοτικούς παράγοντες, το σύνολο δηλαδή των ζωντανών οργανισμών, που με τη σειρά του διακρίνεται σε:

i) Κοινότητα των φυτών, όπου κυριαρχούν ανώτεραείδη φυτών (δένδρα, θάμνοι, ποώδη φυτά), οι λεγόμενοι παραγωγοί.

ii) Κοινότητα των ζώων, που αποτελείται από το σύνολο των ζωικών οργανισμών (φυτοφάγοι και σαρκοφάγοι), οι λεγόμενοι καταναλωτές.

iii) Κοινότητα των μικροοργανισμών ή αποικοδομητών που αποτελείται από ετερότροφους οργανισμούς, κυρίως βακτήρια και μύκητες που διασπούν τη νεκρή οργανική ύλη και τη μετατρέπουν σε ανόργανα μόρια.

Οι αβιοτικοί και οι βιοτικοί παράγοντες βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση.

Το δάσος είναι ένα από τα πολυπλοκότερα συστήματα που απαντώνται στη φύση και αντιπροσωπεύει το είδος του χερσαίου οικοσυστήματος με τη μεγαλύτερη κατανομή στον πλανήτη (καλύπτει το 32% της γήινης επιφάνειας).

2.3. Οι λειτουργίες του δάσους

Οι λειτουργίες που επιτελεί το δάσος μπορούν να διακριθούν σε παραγωγικές, προστατευτικές - ρυθμιστικές και κοινωνικοπολιτιστικές.

1. Παραγωγικές λειτουργίες:

Πηγή εμπορεύσιμων πρώτων υλών
- ξύλο (και τα παράγωγα του, όπως χαρτί κ.λπ.)
- άλλα δασικά προϊόντα (ρητίνη, φλοιός, μανιτάρια, καρποί κ.λπ.)
Βοσκήσιμη ύλη
Θηράματα
Οικονομικές δραστηριότητες και ευκαιρίες απασχόλησης σε όλο το φάσμα παραγωγής - μεταποίησης - εμπορίας στην αλυσίδα δασοπονία - ξύλο

2. Προστατευτικές και ρυθμιστικές λειτουργίες:
- Εδαφογένεση - βελτίωση του εδάφους
- Προστασία οικισμών, καλλιεργειών κ.λπ.
- Αντιδιαβρωτική προστασία
- Αποθήκευση νερού - ρύθμιση υδατικού ισοζυγίου
- Βελτίωση κλίματος - μείωση ακραίων κλιματικών φαινομένων
- Καθαρός αέρας - διατήρηση της ισορροπίας στην ατμόσφαιρα
- Απορρυπαντική επίδραση - μείωση θορύβων
- Καταφύγιο για τη διατήρηση της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας
- Προστασία της φύσης - συντήρηση της βιοποικιλότητας

3. Κοινωνικοπολιτιστικές λειτουργίες:
- Αισθητικές - πνευματικές εμπειρίες
- Ευκαιρίες υπαίθριας αναψυχής
- Ευκαιρίες οικοτουριστικής ανάπτυξης
- Ευκαιρίες απασχόλησης παραδασόβιων πληθυσμών και αποτροπή της μετανάστευσης στα αστικά κέντρα.

2.4. Οι κίνδυνοι που απειλούν το δάσος

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες και η οικιστική επέκταση ασκούν ολέθρια πίεση στα δάση της χώρας μας, τα οποία αντικαθίστανται σταδιακά από αστικές, περιαστικές και τουριστικές εκτάσεις. Οι καταστροφικές δασικές πυρκαγιές και οι καταπατήσεις που τις ακολουθούν είναι πολύ συχνά αποτέλεσμα αυτής ακριβώς της ανάγκης για διαφορετική χρήση της γης.

Σημαντική είναι και οι απειλή από την υπερβόσκηση, αφού στη χώρα μας εκτρέφονται ελεύθερα πολύ περισσότερα αιγοπρόβατα από εκείνα που μπορούν να συντηρηθούν στα λιβάδια μας. Η ανεξέλεγκτη και παράνομη βόσκηση, ιδιαίτερα μετά την εκδήλωση πυρκαγιάς, παρεμποδίζει τη φυσική αναγέννηση των δασών, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του οικοσυστήματος και τη διάβρωση του εδάφους. Η υπερβολική βόσκηση θεωρείται η κυριότερη αιτία της εικόνας που παρουσιάζουν σήμερα πολλά ελληνικά βουνά, όπου βλέπει κανείς να προβάλλουν γυμνά βράχια, χωρίς χώμα ή βλάστηση.

Το ανεξέλεγκτο κυνήγι και η λαθροϋλοτομία (σε παλαιότερα χρόνια) αποτελούν εξίσου σοβαρές απειλές για τα δάση μας και τα είδη που ζουν σε αυτά.

Σε όλες τις παραπάνω απειλές έρχονται να προστεθούν η ανυπαρξία εθνικής δασικής στρατηγικής, η έλλειψη δασολογίου, που ευνοεί τη διεκδίκηση των δασικών εκτάσεων από ιδιώτες, η τροποποίηση- προς το χειρότερο- του δασικού νόμου (ο γνωστός «δασοκτόνος» νόμος) και η ασαφής νομοθεσία, που είναι γεμάτη «παραθυράκια» και δίνει το κίνητρο (και τις ευκαιρίες) σε οργανωμένα συμφέροντα καταπατητών να δρουν ανενόχλητα, καθώς και η ανυπαρξία ενός ισχυρού και ενιαίου φορέα διαχείρισης και προστασίας των δασών.

Η δασική υπηρεσία στερείται πόρων και προσωπικού, η χρηματοδότηση της δασικής έρευνας είναι ανεπαρκής, ενώ το ποσοστό του ετήσιου προϋπολογισμού που διατίθεται για τη δασοπονία είναι μόλις το 0,4%.

Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά την ευστάθεια του οικοσυστήματος είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση. Η όξινη βροχή, αποτέλεσμα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, βλάπτει τα κύτταρα των φύλλων, παρεμποδίζει τη φωτοσύνθεση και μειώνει την αντίσταση των δέντρων στα έντομα και τους ιούς. Επηρεάζει το έδαφος αρνητικά, γιατί δημιουργεί όξινο περιβάλλον με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται η αποικοδόμηση των οργανικών υλικών. Τα ελληνικά δάση προσβάλλονται από την όξινη βροχή λιγότερο από τα δάση της κεντρικής Ευρώπης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι και οι αέριοι ρύποι στη πατρίδα μας είναι λιγότεροι, αλλά κυρίως στο γεγονός ότι τα ασβεστολιθικά εδάφη που κυριαρχούν στη χώρα μας εξουδετερώνουν την όξινη βροχή.

Βλάβες σε δέντρα μεγάλης ηλικίας που υποφέρουν από ξηρασία προξενεί το ημιπαράσιτο είδος ιξός (γκυ) που παρασιτεί στην ελάτη. Λιγότερο βλαπτικό είναι στις δρυς και τις καστανιές. Οι επικίνδυνες ασθένειες των δασικών δέντρων στη χώρα μας είναι οι παρακάτω: η ολλανδική ασθένεια της φτελιάς, η μελάνωση της καστανιάς, ο καρκίνος που προσβάλλει τις καστανιές και ο καρκίνος του κυπαρισσιού.

Σχετικά με τις βλάβες από δασικά έντομα αναφέρεται ότι ένα από τα πιο κοινά δασικά έντομα είναι η πευκοκάμπια. Στην Ελλάδα διαπιστώθηκε ότι κατά τα ξηρά έτη, τα οποία επαναλαμβάνονται ανά 3 έως 7 έτη, τα δασικά δέντρα της πεύκης και της ελάτης υποφέρουν από έλλειψη υγρασίας στο έδαφος, προσβάλλονται δευτερογενώς από διάφορα φλοιοφάγα και ξυλοφάγα έντομα και ξηραίνονται κατά χιλιάδες σε μεγάλες εκτάσεις.

Από τα 400 έντομα που προσβάλλουν τα ελληνικά δρυοδάση, σημαντικό είναι λόγω της ιδιαίτερης βλαπτικότητάς του το λεπιδόπτερο του πουρναριού (Porthetria ή Lymantria dispar), που κάθε λίγα χρόνια κατατρώγει τα πουρνάρια, καθώς και το φυλλοφάγο λεπιδόπτερο των δρυοδασών (Tortrix viridana).

Διαταραχές των δασών από φυσικούς παράγοντες αποκαθίστανται από την ίδια τη φύση μέσα από τους υπάρχοντες αυτορυθμιστικούς μηχανισμούς, ενώ διαταραχές που οφείλονται σε μη φυσικούς παράγοντες (ανθρωπογενείς), μπορεί να προκαλέσουν αποσταθεροποίηση και υποβάθμιση του οικοσυστήματος και οδηγούν σε απλούστερη οργάνωση ή και πλήρη κατάρρευση του οικοσυστήματος.

2.5. Γενικά για τα ελληνικά δάση

Η Ελλάδα έχει ένα από τα μικρότερα ποσοστά δασοκάλυψης στη Ευρώπη. Το ποσοστό δασοκάλυψης είναι 20% ενώ ένα 25% του εδάφους της είναι καλυμμένο από αραιά δάση και θαμνότοπους, όπως φαίνεται στον πίνακα 2.5.1 που παρατίθεται στη συνέχεια.

Πίνακας 2.5.1. Η κατανομή των μορφών εδαφοπονίας του ελληνικού χώρου σύμφωνα με τα στοιχεία της Δασικής Υπηρεσίας και της ΕΣΥΕ

Η γυμνότητα αυτή δεν είναι φυσιολογική και οφείλεται στη μακροχρόνια δράση του ανθρώπου από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα. Είναι βέβαιο ότι πριν από μερικές χιλιετίες ολόκληρη η Ελληνική χερσόνησος καλύπτονταν από απέραντα δάση. Η καταστροφή των δασών άρχισε στο τέλος της νεολιθικής περιόδου όταν οι άνθρωποι εγκατέλειψαν τον νομαδικό βίο και άρχισαν να ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία, χτίζοντας μόνιμες κατοικίες. Από τότε η κατσίκα, το τσεκούρι και η φωτιά κατέστρεψαν τα ελληνικά δάση. Τα τελευταία χρόνια προστέθηκαν η οικοπεδοποίηση και τουριστικοποίηση πολλών δασών κυρίως σε νησιά και παραθαλάσσιες περιοχές.

Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια το ποσοστό δασοκάλυψης παραμένει σταθερό με μικρές τάσεις αύξησης. Αυτό γίνεται για τρεις κυρίως λόγους:
α) Η ικανότητα αναγέννησης της ελληνικής φύσης είναι μεγάλη.
β) Το γεγονός ότι σιγά-σιγά εγκαταλείπεται η ελεύθερη βόσκηση των κοπαδιών και τα ίδια τα κοπάδια μειώνονται.
γ) Τρίτος λόγος είναι η εγκατάλειψη της ορεινής υπαίθρου και η συγκέντρωση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα. Έτσι ενώ γύρω από τα αστικά κέντρα και τις τουριστικές περιοχές τα δάση συρρικνώνονται δραματικά, στην ορεινή ύπαιθρο υπάρχει αύξηση δασών.

Τα περισσότερα δάση βρίσκονται στις πλαγιές μέσου υψόμετρου των μεγάλων ορεινών συγκροτημάτων και αυτό γιατί οι πλαγιές αυτές είναι ακατάλληλες και για καλλιέργεια και για βόσκηση. Επίσης τα περισσότερα δάση βρίσκονται στη Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα. Στην Πελοπόννησο η δασοκάλυψη είναι σχετικά περιορισμένη ενώ στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου πολύ μικρή. Πάντως, αν και η δασική βλάστηση στην Ελλάδα είναι φτωχή, υπάρχει μεγάλη ποικιλία σε αριθμό ειδών, δένδρων και θάμνων. Υπάρχουν 200 είδη δένδρων και μεγάλων θάμνων, τα οποία κατατάσσονται σε 79 γένη.

Από το σύνολο των δασών της χώρας -από την άποψη του καθεστώτος ιδιοκτησίας- τα περισσότερα είναι δημόσια (ποσοστό 65,5%) και πολλά είναι κοινοτικά (12,0%). Ωστόσο μεγάλο είναι το ποσοστό των δασών που είναι συνιδιόκτητα ή ιδιόκτητα (συνολικά 17,7%), όπως φαίνεται στον πίνακα 2.5.2 που ακολουθεί.

Πίνακας 2.5.2. Κατανομή των ελληνικών δασών από ιδιοκτησιακής πλευράς

2.6. Η δασοκάλυψη στην περιοχή μας

Ο δήμος Κόζιακα αποτελείται από πέντε δημοτικά διαμερίσματα: Το δημοτικό διαμέρισμα Πρίνου που είναι κατά βάση πεδινό και τα δημοτικά διαμερίσματα Προδρόμου, Γοργογυρίου, Γενεσίου και Ξυλοπάροικου που είναι χτισμένα σε υψόμετρο.

Το δημοτικό διαμέρισμα του Γενεσίου έχει δασοκάλυψη 30 με 40% όπως και τα δημοτικά διαμερίσματα Γοργογυρίου και Ξυλοπάροικου. Το δημοτικό διαμέρισμα του Πρίνου έχει δασοκάλυψη 10% ενώ του Προδρόμου 50% σύμφωνα με τα στοιχεία του Εργαστηρίου Δασικής Οικονομικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

3. Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

3.1. Γενικά για την ελληνική χλωρίδα

Σύμφωνα με την «Πρώτη Εθνική Αναφορά για τη Βιοποικιλότητα στην Ελλάδα» που εκδόθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων έργων τον Ιανουάριο του 1998, ο συνολικός αριθμός των γνωστών ειδών των ανώτερων φυτών (ανθοφόρων-φανερόγαμων) της Ελλάδας είναι περίπου 5.500, ενώ ο συνολικός αριθμός ειδών και υποειδών ανέρχεται στις 6.308. Οι αριθμοί ειδών της Ισπανίας και της Ιταλίας ανέρχονται σε περίπου 8.000 και 5.600 είδη αντίστοιχα. Η χλωρίδα που αφορά τα κατώτερα φυτά (πτεριδόφυτα και βρυόφυτα) δεν έχει ακόμα μελετηθεί συστηματικά στην Ελλάδα.

Από τα 5.500 είδη φυτών, η Πελοπόννησος διαθέτει 2.400 είδη, η Πάρνηθα 900 είδη ενώ ο Όλυμπος 1.700 είδη.

Στην Ελλάδα, από χλωριδική άποψη, απαντούν τρεις βασικές χλωριδικές μονάδες: η Μεσογειακή, η Ευρωπαϊκή (Ευρασιατική) και η Ιρανοκασπική (ποντιακή). Η Μεσογειακή χλωρίδα εμφανίζεται σε μια ευρύτερη ή στενότερη λωρίδα κατά μήκος των ακτών και στα νησιά του Ιονίου και Αιγαίου πελάγους. Το πλάτος, οριζόντια, και το υπερθαλάσσιο ύψος, κατακόρυφα, της λωρίδας αυτής μειώνονται με την αύξηση του γεωγραφικού πλάτους. Η Μεσευρωπαϊκή χλωρίδα κυριαρχεί στις ορεινές περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας, χάνοντας έδαφος όσο προχωράμε προς το νότο. Στοιχεία της Ι ρανοκασπικής χλωρίδας όπως π.χ. η ανατολική οξιά κ.ά., συναντώνται στη Βορειοανατολική Ελλάδα (Θράκη) και στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου. Στην Κρήτη απαντούν επίσης ορισμένα στοιχεία της Βορειοαφρικάνικης χλωρίδας. Εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης και της συνύπαρξης των παραπάνω χλωριδικών περιοχών, η χλωρίδα της Ελλάδας - παρόλο που είναι φτωχή σε ποσότητα - είναι, αναλογικά με την έκτασή της, από τις πλουσιότερες της Ευρώπης σε ποικιλομορφία, σε αριθμό ειδών, αλλά και η πιο πλούσια σε αριθμό ενδημικών και σπάνιων φυτών.

Τα φυτικά είδη χωρίζονται σε μονοετή και σε διετή ή πολυετή. Το μονοετή των χαμηλών υψομέτρων φυτρώνουν το φθινόπωρο, αναπτύσσονται το χειμώνα και ανθίζουν την άνοιξη. Τα μονοετή των βουνών φυτρώνουν την άνοιξη, ανθίζουν το καλοκαίρι και ξεραίνονται το φθινόπωρο. Τα πολυετή των βουνών με διάφορους μηχανισμούς επιβιώνουν την δύσκολη περίοδο του χειμώνα. Τα περισσότερα χάνουν το τμήμα που βρίσκεται έξω από τη γη και διατηρούν ζωντανή μόνο τη ρίζα τους προφυλαγμένη στο χώμα ή σε μια σχισμή βράχου.

Ο Απρίλιος είναι ο μήνας που ανθίζουν τα περισσότερα αγριολούλουδα. Τον Μάιο και τον Ιούνιο ανθίζουν τα φυτά της ορεινής ζώνης. Ο Ιούνιος και Ιούλιος είναι οι μήνες των φυτών της αλπικής ζώνης.

Μερικά εντυπωσιακά και σπάνια φυτά των βουνών μας είναι: τα διάφορα είδη κρίνων που βρίσκονται στα δάση και ανθίζουν τον Ιούνιο, οι φριτιλλάριες ένα όμορφο φυτό του μέσου υψομέτρου, τα αγριογαρύφαλλα, οι νεραγκούλες, οι σαξιφράγες της αλπικής ζώνης, οι βιόλες, τα κολχικά φυτά της δασικής ζώνης που ανθίζουν το φθινόπωρο, οι κρόνοι που ανθίζουν την άνοιξη και τα πολλά είδη όρχεων και δακτιλόριζας που ανθίζουν επίσης την άνοιξη.

3.2. Ζώνες βλάστησης - υψομέτρου

Μπορούμε να χωρίσουμε την χώρα καθ' ύψος σε υψομετρικές ζώνες και ζώνες βλάστησης ως εξής:

Α. ΠΕΔΙΝΗ ΖΩΝΗ: Από 0 ως 700 μέτρα. Αποτελεί το 70% του ελληνικού εδάφους. Στη ζώνη αυτή μπορούμε να παρατηρήσουμε τρεις βασικούς βιότοπους:

α) τους φρυγανότοπους που συναντάμε στην Κρήτη και στα νησιά του Αιγαίου αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα σε ξηρές και ασβεστολιθικές περιοχές. Σ' αυτό το βιότοπο κυριαρχούν οι χαμηλοί αγκαθωτοί θάμνοι με ύψος μισό μέτρο περίπου, όπως η ρίγανη, το θυμάρι, το φασκόμηλο, το δίκταμο, η ασφάκα. Τα φρυγανικά οικοσυστήματα καλύπτουν το 13 - 15% της Ελλάδας και αποτελούν την τυπική βλάστηση των περιοχών με ξηρό μεσογειακό κλίμα, περιορισμένο διαθέσιμο νερό και φτωχά εδάφη. Σε περιοχές με ημίξηρο κλίμα η διατήρηση των φρυγάνων μπορεί να οφείλεται στη δράση της φωτιάς και της βόσκησης ή μπορεί τα φρύγανα να έχουν εποικίσει εγκαταλειμμένες καλλιέργειες ή καμένες εκτάσεις.

β)Τους θαμνότοπους ή μεσογειακή βλάστηση μακί. Στο βιότοπο αυτό συνυπάρχουν διάφοροι θάμνοι 2- 3 μέτρων όπως είναι: οι κουμαριές, τα σχοίνα, οι αγριελιές, τα πουρνάρια, το φιλλίκι, η κουτσουπιά, τα ρείκια. Τα οικοσυστήματα των μεσογειακών μακί, καλύπτουν το 26% της Ελλάδος και αναπτύσσονται στη θερμομεσογειακή ζώνη. Η βλάστηση των μακί, με θάμνους μέχρι 2 μ, θεωρείται ότι αποτελεί προστάδιο της δασικής βλάστησης ή υποβάθμιση του δασικού οικοσυστήματος. Αποτελούν ωστόσο την άριστη δυνητική βλάστηση σε περιοχές με ξηρότερο κλίμα.

γ} Τα δάση των ρητινοφόρων δέντρων όπως τα πεύκα.

Β. ΗΜΙΟΡΕΙΝΗ ΖΩΝΗ: από 700 εως 1000 μέτρα. Αποτελεί το 20% του ελληνικού εδάφους. Σ' αυτή τη ζώνη υπάρχουν αρκετά δάση και κυριαρχούν οι δρυς, οι φράξοι, τα πεύκα, τα κυπαρίσσια, τα σφενδάμια, οι φτελιές. Στη ζώνη αυτή οι βροχές είναι αρκετές και τα καλοκαίρια είναι δροσερά.

Γ. ΟΡΕΙΝΗ ΖΩΝΗ: από 1000 ως 1800 μέτρα. Καταλαμβάνει το 8% του ελληνικού εδάφους. Οι καιρικές συνθήκες είναι δύσκολες με αρκετές βροχές το καλοκαίρι και πολλά χιόνια το χειμώνα. Τα δέντρα που κυριαρχούν σ' αυτή τη ζώνη είναι τα πεύκα, τα μαυρόπευκα, η κεφαλλονίτικη ελάτη ενδημικό είδος της Νότιας Ελλάδας, οι βελανιδιές, οι οξιές μέχρι τη Στερεά Ελλάδα, το Μακεδονίτικο έλατο στην Β. Ελλάδα, οι ερυθρελάτες, οι σημύδες, και η δασική πεύκη στη Ροδόπη.

Δ. ΑΛΠΙΚΗ ΖΩΝΗ: από 1800 ως 2917 μέτρα. Αντιπροσωπεύει το 2% του ελληνικού εδάφους. Τη ζώνη αυτή μπορούμε να τη χωρίσουμε σε υποαλπική ζώνη που εκτείνεται σε υψόμετρα 1800- 2200 μέτρων και σε κυρίως αλπική που εκτείνεται σε υψόμετρα 2200- 2917 μέτρων.

Στην υποαλπική ζώνη συναντούμε το Ρόμπολο ένα δέντρο που μπορεί να επιβιώσει σε δύσκολες συνθήκες. Στο όριο μεταξύ υποαλπικής και κυρίως αλπικής ζώνης βρίσκεται το Ελληνικό δασοόριο το όριο δηλαδή που μπορεί να φτάσει το δάσος στις ελληνικές συνθήκες.

Στην κυρίως αλπική ζώνη, λόγω του ανέμου και των χαμηλών θερμοκρασιών σταματά η εξάπλωση των δεντρών και υπάρχουν μόνο ποώδη φυτά. Οι θερμοκρασίες είναι πολύ χαμηλές και το χιόνι σκεπάζει το έδαφος για 6 μήνες. Μπορούμε να χωρίσουμε την αλπική ζώνη σε τρεις επιμέρους βιότοπους: τα αλπικά λιβάδια, τους αλπικούς λιθώνες και τις ορθοπλαγιές. Στην αλπική ζώνη εμφανίζονται τα 2/3 των ενδημικών ελληνικών φυτών, που κάνουν την φαινομενικά άγονη ζώνη ένα ενδιαφέρον μουσείο φυσικής ιστορίας.

3.3. Ζώνες δασικής βλάστησης στην Ελλάδα

Σύμφωνα με το σύστημα του Σπ. Ντάφη, με βάση τις ανώτερες φυτοκοινωνικές ομάδες που απαντώνται στους διάφορους βιότοπους, στη χώρα μας διαμορφώνονται κυρίως πέντε ζώνες βλάστησης:

Α. Ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) (παραλιακή, λοφώδης και υποορεινή περιοχή). Η ζώνη αυτή εμφανίζεται κατά μήκος των ακτών της ηπειρωτικής χώρας και στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου. Στη ζώνη αυτή συναντώνται φρύγανα, μακί, χαλέπιος πεύκη (στη βόρεια Εύβοια και Χαλκιδική), τραχεία πεύκη (σε νησιά του Αιγαίου) κ.λπ.

Β. Παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης(Quercetalia pubescentis) (λοφώδης, υποορεινή). Η ζώνη αυτή εμφανίζεται ως συνέχεια της προηγούμενης σε περιοχές ψηλότερες και προς το εσωτερικό της χώρας. Το κλίμα αυτής της ζώνης χαρακτηρίζεται ως περισσότερο ηπειρωτικό (περισσότερες βροχοπτώσεις, χειμώνες δριμύτεροι με θερμοκρασίες συχνά κάτω από τους 0 ο C και διάρκεια χιονιού για μερικές εβδομάδες). Στη ζώνη αυτή απαντώνται κυρίως διάφορα είδη δρυός.

Γ. Ζώνη δασών οξυάς-ελάτης και ορεινών παραμεσογειακών κωνοφόρων (Fagetalia) (ορεινή, υπαλπική). Η ζώνη αυτή σε, σε αντίθεση με τα προηγούμενα ξηροθερμόβια δάση, χαρακτηρίζεται από την ψυχρή, υγρόφιλη, μεσευρωπαϊκή βλάστηση. Το κλίμα είναι ορεινό μεσογειακό (χειμώνες δριμύτεροι, διάρκεια χιονιού για μερικούς μήνες και ξηρή περίοδος που περιορίζεται σημαντικά σε 1-1,5 μήνες). Στη ζώνη αυτή συναντάμε δάση κεφαλληνιακής ελάτης (όπως στις ορεινές περιοχές της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας), δασικής οξυάς (όπως στις ορεινές περιοχές της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας), υβριδογενούς ελάτης (κυρίως στην κεντρική Πίνδο), μικτά δάση ελάτης-οξυάς καθώς επίσης και δάση μαύρης πεύκης.

Δ. Ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων (Vaccinio-Piceetalia) (ορεινή, υπαλπική). Η ζώνη αυτή εμφανίζεται στα ψηλά βουνά της Βόρειας Ελλάδας και αποτελείται από «λείψανα» δασών. Χαρακτηριστικά είδη που συναντάμε σε αυτή τη ζώνη είναι το Ρόμπολο, η δασική πεύκη και η ερυθρελάτη.

Ε. Εξωδασική ζώνη υψηλών ορέων (Astragalo-Acantholimonetalia) (υπαλπική, αλπική). Η ζώνη αυτή συναντάται στα ψηλά βουνά της χώρας μας και χαρακτηρίζεται από υποβαθμισμένη θαμνώδη και ποώδη βλάστηση.

3.4. Τα δάση της Ελλάδας

3.4.1. Κατάσταση ελληνικής δασοπονίας κατά δασοπονικό είδος

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, τα πιο κοινά δάση στο ελληνικό έδαφος είναι τα δάση Δρυός, που αντιπροσωπεύουν το 30% των ελληνικών δασών και ακολουθούν τα δάση χαλέπιας και τραχείας πεύκης (σε ποσοστό 19%), ελάτης και ερυθρελάτης (19%), οξυάς (9%) και μαύρης πεύκης (1%), όπως φαίνεται στον πίνακα 3.4.1.1.

Πίνακας 3.4.1.1. Κατάσταση ελληνικής δασοπονίας κατά δασοπονικό είδος

3.4.2. Είδη δέντρων που απαντώνται στα δάση της Ελλάδας

Μερικά από τα συχνά απαντώμενα σε ελληνικά δάση είδη δέντρων είναι τα ακόλουθα:

Πλατύφυλλη δρυς (Quercus frainetto): Μεγάλο δένδρο ύψους ακόμη και 30 μέτρων, με κόμη στην αρχή ωοειδή και στη συνέχεια κυκλική διαμέτρου 15 μέτρων. Τα φύλλα του είναι πολύ μεγάλα, με λοβωτές παρυφές. Η κάτω επιφάνεια στην αρχή είναι τριχωτή, αλλά το τρίχωμα σύντομα εξαφανίζεται. Τα άνθη είναι μονογενή και το φυτό μόνοικο. Ανθίζει τον Απρίλιο και Μάιο. Ο καρπός είναι βαλανίδι χωρίς ποδίσκο και περιέχει ένα μόνο σπέρμα. Είναι είδος ημισκιόφυτο. Επιβιώνει και σε σοβαρή σκίαση, παραμένει όμως σε νανώδη μορφή. Αντέχει στους παρατεταμένους παγετούς και στους δυνατούς ανέμους. Προτιμά εύφορο, βαθύ γόνιμο πηλώδες έδαφος. Αναπτύσσεται σε όλα τα επίπεδα οξύτητας του εδάφους, εκτός και αν οι τιμές είναι ακραίες. Δεν αντέχει ξηρά, αβαθή, άνυδρα εδάφη. Πρόκειται για φυλλοβόλο είδος δρυός που δημιουργεί εκτεταμένα αμιγή ή μικτά δάση τα οποία καταλαμβάνουν σχεδόν το 1/3 της συνολικής έκτασης των δασών μας και το 80% της έκτασης των φυλλοβόλων δρυοδασών. Εμφανίζεται σε όλη την ημιορεινή περιοχή της ηπειρωτικής χώρας από την Πελοπόννησο έως τη Βόρεια Ελλάδα. Είναι το πολυτιμότερο και σημαντικότερο είδος δρυός στη χώρα μας τόσο για την έκταση που καταλαμβάνουν τα δάση της όσο και για το πολύτιμο ξύλο της τόσο ως καυσόξυλο όσο και ως ξύλο επιπλοποιίας.

Δρυς χνοώδης (Quercus pubescens): Μικρό σχετικά δένδρο με ύψος που σπάνια ξεπερνά τα 20 μέτρα σε ύψος και τα 10 μέτρα σε διάμετρο. Αποτελεί μαζί με την πλατύφυλλη δρυ, το πιο συνηθισμένο είδος των Ελληνικών δασών. Χαρακτηριστικό των φύλλων είναι το πυκνότατο χνούδι της κάτω πλευράς και ο κοντός χνουδωτός μίσχος. (Χνουδωτές είναι και οι δύο επιφάνειες των φύλλων, όταν αυτά είναι λίγων εβδομάδων). Τα άνθη είναι μονογενή και το φυτό μόνοικο. Ανθίζει το Μάιο και Ιούνιο. Ο καρπός είναι βαλανίδι χωρίς ποδίσκο και περιέχει ένα μόνο σπέρμα. Είναι θερμόβιο και φιλόφωτο είδος. Τα νεαρά φυτά αντέχουν μόνο σε μέτρια σκίαση, όμως εάν δεν λιάζονται επαρκώς παρουσιάζουν μειωμένη ανάπτυξη. Αντέχουν στις χαμηλές θερμοκρασίες και τους χειμερινούς παγετούς. Προτιμά εύφορο, γόνιμο, πηλώδες έδαφος ακόμη και σε μεγάλες κλίσεις. Αναπτύσσεται ακόμη και σε φτωχά εδάφη, αβαθή και σχετικά ξηρά. Δεν ανέχεται ακραίες τιμές pH.

Ευθύφλοιος δρυς ή δέντρο (Quercus cerris): Φυλλοβόλο δέντρο με ύψος μέχρι 25 μέτρα. Κόμη πλατιά κωνική, με συνήθως στρογγυλεμένη κορυφή. Απαιτεί βαθιά, νωπά, χαλαρά, γόνιμα εδάφη, όμως προσαρμόζεται και σε μέτρια εδάφη. Είναι είδος μέτρια φωτόφιλο και ανθεκτικό στο ψύχος. Το συναντάμε σε όλη σχεδόν τη χώρα στην παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης σε μίξη συνήθως με άλλα είδη του γένους του.

Κοκκοφόρος δρυς ή πουρνάρι (Quercus coccifera): Αειθαλής θάμνος ή μικρό δέντρο με ύψος μέχρι 10 μέτρα. Είναι είδος ολιγαρκές, θερμόβιο και φωτόφιλο. Το συναντάμε σε φυτοκοινωνίες φρυγάνων και αείφυλλων πλατύφυλλων, σε δάση τραχείας πεύκης αλλά και σαν κυρίαρχο είδος στην κατώτερη υποζώνη της παραμεσογειακής ζώνης βλάστησης. Κοινό στην ηπειρωτική χώρα και στα νησιά.

Αριά (Quercus ilex): Αειθαλές δέντρο με ύψος μέχρι 15 μέτρα ή ψηλός θάμνος. Είδος ημισκιόφυτο, πιο απαιτητικό, υγροβιότερο και λιγότερο ανθεκτικό στο ψύχος από το πουρνάρι. Είναι χαρακτηριστικό της ευμεσογειακής ζώνης βλάστησης και απαντάται σχεδόν σε όλη τη χώρα.

Γαύρος (Carpinus betulus): Φυλλοβόλο δέντρο, 15-20 μέτρων, ανθεκτικό στη σκιά. Χρειάζεται βαθιά, γόνιμα και δροσερά εδάφη. Είναι είδος που αντέχει στους παγετούς. Το συναντάμε σ' όλη την Ελλάδα μέσα στα δάση. Πολλές φορές λόγω της υποβάθμισης του εδάφους και της βόσκησης, συναντιέται σε θαμνώδη μορφή και σχηματίζει, σε μίξη με άλλους θάμνους, πυκνούς θαμνώνες.

Γαύρος ο ανατολικός (Carpinus orientalis): Θάμνος ή μικρό δέντρο ύψους 10- 15 μέτρων. Είναι είδος ολιγαρκές και ασβεστόφιλο που απαντάται σε όλη σχεδόν τη χώρα στις θερμότερες περιοχές της παραμεσογειακής ζώνης βλάστησης.

Φτελιά η ορεινή (Ulmus glabra): Δέντρο με ύψος μέχρι 40 μέτρα με πλατιά και πυκνή κόμη. Είδος απαιτητικό, ημισκιόφυτο, ψυχρόβιο, ανθεκτικό στους παγετούς και στους ανέμους. Απαντάται κυρίως στην υποζώνη της οξυάς σε μίξη με άλλα πλατύφυλλα, στην ηπειρωτική χώρα. Πιθανολογείται ότι είναι η «ορειπτελέα» που αναφέρει ο Θεόφραστος.

Φτελιά η πεδινή (Ulmus minor): Δέντρο με ύψος μέχρι 30 μέτρα αν και συχνά πολύ μικρότερο. Κόμη στην αρχή κωνική, αργότερα διαπλατύνεται. Απαιτεί βαθιά, νωπά και γόνιμα εδάφη και είναι ημισκιόφυτο. Απαντάται στην ευμεσογειακή και παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης σε μίξη με άλλα είδη ή σε ομάδες. Γνωστή και ως «πτελέα» από την ομηρική εποχή.

Χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis): Δέντρο πολύ γνωστό στη Ν. Ελλάδα και τα νησιά, όπου το βρίσκουμε στις πλαγιές χαμηλού υψομέτρου, μέχρι το πολύ 1.000 μέτρα. Είναι εξαιρετικά ξηροφυτικό και θερμόβιο είδος, κατάλληλο για ασβεστολιθικά εδάφη, που δε συγκρατούν υγρασία και για τόπους με παρατεταμένο, ξερό καλοκαίρι. Η κόμη του είναι στην αρχή πυραμιδοειδής, μεγαλώνοντας όμως παίρνει ακανόνιστο σχήμα ενώ ο κορμός γίνεται στρεβλός. Οι κώνοι έχουν σχήμα ωοειδές, λίγο κυρτό και κρέμονται με μια κλίση προς τη βάση των κλαδιών, από μίσχο 1-1,5 εκ. Από τον κορμό αυτού του δέντρου βγαίνει το ρετσίνι, που χρησιμοποιείται στην παρασκευή του γνωστού κρασιού «ρετσίνα». Από το ίδιο βγαίνει και το κολοφώνιο.

Μαύρη πεύκη (Pinus nigra): Δέντρο της ορεινής ζώνης με κορμό ολόισιο και διακλάδωση σε σπόνδυλους, όπως το έλατο. Φθάνει σε ύψος μέχρι τα 30 μέτρα και η κόμη του είναι πλατιά πυραμιδοειδής. Φυτρώνει σε ύψος 500 ως 1.900 μέτρα και έχει μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση. Στα βουνά της Κρήτης αντικαθιστά το έλατο, στην Πελοπόννησο το βρίσκουμε ανάμεικτο με το κεφαλλονίτικο έλατο, στη Στερεά Ελλάδα σχεδόν εξαφανίζεται, ενώ στα Άγραφα σχηματίζει μικρές συστάδες με άλλα δασικά δέντρα. Μεγάλα δάση αυτού του είδους υπάρχουν στην οροσειρά της Πίνδου και στα βουνά της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Κάνει βελόνες σε μέτριο μέγεθος και κουκουνάρια μικρά, που ωριμάζουν σ' ένα χρόνο. Είδος ανθεκτικό στις πιο δυσμενείς συνθήκες εδάφους και κλίματος έχει χρησιμοποιηθεί τα τελευταία χρόνια για αναδάσωση στα πιο άγονα και διαβρωμένα ορεινά εδάφη με εξαιρετική επιτυχία.

Τραχεία πεύκη - θασίτικο πεύκο (Pinus brutia): Δέντρο με ύψος μέχρι 20 μέτρα. Κόμη στην αρχή κωνική, αργότερα πλατύτερη. Οι κώνοι είναι σχεδόν επιφυείς και σχηματίζουν περίπου ορθή γωνία με τα κλαδιά. Συναντάται στα νησιά του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου, στη Θράκη, στη Χαλκιδική και σε ορισμένα μέρη της Κρήτης.

Δασική πεύκη (Pinus sylvestris): Ψυχρόφιλο κωνοφόρο δέντρο, μεγάλου ύψους 20- 40 μέτρων. Στη χώρα μας το βρίσκουμε μόνο σε μεγάλο υψόμετρο στα βουνά της Βορείου Ελλάδος, και συγκεκριμένα στο Περιβόλι Γρεβενών, στα Πιέρια, στον Όλυμπο (θέση Φούρνος), στο Βέρμιο, στο Βόρα Αριδαίας, στη Λαιλιά (Σέρρες), στο Όρβηλο και στην Ρόδοπη.

Κουκουναριά (Pinus pinea): Δέντρο με ύψος μέχρι 30 μέτρα. Είναι το πεύκο με την χαρακτηριστική μορφή κόμης (στην αρχή σφαιρική και στη συνέχεια ομπρελοειδής). Είναι είδος φωτόφιλο (το πιο απαιτητικό), ανθεκτικό στους θαλάσσιους ανέμους. Το συναντάμε σε αρκετά μέρη της Ελλάδος, όπως στη Δ. Πελοπόννησο, στην Αττική, στην Εύβοια, στη Νάξο, στη Σκόπελο, στη Σκιάθο και στην Χαλκιδική.

Ρόμπολο (Pinus leucodermis): Δέντρο με ύψος μέχρι 20 μέτρα. Κόμη πλατιά και ακανόνιστη. Δέντρο αιωνόβιο, που φυτρώνει από τα 1500 μέχρι τα 2.400 μ, εκεί που κανένα άλλο ελληνικό δέντρο δεν μπορεί να φτάσει. Ο κορμός του γίνεται ίσιος και χοντρός με χοντρό κλαδιά, σταχτιά την πρώτη χρονιά, καστανά αργότερα. Οι βελόνες του είναι σκληρές και πυκνές και σχηματίζουν χαρακτηριστικές φούντες, στην άκρη των κλαδιών. Τα κουκουνάρια του είναι μικρά και ωριμάζουν κάθε άνοιξη. Το χαρακτηριστικό του είναι τα πολυγωνικά σκασίματα του κορμού. Έχει πολύ γερό ξύλο, που δε σαπίζει και χρησιμοποιείται για κατασκευή πολλών εργαλείων και σκευών του σπιτιού. Συναντάται στα βουνά της Β. Ελλάδας, από Μακεδονία μέχρι Ήπειρο.

Λευκή ελάτη (Abies alba): Δέντρο ύψους 30- 40 μέτρων, σπάνια 50 μέτρων, και διαμέτρου ως 1 μέτρο. Το όνομα "λευκή" ελάτη προέρχεται από το σταχτόλευκο χρώμα του φλοιού. Έχει κορμό ίσιο και διακλάδωση σπονδυλωτή με κόμη στενή - πυραμιδοειδή. Οι βελόνες του φυτρώνουν σε δύο αντίθετες σειρές κατά μήκος των κλαδιών, σαν χτένια (λέγεται και χτενοέλατο). Στην άκρη δεν καταλήγουν σε μύτη αλλά σε δύο αμβλείς λοβούς. Τα κουκουνάρια του μοιάζουν με αυτά των άλλων ειδών ελάτης της χώρας μας αλλά είναι γενικά μικρότερα και ποτέ δεν ξεπερνούν τα 16 εκ. Τη συναντάμε στα βουνά της Ηπείρου, Μακεδονίας και Θράκης. Χρειάζεται βαθύ γόνιμο, χαλαρό, υγρό έδαφος και μεγάλη υγρασία αέρα. Είναι σκιανθεκτικό είδος και σε νεαρή ηλικία πολύ ευαίσθητο σε όψιμους παγετούς.

Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica): Δέντρο με ύψος μέχρι 30 μέτρα και κορμό ίσιο, κυλινδρικό. Κάνει κόμη πυραμιδοειδή με διακλάδωση σπονδυλωτή. Οι βελόνες είναι απλές, σκληρές και μυτερές στην άκρη, με μάκρος μέχρι 22 χιλιοστά. Τα κουκουνάρια βγαίνουν στα κλαδιά που βρίσκονται κοντά στην κορυφή. Είναι όρθια, στενόμακρα με μάκρος 15- 20 εκ. Όταν ωριμάσουν, στο τέλος του φθινοπώρου, απολεπίζονται τελείως και μένει μόνο ο κεντρικός άξονας. Το κεφαλλονίτικο έλατο είναι αποκλειστικά ελληνικό δέντρο και ζει στα βουνά όλης της Νότιας Ελλάδας, όπου σχηματίζει εκτεταμένα δάση, από τα Άγραφα μέχρι τον Ταΰγετο της Πελοποννήσου. Βορειότερα το συναντούμε σχεδόν μέχρι τα σύνορα, αλλά σε μικρές συστάδες, ανάμεσα σ' άλλα δέντρα. Το ύψος που ζει το είδος αυτό κυμαίνεται ανάμεσα στα 600 μέτρα και τα 2.000 μέτρα, ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος. Απαιτεί βαθύ γόνιμο, χαλαρό και σχετικά υγρό έδαφος. Μπορεί να αναπτυχθεί σε αβαθή και ξηρότερα εδάφη, ιδίως σε ασβεστολιθικά πετρώματα, γιατί οι ρίζες εισχωρούν βαθιά μέσα στις ρωγμές και εξασφαλίζουν τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες. Είναι σκιανθεκτικό είδος.

Ερυθρελάτη (Picea abies): Δέντρο ύψους 40-60 μέτρων με κωνική κόμη. Απαιτεί υγρά εδάφη και σχετικά μεγάλη υγρασία. Είναι ημισκιανθεκτικό, ευπαθές στους παγετούς σε νεαρή ηλικία. Είδος συχνό στην Ευρώπη και στην Ελλάδα όπου συναντάται μόνο σε μεγάλα υψόμετρα και στα βουνά της Ροδόπης.

Κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens): Δέντρο ύψους 20-30 μέτρων. Κόμη πλατιά ή στενά κωνική. Είναι θερμόφιλο και ξηρόφιλο και αναπτύσσεται σε φτωχά και ξερά εδάφη, όπου έχει και πολύ καλή αντοχή. Φυσικά δάση σχηματίζει στην Κύπρο, στην Ρόδο, στη Μήλο, στην Κρήτη, στην Σάμο και στην Χίο. Θεωρείται ότι πουθενά αλλού στην Ελλάδα δεν απαντάται αυτοφυές, αλλά καλλιεργείται από αρχαιοτάτων χρόνων.

Δασική Οξυά (Fagus sylvatica): Φυλλοβόλο δέντρο, μεγάλου μεγέθους, ύψους 30- 35 μέτρων. Είναι είδος που το συναντάμε σε ψυχρά κλίματα. Στην Ελλάδα απαντάται στα ψηλά βουνά απ' το όρος Οξιά και βορειότερα.

Καστανιά (Castanea sativa): Δέντρο φυλλοβόλο ύψους 20- 25 μ. Χρειάζεται έδαφος βαθύ, νωπά, χαλαρό πλούσιο σε θρεπτικές ουσίες, χούμο και άργιλο. Με όξινο έως ουδέτερο pH εδάφους και ποτέ σε ασβεστολιθικά πετρώματα. Είδος ημισκιόφυτο που υποφέρει από πρώιμους και όψιμους παγετούς. Απαντάται κυρίως στην παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης σχεδόν σε όλη τη χώρα.

Ιπποκαστανιά (Aesculus hippocastanum): Φυλλοβόλο δέντρο μέτριου μεγέθους, ύψους 20- 30 μέτρων με κόμη πλατειά κυκλική και πυκνή. Ανθίζει το Μάιο και Ιούνιο ενώ μερικές φορές ανθίζει και για δεύτερη φορά το φθινόπωρο, ο καρπός του ωριμάζει το Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Είναι ημισκιανθεκτικό είδος, απαιτητικό, ανθεκτικό στους παγετούς, ευπαθές όμως στους ισχυρούς ανέμους. Το συναντάμε στην παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα.

Πλατάνι (Platanus o rientalis): Δέντρο πλατύφυλλο, ύψους 20-30 μέτρων με πλατιά σφαιρική κόμη και οριζόντια κλαδιά. Το βρίσκουμε μέσα σε ρέματα, κοντά σε όχθες ποταμών σε όλη την Ελλάδα.

Σφενδάμι πλατανοειδές (Acer platanoides): Δέντρο φυλλοβόλο ύψους 15-25 μέτρων, με φύλλα όμοια του πλατάνου. Χρειάζεται εδάφη με αρκετή υγρασία, ασβεστούχα ή πηλώδη, ενώ παρουσιάζει καλή αντοχή στη σκιά. Το συναντάμε στα βουνά της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Στερεάς Ελλάδος και της Πελοποννήσου.

Μαύρη λεύκη (Populus nigra): Φυλλοβόλο δέντρο με ύψος 20-30 μέτρων. Έχει χοντρό κορμό και έντονα πλατιά κόμη. Το είδος αναπαράγεται με μοσχεύματα. Αυξάνει σε καλά, αργιλώδη, πλούσια σε χούμο εδάφη και είναι είδος φωτόφιλο. Στην χώρα μας εμφανίζεται στα ρέματα και στις όχθες των ποταμών και των λιμνών. Φύεται σε όλες τις Βαλκανικές χώρες, και στη χώρα μας στα βουνά της Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Φθιώτιδας και Ευρυτανίας.

Λευκή λεύκη (Populus alba) : Φυλλοβόλο δέντρο, με κορμό μεγάλο και φλοιό λευκού-σταχτί χρώματος. Φθάνει τα 20 μ. ύψος και 12 μ. πλάτος. Είναι δίοικο είδος, που ανθίζει το Μάρτιο. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη δημιουργούν μεγάλους ιούλους. Δεν αντέχει στη σκίαση ούτε σε παγετούς, αλλά αντέχει σε δυνατούς ανέμους. Συναντάται σε δάση και παρυδάτιες περιοχές. Ευδοκιμεί σε ξηρότερα εδάφη από ότι τα άλλα είδη του γένους. Δεν μεγαλώνει σε εκτεθειμένα υψίπεδα, αλλά αντέχει στην παραθαλάσσια έκθεση αν και μπορεί να αποκλαδωθεί απ' τον αέρα. Προτιμά τα ξηρά ή νωπά εδάφη αλλά αναπτύσσεται σε όλους του τύπους, από ελαφριά αμμώδη μέχρι πολύ βαριά πηλώδη, καλά αποστραγγιζόμενα εδάφη. Επίσης ζει σε όξινα, ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη.

Ιτιά Λευκή ή αγριοϊτιά (Salix alba): Φυλλοβόλο δέντρο μέσου μεγέθους με ύψος από 7 έως 25 μέτρα. Συναντάται δίπλα σε ρέματα και ποτάμια, βάλτους, δάση και υγρά έλη και γενικά σε πλουσιότερα εδάφη. Δεν αντέχει σε σκίαση ούτε και στους παγετούς, αντέχει όμως σε δυνατούς θαλάσσιους ανέμους και σε υψηλές θερμοκρασίες. Προτιμά τα νωπά και υγρά ή βαλτώδη εδάφη, ελαφριά, μέτρια έως πολύ βαριά. Ανέχεται εποχική κάλυψη των ριζών της από νερό, νεκρώνεται όμως εάν το νερό παραμείνει στάσιμο. Αναπτύσσεται σε όξινα και ουδέτερα εδάφη.

Στον πίνακα 3.4.2.1 που ακολουθεί, αναφέρονται γενικά τα κυριότερα δασικά είδη (δέντρα και θάμνοι) που συναντάμε στα ελληνικά δάση.

Πίνακας 3.4.2.1.Τα κυριότερα δασικά είδη (δένδρα και θάμνοι) που συναντάμε στα δάση της χώρα μας είναι τα εξής: (Πηγή : δασολογικός σύλλογος Τρικάλων http://www.dasologikos.150m.com/dendra.htm)

4. Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

4.1. Γενικά για την πανιδική βιοποικιλότητα της Ελλάδας

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν στην «Πρώτη Εθνική Αναφορά Για Τη Βιοποικιλότητα Της Ελλάδας» (από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων τον Ιανουάριο του 1998), η πανίδα της Ελλάδας είναι ιδιαιτέρως πλούσια για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, κάτι που οφείλεται στη γεωγραφική της τοποθέτηση στα όρια τριών ηπείρων και δύο κυρίων βιογεωγραφικών περιοχών, στον πλούσιο οριζόντιο και κάθετο διαμελισμό της και στο μεγάλο εύρος των ενδιαιτημάτων που προσφέρει. Βασικό στοιχείο του πλούτου αυτού αποτελεί ο αυξημένος ενδημισμός και η γεωγραφική διαφοροποίηση των περισσοτέρων ζωικών ομάδων.

Στη χώρα μας δεν έχει γίνει ουσιαστική προσπάθεια καταγραφής της πανίδας της. Έτσι οι κύριες πηγές πληροφορίας για την ελληνική πανίδα είναι οι μεμονωμένες εργασίες Ελλήνων και ξένων ερευνητών, οι διδακτορικές διατριβές με πανιδικό αντικείμενο, τα αποτελέσματα ερευνητικών προγραμμάτων και η σειρά FAUNA GRAECIAE της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρίας. Το πληρέστερο σχετικό βιβλιογραφικό αρχείο είναι αυτό του Κέντρου Απογραφής της Ελληνικής Πανίδας της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρίας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η πληρότητα των διαθέσιμων δεδομένων είναι ικανοποιητική μόνο όσον αφορά στα σπονδυλωτά, τα οποία απαριθμούν συνολικά περί τα 1500 taxa (1174 είδη και περίπου 300 επιπλέον υποείδη) και ορισμένες ομάδες ασπόνδυλων, όπως τα Εχινόδερμα, τα Ορθόπτερα, και σε μικρότερο βαθμό τα Τριχόπτερα, τα χερσαία Ισόποδα και τα Μαλάκια. Από τους ήδη γνωστούς αριθμούς ειδών μπορούμε να προσεγγίσουμε την τάξη μεγέθους του συνολικού αριθμού ζωικών ειδών που αναμένεται να υπάρχουν στην Ελλάδα, και ο οποίος βρίσκεται μεταξύ των 30.000 και 50.000 ειδών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για την πολυπληθέστερη ζωική ομάδα, τα Κολεόπτερα, μόλις τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει η καταγραφή συγκεντρωτικών στοιχείων για ορισμένες μόνο οικογένειες και για τη νότια Ελλάδα κατά κύριο λόγο, και παρόλα αυτά έχουν ήδη γίνει γνωστά 649 ενδημικά είδη. Στον πίνακα 4.1 δίνεται ο συνολικός αριθμός γνωστών ειδών για τα πιο σημαντικά taxa.

4.2. Η ερπετοπανίδα της Ελλάδας

Γενικά η Ελλάδα θεωρείται σαν μια από τις πλουσιότερες χώρες της Ευρώπης σε ερπετά. Στον ελλαδικό χώρο έχουν καταγραφεί 59 είδη ερπετών εκ των οποίων τα 6 απαντώνται μόνο στην Ελλάδα καθώς και 71 ενδημικά υποείδη.

Από τα διάφορα είδη των ερπετών μερικά που απαντώνται στην Ελληνική επικράτεια είναι η Χελώνα, η Σαύρα, η Οχιά, η Ασπίς (κοινώς Αστρίτης). Τα δύο τελευταία είναι δηλητηριώδη φίδια. Επίσης αφθονούν στην Ελλάδα η Θαλάσσια Χελώνα, η Σαύρα η Πράσινη (κοινώς γουστερίτσα), το Νερόφιδο, η Ελαφίς (κοινώς Δενδρογαλιά) κ.ά. Τα ερπετά της Ελλάδας περιλαμβάνουν ευρωπαϊκά, μεσογειακά, βαλκανικά, ασιατικά και αφρικανικά είδη, καθώς και ενδημικά, δηλαδή είδη που δεν συναντώνται σε καμία άλλη περιοχή. Ορισμένα ευρωπαϊκά είδη επεκτείνουν τη γεωγραφική τους κατανομή μέσα στον ελληνικό χώρο, ακόμα και σε μερικά νησιά όπως π.χ. η Τοιχογουστέρα (Podarcis muralis) και η Οχιά (Vipera ammodytes), ενώ, αντίθετα, μικρασιατικά είδη απαντώνται στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, στα Δωδεκάνησα αλλά και στη Θράκη όπως π.χ. ο Οφίσωψ (Ophisops elegans), η Οθωμανική Οχιά (Vipera xantnina) κ.ά. Σε πολλές, χαρακτηριστικές περιπτώσεις, οι απομονωμένοι πληθυσμοί στα νησιά εξελίχτηκαν σε ξεχωριστά υποείδη.

Πίνακας 4.1. Αριθμός γνωστών ζωικών ειδών της Ελλάδας

4.3. Η ορνιθοπανίδα της Ελλάδας

Η Ελλάδα λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της ποικιλομορφίας των βιοτόπων της, αποτελεί χώρα που φιλοξενεί μεγάλο αριθμό ειδών πουλιών. Άλλα από αυτά φωλιάζουν μόνιμα στον Ελλαδικό χώρο, αρκετά διαχειμάζουν ή απλώς περνούν κατά τις μεταναστευτικές περιόδους και ελάχιστα έχουν περιστασιακή παρουσία. Συνολικά στη χώρα μας έχουν καταγραφεί 422 είδη και 85 υποείδη πτηνών. Το σημαντικό είναι ότι τα περισσότερα από αυτά (σε ποσοστό 94%) ανήκουν στα προστατευόμενα είδη πουλιών.

Στην Ελλάδα υπάρχουν 196 περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί «Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά». Οι «Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά» αποτελούν ένα διεθνές δίκτυο περιοχών που είναι ζωτικές για τη διατήρηση παγκοσμίως απειλούμενων ειδών, ενδημικών ειδών ή ειδών πουλιών που εξαρτώνται από τους συγκεκριμένους βιότοπους για την επιβίωσή τους. Το δίκτυο αυτό φιλοδοξεί να εξασφαλίσει στα πουλιά κατάλληλους τόπους για αναπαραγωγή, διαχείμαση ή στάση κατά μήκος των μεταναστευτικών διαδρομών.

4.3.1 Η ορνιθοπανίδα της Θεσσαλίας

Στη Θεσσαλία έχουν χαρακτηριστεί 20 περιοχές ως «Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά»:

α) Όρος Όλυμπος (Κεντρική Μακεδονία-Θεσσαλία)
β) Κερκέτιο Όρος (Κόζιακας)
γ) Αντιχάσια Όρη και Μετέωρα
δ) Στενά Καλαμακίου και Όρη Ζάρκου
ε) Περιοχή Ελασσόνας
στ) Περιοχή Τυρνάβου
ζ) Μάτι Τυρνάβου
η) Κάτω Όλυμπος-Τέμπη-Όσσα
θ) Δέλτα Πηνειού
ι) Όρος Μαυροβούνι (Λάρισας)
ια) Ταμιευτήρες τέως Λίμνης Κάρλας
ιβ) Θεσσαλικός Κάμπος
ιγ) Περιοχή Φαρσάλων
ιδ) Όρος Πήλιον
ιε) Νήσοι Κυρά Παναγιά/Γιούρα/Πιπέρι/Σκάντζουρα (Βόρειες Σποράδες)
ιστ) Όρος Περιστέρι
ιζ) Αθαμανικά Όρη (Τζουμέρκα) (Ήπειρος-Θεσσαλία)
ιη) Κοιλάδα Αχελώου (Ήπειρος-Θεσσαλία)
ιθ) Όρη Ντελιδίμη και Φτέρη (Άγραφα) (Στερεά Ελλάδα-Θεσσαλία)
κ) Όρος Όθρυς (Στερεά Ελλάδα-Θεσσαλία)

Η περιοχή των Αντιχασίων και Μετεώρων είναι πλούσια σε αρπακτικά. Στα αναπαραγόμενα είδη περιλαμβάνονται ο Μαυροπελαργός ο Σφηκιάρης, ο Τσίφτης, ο Ασπροπάρης, ο Φιδαετός, το Σαΐνι, ο Κραυγαετός, ο Σταυραετός, η Πετροπέρδικα, ο Μπούφος, η Αλκυόνη, η Χαλκοκουρούνα και η Μεσοτσικλητάρα.

Η περιοχή του Κερκέτιου Όρους είναι περιοχή σημαντική για τα για τα μεγάλα αρπακτικά πουλιά, ειδικά για τα Όρνια. Στα αναπαραγόμενα είδη περιλαμβάνονται ο Ασπροπάρης, το Όρνιο και ο Χρυσαετός.

Τα Στενά του Καλαμακίου είναι επίσης περιοχή σημαντική για τα αρπακτικά. Στα αναπαραγόμενα είδη περιλαμβάνονται ο Ασπροπάρης και η Χαλκοκουρούνα. Επίσης εμφανίζονται το Όρνιο, η Αετογερακίνα και ο Χρυσαετός.

Η περιοχή του Θεσσαλικού κάμπου είναι σημαντική για είδη των αγροτικών οικοσυστημάτων και βρίσκουμε το μεγαλύτερο αριθμό αναπαραγόμενων Falco naumanni (Κιρκινέζι)στην Ελλάδα. Άλλα πουλιά σημαντικά στην περιοχή είναι τα εξής: Γκιώνης, Κουκουβάγια, Σαΐνι, Πελαργός, Γαϊδουροκεφαλάς, Κάργια, Ωχροστριτσίδα, Μικρογαλιάντρα, Κατσουλιέρης, Αμπελουργός, Τσιφτάς.

Η περιοχή των Φαρσάλων είναι σημαντική για είδη των θαμνώνων και των αγροτικών εκτάσεων. Το Κιρκινέζι είναι το πιο σημαντικό πουλί της περιοχής αυτής.

4.4. Τα θηλαστικά της Ελλάδας

Από τα περίπου 4.600 είδη θηλαστικών που έχουν καταγραφεί παγκοσμίως, στην Ελλάδα απαντώνται περίπου 116 είδη (και 50 υποείδη), αριθμός που πιστεύεται ότι αντιστοιχεί περίπου στο 90% του συνολικού αριθμού των θηλαστικών που ζουν στη χώρα μας. Πολλά από τα θηλαστικά του ελλαδικού χώρου είναι σπάνια ή απειλούμενα και αρκετά υποείδη είναι ενδημικά.

Στον πίνακα 4.2 παρουσιάζονται τα κυριότερα άγρια θηλαστικά της χώρας μας, καθώς και τα επιστημονικά τους ονόματα.

Πίνακας 4.2. Τα κυριότερα άγρια θηλαστικά της χώρας μας είναι τα εξής:

Στη συνέχεια αναφέρονται μερικά στοιχεία για ορισμένα μεγαλόσωμα θηλαστικά που απαντώνται στα ελληνικά βουνά:

α) Αρκούδα (Usrus arctos): Ο Ελληνικός πληθυσμός της υπολογίζεται σε 120 περίπου άτομα και είναι από τους μεγαλύτερους στην Ευρώπη. Η αρκούδα είναι το μεγαλύτερο θηλαστικό της χώρας. Υπάρχει στη βόρεια Πίνδο και στη Ροδόπη. Έχει εξαιρετική όσφρηση και αποφεύγει πολύ τον άνθρωπο. Είναι πολύ απίθανο να την συναντήσουμε. Συχνά όμως στην Πίνδο βλέπουμε τα βήματά της ή ξυμένους κορμούς δέντρων.

β) Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra): Το πιο όμορφο θηλαστικό των βουνών μας. Άλλοτε υπήρχε σε όλα τα βουνά της ηπειρωτικής χώρας. Σήμερα μικροί και απομονωμένοι πληθυσμοί επιβιώνουν στον Όλυμπο, τη Β .Πίνδο, τη Ροδόπη, τη Γκιώνα και την Οίτη. Διαλέγει βουνά με ορθοπλαγιές για προστασία και είναι εξαιρετικά προσαρμοσμένο σε αυτό το βιότοπο. Στον Όλυμπο το καλοκαίρι η παρουσία του είναι αισθητή στα Ζωνάρια, στα Καζάνια και στο Οροπέδιο.

γ) Λύκος (Canis lupus): Σήμερα νοτιότερα φτάνει μέχρι τον Παρνασσό. Οι πληθυσμοί του μειώθηκαν δραματικά γιατί μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν επικηρυγμένο είδος, λόγω των ζημιών που προκαλούσε στην κτηνοτροφία.

δ) Τσακάλι (Canis aureus): Υπήρχε σε όλη την Ελλάδα. Σήμερα μικροί πληθυσμοί υπάρχουν στη Θράκη.

ε) Λύγκας (Lynx lynx): Έχει διαπιστωθεί η ύπαρξή του στην περιοχή του Αώου.

στ) Ελάφι (Cervus elaphus): Υπάρχει στην Πάρνηθα (150 άτομα περίπου) και στη Ροδόπη.

ζ) Βίδρα (Lutra lutra): Υπάρχει στα ποτάμια της Β. Ελλάδας.

η) Αγριογούρουνο (Sus scrofa): Εμφανίζεται μέχρι τα βουνά της Ρούμελης σε φυλλοβόλα δάση.

Εκτός από τα θηλαστικά που προαναφέρθηκαν, στις θάλασσες της χώρας μας απαντώνται 9 από τα 32 είδη δελφινιών καθώς και το απειλούμενο είδος της Μεσογειακής Φώκιας (Monachus monachus) καθώς και κάποιες φάλαινες.

5. Ο ΕΝΔΗΜΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η λέξη ενδημισμός είναι σύνθετη (εν-δήμος). Λέμε ότι ένα φυτικό ή ζωικό είδος είναι ενδημικό μιας περιοχής όταν το συναντάμε μόνο σε αυτή την περιοχή και πουθενά αλλού στον κόσμο.

Στην Ελλάδα το φαινόμενο του ενδημισμού είναι εξαιρετικά έντονο ειδικά σε ότι αφορά τα φυτικά είδη. Το γεγονός αυτό σχετίζεται με τα ειδικά οικολογικά χαρακτηριστικά της χώρας μας που ήδη αναφέρθηκαν (μεγάλο κλιματικό εύρος, κατακερματισμός του εδάφους, πολλά νησιά και ακτογραμμές, πολλά και ψηλά βουνά, η θέση της χώρας ανάμεσα σε τρεις ηπείρους, η ποικιλία των πετρωμάτων κ.λπ.).

5.1. Ενδημική χλωρίδα

Από τα 6.308 είδη και υποείδη της ελληνικής χλωρίδας (ο αριθμός των φυτικών ειδών υπολογίζεται ότι είναι 4.900-5.500), τα 742 είδη είναι ενδημικά σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσιευμένες εκτιμήσεις (WWF & IUCN 1994), δηλαδή ο ενδημισμός ανέρχεται στο 15% της χλωρίδας. Η απογραφή των ελληνικών ενδημικών στη βάση δεδομένων Chloris από το σύνολο σχεδόν των βιβλιογραφικών πηγών, ανεβάζει τον αριθμό των ενδημικών ειδών σε 936, που αντιστοιχεί σε ενδημισμό σε επίπεδο είδους 17-19%, ενώ ο αριθμός των ενδημικών ειδών και υποειδών φτάνει τα 1.221. Το ποσοστό του ενδημισμού της ελληνικής βλάστησης είναι πολύ μεγάλο και γι' αυτό η χώρα μας κατατάσσεται πρώτη μεταξύ των χωρών της Ευρώπης σε αριθμό ενδημικών φυτών.

Η κατανομή των ελληνικών ενδημικών ειδών και των τοπικών ενδημικών (ενδημικών σε μία περιοχή) δεν είναι ομοιογενής σε όλη την έκταση της χώρας όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί (πίνακας 5.1.1). Οι φυτογεωγραφικές υποδιαιρέσεις (περιοχές της Ελλάδας με ομοιότητες στη βλάστηση, που φαίνονται στο χάρτη που παρατίθεται στη συνέχεια) με το μεγαλύτερο αριθμό ελληνικών ενδημικών taxa* είναι κατά φθίνουσα σειρά η Πελοπόννησος, η Κρήτη και η Στερεά Ελλάδα, αλλά η Κρήτη έχει το μεγαλύτερο αριθμό τοπικών ενδημικών. H νότια Ελλάδα υπερτερεί τόσο σε πλήθος ελληνικών όσο και τοπικών ενδημικών φυτών. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ενδημικών taxa απαντούν σε μία μόνο φυτογεωγραφική περιοχή.

* Σημείωση: Ο όρος taxa όπου συναντάται στο κείμενο περιγράφει το άθροισμα ειδών και υποειδών.

Πίνακας 5.1.1. Κατανομή των ενδημικών taxa της ελληνικής χλωρίδας σε φυτογεωγραφικές υποδιαιρέσεις (βάση δεδομένων Chloris)

5. 2 Ενδημική πανίδα

Η Ελλάδα παρουσιάζει επίσης έντονο ενδημισμό και όσον αφορά τους ζωικούς οργανισμούς ειδικά με δεδομένο ότι η καταγραφή της ελληνικής πανίδας είναι εξαιρετικά ελλιπής. Μόνο στις καλύτερα μελετημένες ομάδες ζώων, έχουν καταγραφεί περίπου 1500 ενδημικά είδη (σε σύνολο 5500 ειδών), πράγμα που σημαίνει ότι περίπου το 27% των ζωικών ειδών που έχουν καταγραφεί στη χώρα μας είναι ενδημικά. Δηλαδή περίπου ένα στα τέσσερα είδη ζώων της Ελλάδας είναι ενδημικό.

Τα περισσότερα ενδημικά είδη έχουν καταγραφεί στα ασπόνδυλα (649 ενδημικά είδη Κολεόπτερων, 174 ενδημικά είδη χερσαίων Μαλακίων, 142 ενδημικά είδη Λεπιδόπτερων, 134 ενδημικά είδη χερσαίων Ισόποδων). Ωστόσο, όπως φαίνεται και στον πίνακα 5.2.1 που ακολουθεί, στη χώρα μας απαντώνται και πολλά ενδημικά είδη και υποείδη σπονδυλοζώων (35 ενδημικά είδη και 16 ενδημικά υποείδη ψαριών του γλυκού νερού, 6 ενδημικά είδη και 71 ενδημικά υποείδη ερπετών, 4 ενδημικά είδη και 35 ενδημικά υποείδη θηλαστικών, 2 ενδημικά είδη και 3 ενδημικά υποείδη αμφιβίων και 4 ενδημικά υποείδη πτηνών).

Οι σημαντικότερες περιοχές ενδημισμού είναι η Κρήτη για όλα σχεδόν τα taxa, οι Κυκλάδες και τα βουνά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Επιμέρους taxa είναι δυνατό να παρουσιάζουν ενδημισμούς και σε άλλες περιοχές, όπως η Πελοπόννησος, τα Ιόνια νησιά κ.λπ.

Εξαιρετικής σημασίας για τον ενδημισμό είναι και τα πολυάριθμα σπήλαια της Ελλάδας (που ανέρχονται περίπου στα 8000), από τα οποία έχουν ερευνηθεί από πανιδική άποψη μερικές εκατοντάδες μόνο. Από τα λιγοστά συγκεντρωμένα στοιχεία προκύπτει ότι σχεδόν σε κάθε σπήλαιο υπάρχουν και κάποια taxa ενδημικά της Ελλάδας, ασπόνδυλων κατά κύριο λόγο.

Πίνακας 5.2.1. Ο ενδημισμός της ελληνικής πανίδας

Οι υπεύθυνες του προγράμματος
Γκουγκουστάμου Ανθίτσα
Παπαβασιλείου Βασιλική

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΟ Κ.Π.Ε. ΚΟΝΙΤΣΑΣ
ΣΤΙΣ 8, 9 ΚΑΙ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 2007

Χορευτικές επιδείξεις

ΠΑΡΑΤΗΡΩΝΤΑΣ ΤΟ ΠΟΤΑΜΙΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΒΟΪΔΟΜΑΤΗ

ΜΕΤΡΗΣΗ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΒΟΪΔΟΜΑΤΗ

Μέτρηση συγκέντρωσης διαλυμένου στο νερό οξυγόνου

Μέτρηση θερμοκρασίας εδάφους

Δειγματοληψία νερού

Μέτρηση συγκέντρωσης νιτρικών ιόντων στο νερό του ποταμού -
εκτίμηση ρύπανσης

Προσδιορισμός συγκέντρωσης ιόντων

ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΒΙΟΔΕΙΚΤΩΝ

Αναζήτηση βιοδεικτών (π.χ. Προνύμφες εντόμων)

... και το αποτέλεσμα της αναζήτησης

Συλλογή βιολογικού υλικού για μελέτη στο εργαστήριο

Συλλέγοντας Πλατυέλμινθες

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ.

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΣΕ ΔΡΑΣΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΟ Κ.Π.Ε. ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ ΣΤΙΣ 21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2007

ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΟΙΚΙΣΜΟ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΔΑΣΙΚΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΟΛΥΜΠΟΥ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΠΕΥΚΟ

ΦΤΕΡΗ

ΡΕΙΚΙ ή ΣΟΥΣΟΥΡΑ

ΚΟΥΜΑΡΙΑ

ΚΕΔΡΟ

ΚΑΣΤΑΝΙΑ

ΛΕΙΧΗΝΕΣ

ΒΡΥΑ

ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΝΟΣ ΔΕΝΤΡΟΥ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑΝ

ΩΡΑ ΓΙΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟΝ ΑΗ ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΝ ΠΡΟΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΦΥΤΩΝ

ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΜΑΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΦΥΤΩΝ

Σχεδιάζοντας την αφίσα για το πρόγραμμά μας