1. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ - ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

2. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

1. Να γνωρίσουν οι μαθητές και να ευαισθητοποιηθούν με το φυσικό τους περιβάλλον και τη λίμνη τους και να έρθουν σε επαφή με το φυσικό πλούτο της λίμνης.
2. Να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές σε θέματα περιβάλλοντος.
3. Εξοικείωση των μαθητών με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο.

3. ΕΙΔΙΚΟΙ (ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ) ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

1.Να προβληματιστούν τα παιδιά και να συζητήσουν σχετικά με τη βιοποικιλότητα της λίμνης Λιβάδας και τα πτηνά που υπάρχουν σε αυτή.
2. Να επισκεφτούν οι μαθητές τη λίμνη τους και να τραβήξουν φωτογραφίες από ζώα και φυτά.
3. Να αναζητήσουν στο Διαδίκτυο στοιχεία σχετικά με την χλωρίδα και πανίδα της λίμνης.
4. Να ζωγραφίσουν οι μαθητές τα ζώα και τα φυτά της λίμνης.
5. Ενημέρωση από τον καθηγητή Βιολογίας του σχολείου μας σχετικά με την χλωρίδα και πανίδα της Λίμνης.
6. Να ενημερωθούν μέσω συνέντευξης ή ερωτηματολογίου για την βιοποικιλότητα της λίμνης Λιβάδας.
7. Επίσκεψη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και καταγραφή εντυπώσεων.
8. Να επισκεφτούν Κ.Π.Ε. που έχουν θεματολογία σχετική με τις λίμνες και να καταγράψουν τις εντυπώσεις τους.

4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Μέθοδος Project
Ομαδοσυνεργατική Μέθοδος
Η ενημέρωση από τους συνεργαζόμενους φορείς και την τοπική κοινωνία έγινε με χρήση ερωτηματολογίου ή με τη μέθοδο της συνέντευξης.

5. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

5.1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος πραγματοποιήθηκε από την ερευνητική ομάδα αναζήτηση στο διαδίκτυο και στη βιβλιοθήκη του σχολείου μας, ώστε να ενημερωθούν τα παιδιά για τα ζητημάτα που τέθησαν. Ακολουθεί η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνάς τους.

Ορισμός βιοποικιλότητας

Ως βιοποικιλότητα ορίζουμε κυρίως το σύνολο των γονιδίων, των βιολογικών ειδών, των οικοσυστημάτων και των πολιτισμών μιας περιοχής. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλομορφία των σύγχρονων μορφών ζωής στη Γη είναι το αποτέλεσμα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρόνων εξελικτικής ιστορίας. Μέσω εξελικτικών διαδικασιών η βιοποικιλότητα αυξομειώνεται. Συγκεκριμένα, η εμφάνιση νέων γονιδίων σε έναν πληθυσμό, νέων ειδών σε μια βιοκοινότητα ή/και νέων τύπων οικοσυστημάτων στη βιόσφαιρα αυξάνουν τη βιοποικιλότητα του πληθυσμού, της βιοκοινότητας και του πλανήτη αντίστοιχα. Μείωση στη γονιδιακή ποικιλία ενός πληθυσμού, η εξαφάνιση ενός είδους ή/και η αλλοίωση, απλούστευση στη σύνθεση ενός οικοσυστήματος μειώνουν τη συνολική βιοποικιλότητα.

Διαχείριση της βιοποικιλότητας στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης

Ο πληθυσμός της Γης αναμένεται να διπλασιαστεί σχεδόν μέχρι το 2050. Από τα 10 δισεκατομμύρια ανθρώπων που θα ζουν στον πλανήτη μας, το μεγαλύτερο ποσοστό θα κατοικεί στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής. Στις παραπάνω περιοχές η ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη είναι έντονη και σε συνδυασμό με την πίεση της πληθυσμιακής αύξησης, η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων θα μεγιστοποιηθεί. Μπορούμε να προβλέψουμε ότι θα υπάρχει ένας αυξανόμενος ανταγωνισμός ανάμεσα στις πιθανές χρήσεις της διαθέσιμης γης και η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι απίθανο να αποτελέσει προτεραιότητα, καθώς θα υπάρχουν άλλες πιο άμεσες ανάγκες. Πολλές από τις σύγχρονες πρακτικές διατήρησης της βιοποικιλότητας επικεντρώνονται στα απειλούμενα είδη και στην προστασία μοναδικών και ιδιαίτερης σημασίας οικοσυστημάτων. Ο έλεγχος της εμπορικής εκμετάλλευσης των απειλούμενων ειδών και η οριοθέτηση προστατευόμενων περιοχών ευνοούν αναμφισβήτητα τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Στην κατεύθυνση αυτή υπάρχουν ωστόσο και άλλα ζητήματα εξίσου σημαντικά. Η ορθολογική διαχείριση του συνόλου των χερσαίων και υδάτινων εκτάσεων, που εκμεταλλευόμαστε για την εξασφάλιση ποικιλίας πόρων, αποτελεί ίσως το "κλειδί" για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη βιώσιμη ανάπτυξη κατ' επέκταση.

Πολλοί από τους παράγοντες που απειλούν τη βιοποικιλότητα του πλανήτη μας σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι αγροτικές πρακτικές για παράδειγμα στοχεύουν στην αύξηση της παραγωγής και στην εξάπλωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Η μετατροπή ωστόσο μιας περιοχής σε γεωργική μειώνει τη φυσική της βιοποικιλότητα. Οι κτηνοτροφικές πρακτικές συνδέονται συχνά με την υπερβόσκηση των περιοχών εφαρμογής τους, γεγονός με δυσμενείς επίσης επιπτώσεις στη βιοποικιλότητά τους. Στην ίδια λογική πληθώρα άλλων περιπτώσεων θα μπορούσαν να αναφερθούν.

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΛΙΒΑΔΑΣ  

Βασική αρχή της οικολογίας είναι ότι κάθε ζωντανός οργανισμός έχει μια προοδευτική και συνεχόμενη σχέση με κάθε άλλο στοιχείο που απαρτίζει το περιβάλλον του. Σαν οικοσύστημα μπορεί να οριστεί κάθε τοποθεσία στην οποία υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών και του περιβάλλοντος.

Ακόμα, υπάρχουν χιλιάδες μικροσυστήματα στη περιοχή γύρω από τη Λιβάδα, δηλ. μονάδες μικρότερων τμημάτων π.χ. μια πέτρα και η ζωή κάτω απ' αυτή. Επίσης, το οικοσύστημα της λίμνης αποτελείται από τη βιοκοινότητα και από το βιότοπο δηλ. το περιβάλλον στο οποίο υπάρχει αυτή η ζωή.

Τα οικοσυστήματα ταξινομούνται ανάλογα με τους βιότοπους που περιλαμβάνουν. Έτσι και στη λίμνη μας αναγνωρίζεται ένα χερσαίο οικοσύστημα δηλαδή οι γύρω από τη λίμνη γεωργικές εκτάσεις.

Ακόμα, η λίμνη αναγνωρίζεται ως οικοσύστημα γλυκού νερού.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ  

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες οργανισμών:
- οι παραγωγοί - τα φυτά, τα οποία φωτοσυνθέτουν
- οι καταναλωτές - τα ζώα, που μπορεί να είναι πρωτογενείς καταναλωτές - φυτοφάγα π.χ οι κτηνοτρόφοι που πάνε εκεί τα πρόβατα να βοσκήσουν.
- Τα μανιτάρια που υπάρχουν κάτω από τις ρίζες των δέντρων και κυρίως των ελιών.

ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΛΙΒΑΔΑ

Η Λιβάδα είναι ένας υγρότοπος σε μια περιοχή κατ' εξοχήν γεωργική με αποτέλεσμα να αποτελεί φυσικό καταφύγιο για μεγάλο αριθμό ειδών ζώων και φυτών. Επειδή είναι η μεγαλύτερη έκταση ελεύθερου νερού στην περιοχή της πεδιάδας Καστελλίου, προσελκύει μεγάλο αριθμό μεταναστευτικών πουλιών. Έχουν καταγραφεί περίπου 128 είδη πουλιών στη λιμνοδεξαμενή, αριθμός εντυπωσιακός αν αναλογιστεί κανείς το μικρό μέγεθος του ταμιευτήρα.

Στη λιμνοδεξαμενή διαχειμάζουν κατά τη μετανάστευση εκτός των άλλων, σπάνια είδη πουλιών όπως η χαλκόκοτα, η βαλτόπαπια και ο στεπόκιρκος. Στη Λιβάδα αναπαράγεται επίσης η νεροχελώνα, είδος απειλούμενο, που προστατεύεται από το ευρωπαϊκό δίκαιο. Επίσης συναντώνται και τα τρία είδη των αμφιβίων της Κρήτης και πολλά είδη νυχτερίδων. Στα εποχιακά έλη συναντώνται ελόφυτα, όπως φλισκούνι και νεραγκούλες, ενώ στη βόρεια πλευρά υπάρχει μια θαμνώδης περιοχή με αλμυρίκια.

Πάνω από 130 είδη πουλιών έχουν παρατηρηθεί κατά εποχές στην λίμνη. Χαρακτηριστικά: λευκοτσικνιάς, μικροτσικνιάς, νυχτοκόρακας, μπεκατσίνι, λασπότρυγκας, νερόκοτα, καλαμοκανάς, νανοσκαλίδρα, σταχτοσκαλίδρα, ακτίτης, γκιώνης, δεντροχελίδονο, βουρλοποταμίδα, τσιχλοποταμίδα, μουστακογλάρονο, αργυρογλάρονο, μαχητής, βουνοσταχτάρα, χαλκόκοτα, λευκόουρη καλημάνα, καλημάνα, στεπόκιρκος, πετρίτης, πετρτριλίδα, βαλτόπαπια, γκισάρι, φαλαρίδα.

Όσον αφορά στη λοιπή πανίδα έχουμε παρουσία και των τριών αμφιβίων της Κρήτης: κρητικός βάτραχος (Rana cretensis), δενδροβάτραχος (Hyla arborea) και φρύνος (Bufo viridis), καθώς και της νεροχελώνας.

5.2 ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

16/11/07	Περίπατος στην λίμνη Λιβάδα
21/12/07	Καταμερισμός σε ομάδες και εργασίες
11/01/08	Προβολή υλικού Περιβαλλοντικής από Κ.Π.Ε Καστοριάς
18/01/08	Επίσκεψη στο σύλλογο αγγειοπλαστών Θραψανού
25/01/08	Συλλογή Πληροφοριών μέσω Διαδικτύου - Χρήση Ερωτηματολογίου - Συνεντεύξεις
01/02/08	Κατασκευή Φυτολόγιου, μακέτας και κολάζ
08/02/08	Δραστηριότητες δραματοποίησης παιχνίδια για τα υδάτινα οικοσυστήματα-προβολή DVD για τα γεράκια
15/02/08	Επίσκεψη στη λίμνη Λιβάδα, δραστηριότητα (LAND ART), καταγραφή σε DVD
22/02/08	Λίμνη - πηγή έμπνευσης: Μαντινάδες και στιχάκια για τη λίμνη
29/02/08	Παρουσίαση υλικού οικολογικών εννοιών σχετικά με τα οικοσυστήματα από τον καθηγητή Φυσικής στο εργαστήριο
03/03/08	Επίσκεψη στο ΚΠΕ Βάμου
21/03/08	Καταγραφή εντυπώσεων από την επίσκεψη στο Βάμο.
21/03/08	Ομαδικό Παιχνίδι
28/03/08	Συγκέντρωση, οργάνωση και καταγραφή πληροφοριών.
04/04/08	Συγκέντρωση, οργάνωση και καταγραφή πληροφοριών
11/04/08	Συγκέντρωση, οργάνωση και καταγραφή πληροφοριών
17/04/08	Επίσκεψη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας

5.3 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

5.3.1 Περίπατος στην Λίμνη Λιβάδα

Πήγαμε στη λίμνη με τους καθηγητές μας. Είχαμε μια πρώτη επαφή με τη λίμνη και συγκεντρώσαμε φωτογραφικό υλικό.

Φωτογραφικό Υλικό:

 

5.3.2 Καταμερισμός σε ομάδες και εργασίες

Αφού είπαμε τις προτιμήσεις μας χωριστήκαμε σε ομάδες: καλλιτεχνική, δημοσιογραφική και ερευνητική. Στη συνέχεια, η κάθε ομάδα ανέλαβε κάποιες αρμοδιότητες. Οι μαθητές χρησιμοποίησαν το εργαστήριο Πληροφορικής για να αναζητήσουν πληροφορίες στον Παγκόσμιο Ιστό και να κατασκευάσουν ερωτηματολόγια για να πάρουν συνεντεύξεις. Έγινε μια πρώτη θεωρητική προσέγγιση του θέματος.

5.3.3 Προβολή υλικού Περιβαλλοντικής από Κ.Π.Ε Καστοριάς

Λόγω της ένταξης του σχολείου μας στο Εθνικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «Λίμνες: πηγές έμπνευσης» το οποίο συντονίζει το Κ.Π.Ε. Καστοριάς μας έστειλαν φάκελο με εκπαιδευτικό υλικό. Μαζευτήκαμε στο εργαστήριο πληροφορικής και είδαμε ένα βίντεο με σχέση τη χλωρίδα και τη πανίδα, συγκρίναμε τη ζωή στη λίμνη της Καστοριάς και της δικής μας και έπειτα είδαμε ένα βιντεάκι με τη ζωή ενός σκουληκιού και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει καθημερινά.

5.3.4 Επίσκεψη στο σύλλογο αγγειοπλαστών Θραψανού

Πήγαμε με την περιβαλλοντική ομάδα για να παρακολουθήσουμε την διαδικασία των αγγειοπλαστών για να φτιάξουν τα πήλινα. Και τους κάναμε διάφορες ερωτήσεις σχετικά με αυτό το θέμα και πώς σχετίζεται το επάγγελμά τους με το έδαφος του τόπου μας.

Φωτογραφικό υλικό:

5.3.5 Συλλογή πληροφοριών

Εκτός από το Διαδίκτυο οι μαθητές πήραν πληροφορίες σχετικά με τη βιοποικιλότητα της λίμνης χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια που συνέταξαν για το σκοπό αυτό.

Η δημοσιογραφική ομάδα συνέταξε ερωτηματολόγια σχετικά με τη χλωρίδα και πανίδα της λίμνης και πραγματοποίησε συνεντεύξεις με κατοίκους της περιοχής και ειδικούς για τις δραστηριότητες και τα προβλήματα του οικοσυστήματος της λίμνης και για τη σημασία του. Ερωτήθηκαν επιστήμονες, γεωπόνοι, τοπικοί φορείς, κάτοικοι αλλά και συνομήλικοι των παιδιών. Παρακάτω παρατίθενται τα ερωτηματολόγια αυτά, αλλά και τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων.

5.3.6 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ - ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

1. Ποια ζώα υπάρχουν στη λίμνη;
2. Κινδυνεύουν να εξαφανιστούν;
3. Τι είδους φυτά υπάρχουν στη λίμνη; τα φροντίζουν οι άνθρωποι;
4. Επιτρέπεται το ψάρεμα στη συγκεκριμένη λίμνη;
5. Έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία της λίμνης, της χλωρίδας και της πανίδας της; Ποια είναι αυτά;
6. Καθαρίζεται η λίμνη και το περιβάλλον γύρω της;
7. Ποια είναι η σπουδαιότητα της λίμνης για τους κάτοικους;
8. Τι θρύλους, τραγούδια, μαντινάδες γνωρίζετε για τη λίμνη;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΗΛΙΚΙΑ: 15
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Μαθήτρια

1. Τη λίμνη Λιβάδα την επισκέπτονται πολλοί αποικοδομητές. Συχνά όταν κάποιος επισκέπτεται τη λίμνη συναντά χήνες, βατράχια, γλάρους, νερόφιδα, γεράκια, διάφορα είδη πτηνών αλλά και ερπετών.
2. Πολλά από αυτά κινδυνεύουν να εξαφανιστούν και γι' αυτόν το λόγο έχει απαγορευτεί το κυνήγι.
3. Υπάρχουν διάφορα άγρια φυτά τα οποία οι υπεύθυνοι τα έχουν φυτέψει. Αρκετοί τα φροντίζουν αλλά οι περισσότεροι δεν τα σέβονται και τα καταστρέφουν.
4. Δεν είμαι σίγουρη αν επιτρέπεται ή όχι το ψάρεμα αλλά αρκετοί ψαρεύουν και τα βάζουν σε γυάλες.
5. Κάποια μέτρα έχουν ληφθεί, για την πανίδα απαγορεύεται το κυνήγι και η ρίψη αποβλήτων που βοηθάει και για τη χλωρίδα αλλά και για το ίδιο το νερό.
6. Και βέβαια καθαρίζεται, και πρέπει να καθαρίζεται αφού πολλοί τουρίστες επισκέφτονται τη λίμνη μας κι έτσι πρέπει να φανεί ότι τη φροντίζουμε και να μην εκτεθούμε.
7. Η σπουδαιότητα της λίμνης είναι ότι κατά κάποιον τρόπο «διαφημίζει» το χωριό, τα πήλινα που είναι το κατά παράδοση επάγγελμα του χωριού και αυτό το επάγγελμα ξεκίνησε παίρνοντας χώμα από τη λίμνη.
8. Γνωρίζω ότι έχουν πνιγεί άνθρωποι στη λίμνη γιατί είναι βαθιά και η λάσπη ρουφάει και δεν είναι εύκολο να βγει κάποιος, για αυτόν το λόγο δεν επιτρέπεται το κολύμπι ή βόλτα με βάρκα.

Κάτοικος Θραψανού
Ηλικία: 53

1. Η κυρία Κελαράκη Πόπη απάντησε ότι στη λίμνη υπάρχουν ψάρια, βατράχια, πάπιες, νεροχελώνες και νερόφιδα.
2. Όχι, δεν κινδυνεύουν διότι προστατεύονται από διάφορες ομάδες.
3. Υπάρχουν φύκια, θάμνοι και αλμυρίκια.
4. Επιτρέπεται το ψάρεμα.
5. Ναι έχουν ληφθεί μέτρα για την προστασία της λίμνης. Απαγορεύεται το κυνήγι και έπρεπε να απαγορεύεται και το ψάρεμα.
6. Ναι καθαρίζεται από το δήμο.
7. Αποτελεί ένα μέρος για επίσκεψη και ανάδειξη της περιοχής.
8. Δεν γνωρίζω.

5.3.7 Κατασκευή Φυτολόγιου, μακέτας και κολάζ

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος η καλλιτεχνική ομάδα πραγματοποίησε μια σειρά από κατασκευές όπως μια μακέτα με τη λίμνη και τη χλωρίδα και την πανίδα της, ένα κολάζ με εικόνες από τα φυτά και τα ζώα της περιοχής και ένα φυτολόγιο με δέιγματα της πανίδας. Ακολουθεί η περιγραφή του τρόπου εργασίας από τα ίδια τα παιδιά.

ΦΥΤΟΛΟΓΙΟ

Εμείς, η Βασιλάκη Εύα και η Τσολακίδη Σταυρούλα, μαθήτριες της Β΄τάξης, συνεργαστήκαμε για να φτιάξουμε ένα φυτολόγιο.

Πήγαμε στην αυλή των σπιτιών μας και μετά τα περάσαμε από λακ, τα τυλίξαμε τα φύλλα με κόλλες Α4. Σε κάθε κόλλα Α4 αντιστοιχούσε από ένα φύλλο. Έπειτα, τα βάλαμε ανάμεσα σε εγκυκλοπαίδειες έτσι ώστε να ξεραθούν και να βγάλουν το υγρό που έχουν μέσα τους. Μέσα στην εγκυκλοπαίδεια τα αφήσαμε περίπου 15 με 20 ημέρες. Έπειτα τα κολλήσαμε επάνω στο φυτολόγιο μας και γράψαμε από κάτω το όνομα του κάθε φύλλου και γράψαμε με πολύ λίγα λόγια τι ακριβώς ξέρουμε για κάθε φύλλο.

Το συμπέρασμα που βγάλαμε είναι πώς έγινε ένα καταπληκτικό φυτολόγιο.

ΜΑΚΕΤΑ ΛΙΜΝΗΣ

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος η καλλιτεχνική ομάδα κατασκεύασε μία μακέτα της λίμνης και της ευρύτερης περιοχής. Οι μαθητές κατέβασαν από το GOOGLE EARTH την αεροφωτογραφία της περιοχής και, με τη χρήση υλικών όπως ξύλο, πλαστικό και χρώματα έφτιαξαν μια υπέροχη μακέτα.

Για να κατασκευάσουμε τη μακέτα της Λιβάδας χρειάστηκε να συναντηθούμε αρκετές φορές. Την πρώτη φορά σκεφτήκαμε τι υλικά χρειαζόμασταν και μοιράσαμε τις μικροκατασκευές στα παιδιά της καλλιτεχνικής ομάδας. Ο Σταυρακάκης Μ. ανέλαβε τα δεντράκια, η Βολυράκη Α. ανέλαβε τις πέρκολες, ο Καπαρουνάκης Γ. τα παγκάκια και η Μουτσάκη Α. τα σπιτάκια.

Στην επόμενη συνάντησή μας κολλήσαμε δυο φελιζόλ και με τη βοήθεια του Μουτσάκη Α. κόψαμε το σχήμα της λίμνης στο φελιζόλ με το "φλόγιστρο". Μετά βάψαμε το φελιζόλ με πράσινο σπρέι αντί για χορτάρι και τη λίμνη με πράσινο και καφέ για να αναπαραστήσουμε το θολό νερό της λίμνης. Επίσης με αφρό πολυουρεθάνης κατασκευάσαμε τα τειχάκια που περικυκλώνουν τη λίμνη, τον αφήσαμε να στεγνώσει και μετά ζωγραφίσαμε πέτρες πάνω στον αφρό με λαδομπογιά.

Στην επόμενη συνάντησή μας βάψαμε το δρόμο με γκρι πλαστικό. Επίσης βάψαμε με καφέ σπρέι τις πέργκολες που είχε φτιάξει η Βολυράκη Α. με καλαμάκια από σουβλάκι και τις βάλαμε πάνω στο φελιζόλ. Ακόμα τοποθετήσαμε τα κάγκελα που φτιάξαμε επίσης από καλαμάκια. Έπειτα βάλαμε και τα δεντράκια που έφτιαξε ο Μανώλης από χαρτόνι και κλαδιά χριστουγεννιάτικου δέντρου πάνω στη μακέτα. Μετά για να έχει και κάποια στοιχεία από τη φύση τοποθετήσαμε και μερικά κλαδιά κυπαρισσιού. Επίσης βάλαμε και τα σπιτάκια που ήταν φτιαγμένα από γκρι χαρτόνι και κολλήσαμε και μερικά ζωάκια, όπως σκύλους, πάπιες, και κότες τα οποία είχε βρει ο Μελαδάκης Γιώργος. Μετά από τρεις συναντήσεις και διασκέδαση της ομάδας μας η μακέτα ήταν έτοιμη.

ΚΟΛΑΖ

Οι μαθήτριες της Β΄τάξης γυμνασίου Βασιλάκη Εύα και Τσολακίδη Σταυρούλα συνεργαστήκαμε και μπήκαμε στο internet για να βρούμε διάφορες φωτογραφίες ζώων. Τα εκτυπώσαμε, έπειτα τα κόψαμε και τα κολλήσαμε πάνω σε χαρτόκουτα και έπειτα τα ξανακόψαμε στο χαρτόνι.

Τα χαρτόνια ήταν 2, στο πρώτο βάλαμε τα ζώα και τα πουλιά και στο άλλο τα φυτά. Τα φέραμε στο σχολείο και μας είπαν οι καθηγητές ότι είναι πολύ ελλιπή και μας είπαν να ψάξουμε από άλλον υπολογιστή μήπως υπάρχουν αποθηκευμένες άλλες εικόνες.

5.3.8 Δραστηριότητες δραματοποίησης - παιχνίδια για τα υδάτινα οικοσυστήματα - προβολή DVD για τα γεράκια

Παρακολουθήσαμε ένα DVD που μας έδειχνε πως ένα χτυπημένο γεράκι μπορεί να γιατρευτεί κάνοντας μεταμόσχευση φτερών. Στη συνέχεια παίξαμε ένα παιχνίδι σχετικά με την ευαισθητοποίηση των μαθητών.

5.3.9 Επίσκεψη στη Λίμνη Λιβάδα - LAND ART

Πήραμε μερικά στοιχεία από την φύση (χωρίς να κόψουμε ή να καταστρέψουμε κάτι από εκείνη) και φτιάξαμε διάφορα έργα τέχνης στο έδαφος. Επίσης μια άλλη ομάδα έκανε παρουσίαση στην κάμερα των όλων όσων έχουμε κάνει μέχρι τώρα.

Δραστηριότητα LAND - ART

Το LAND - ART είναι η τέχνη πεδίου, δηλαδή η κατασκευή έργων τέχνης με αποκλειστικά φυσικά υλικά που τα παιδιά βρήκαν στο χώρο της λίμνης.

Στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης επισκεφτήκαμε την λίμνη Λιβάδα. Εκεί χωριστήκαμε σε ομάδες και καθεμία από αυτές έπρεπε με τα φυσικά προϊόντα να κάνει διάφορα έργα μοντέρνας τέχνης. Κάθε ομάδα απομακρύνθηκε από τις υπόλοιπες και έκανε το δικό της έργο. Όταν βρήκανε όλα τα υλικά και τελείωσαν το δημιούργημά τους έδωσαν ένα όνομα και στο τέλος οι υπόλοιπες ομάδες περνούσαν και έβλεπαν τις άλλες δημιουργίες.

Η πρώτη ομάδα έφτιαξε μια καρδιά με χόρτα, λουλούδια, πέτρες και κλαδιά και το ονόμασε η καρδιά της περιβαλλοντικής.

Η δεύτερη ομάδα έκανε μια σπηλιά με χόρτα και πέτρες και την ονόμασε αρχαία κατοικία.

Η τρίτη ομάδα έκανε μια ινδιάνικη σπηλιά χρησιμοποιώντας φύλα ξερά από φοίνικα.

Η αμέσως επόμενη ομάδα χρησιμοποίησε πέτρες και κλαδιά και δημιούργησαν μια φωτιά.

Τέλος η τελευταία ομάδα έφτιαξε μια καρδιά από πέτρες σχεδιάζοντας μέσα σε αυτήν ένα "Π" για Περιβαλλοντική.

Στην συνέχεια ο μαθητής Καπαρουνάκης Γιάννης από την Β' γυμνασίου μας ενημέρωσε για το χώμα που έπαιρναν οι αγγειοπλάστες, τα καμίνια όπου έψηναν τα πήλινα και για μερικά φυτά της περιοχής.

5.3.10 Μαντινάδες για τη βιοποικιλότητα της λίμνης

Τα παιδιά εμπνεύστηκαν από το πρόγραμμα περιβαλλοντικής, και με πολύ μεράκι συνέθεσαν κάποιες μαντινάδες σχετικά με το θέμα μας.

Εκεί πηγαίνουν ραντεβού
όλα τα ζευγαράκια
γιατί είναι τόπος όμορφος
με μπόλικα παγκάκια.

Στη λίμνη κάθε απόγευμα
πάνε τα παιδάκια,
ψαρεύουνε και φέρνουνε
ένα σωρό ψαράκια.

Το γιασεμί σου στην αυλή
αν θέλεις να μυρίζεις
απ' της Λιβάδας το νερό
να παίρνεις να ποτίζεις.

Να πάρεις χώμα και νερό
μέσα από τη Λιβάδα
που κάνει τα καλύτερα
σταμνιά μεσ' την Ελλάδα

Για τη Λιβάδα είπανε
να ψάξουμε να βρούμε
καθηγητές και μαθητές
για' κείνη να τους πούμε

Αγγειοπλάστες φτιάξανε
εκείνη τη λιμνούλα
που τώρα την τελειώσανε
και είναι μια χαρούλα.

Ο βάτραχος παντρεύτηκε
με μια βατραχίνα
αλλά μετά τους χώρισε
μία ναζιάρα χήνα.

5.3.11 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος πραγματοποιήθηκε θεωρητική ανάλυση από τον καθηγητή βιολογίας του Γυμνασίου μας ορισμένων βασικών εννοιών για την προσέγγιση των ζητημάτων που τέθηκαν. Ακολουθεί η παρουσίαση.

Οικολογία

H Οικολογία αποτελεί κλάδο των Φυσικών Επιστημών. Είναι η μελέτη του μεγέθους και της διάδοσης των πληθυσμών των ζωντανών οργανισμών, καθώς και του τρόπου με τον οποίο οι ιδιότητες αυτές επηρεάζονται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των οργανισμών και του περιβάλλοντός τους.

Βιόσφαιρα και Bιοποικιλότητα

Το εξωτερικό στρώμα της Γης μπορεί να διαχωριστεί σε διάφορα τμήματα (σφαίρες):
- την υδατόσφαιρα
- τη λιθόσφαιρα και
- την ατμόσφαιρα

Βιόσφαιρα

- Η βιόσφαιρα αποτελεί μια τέταρτη τέτοια "σφαίρα" και αναφέρεται στο σύνολο των ζωντανών οργανισμών του πλανήτη και συγχρόνως στην περιοχή του πλανήτη που καταλαμβάνεται από τη ζωή.
- Η βιόσφαιρα περιλαμβάνει μεγάλο μέρος των άλλων τριών επιφανειακών σφαιρών. Σε σχέση με τον όγκο της Γης, η βιόσφαιρα αποτελεί ένα πολύ λεπτό επιφανειακό στρώμα μεταξύ των 11000 μ. υπό τη θάλασσα και των 15000 μ. πάνω από αυτή.
- H βιολογία και γενικά οι επιστήμες που μελετούν το φαινόμενο ΖΩΗ δεν περιορίζονται μόνο στη μελέτη της μορφής και της εσωτερικής οργάνωσης των οργανισμών. Ερευνούν και τους τρόπους με τους οποίους αυτοί οργανώνονται καθώς και τις σχέσεις που αναπτύσσουν τόσο μεταξύ τους όσο και με το άβιο περιβάλλον τους.

Είδος

Προκειμένου να διευκολυνθεί η μελέτη των πολύπλοκων σχέσεων μεταξύ των οργανισμών οι επιστήμονες κατέταξαν τους οργανισμούς σε 5 μεγάλες ομάδες ΖΩΑ - ΦΥΤΑ - ΜΥΚΗΤΕΣ - ΠΡΩΤΙΣΤΑ - ΜΟΝΗΡΗ.

Κάθε ομάδα χωρίζεται σε υποομάδες. Η απλούστερη υποομάδα είναι το ΕΙΔΟΣ. Τα άτομα που ανήκουν στο ίδιο είδος παρουσιάζουν μεγάλες ομοιότητες. Διασταυρώνονται και δίνουν γόνιμους απογόνους (π.χ. ανθρώπινο είδος).

Ροή ενέργειας

Η κύρια ενεργειακή πηγή για τη λειτουργία του οικοσυστήματος είναι η ηλιακή ενέργεια, αν και υπάρχει και μια μικρή συμβολή της γεωθερμικής ενέργειας. Τα φυτά και οι φωτοσυνθετικοί μικροοργανισμοί μετατρέπουν το φως σε χημική ενέργεια μέσω της χημικής διεργασίας που ονομάζεται φωτοσύνθεση, κατά την οποία παράγεται γλυκόζη (ένα απλό σάκχαρο) και απελευθερώνεται οξυγόνο.

- Η γλυκόζη αποτελεί μια δευτερογενή ενεργειακή πηγή για τη λειτουργία του οικοσυστήματος. Μέρος αυτής χρησιμοποιείται άμεσα από άλλους οργανισμούς για παραγωγή ενέργειας.
- Το οικοσύστημα αποτελείται από δύο τμήματα (το τμήμα της ζωής, η βιοκοινότητα και το περιβάλλον στο οποίο υπάρχει αυτή η ζωή, ο βιότοπος).

Ταξινόμηση

Τα οικοσυστήματα συχνά ταξινομούνται ανάλογα με τους βιότοπους που περιλαμβάνουν. Έτσι τα οικοσυστήματα μπορεί να οριστούν:
- ως χερσαία οικοσυστήματα, όπως είναι τα δασικά οικοσυστήματα, τα λιβαδικά οικοσυστήματα (λιβάδια, στέπες, σαβάνες), ή τα γεωργικά οικοσυστήματα (γεωργικές εκτάσεις).
- σαν οικοσυστήματα γλυκών νερών όπως είναι τα οικοσυστήματα στάσιμων νερών (λίμνες, λιμνούλες) ή οικοσυστήματα ρεόντων υδάτων (ποτάμια)
- σαν ωκεάνια οικοσυστήματα (θάλασσες, ωκεανοί).

Δυναμική και ευστάθεια

Οι οικολογικοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν δυναμικά τους πληθυσμούς ή τα είδη σε ένα οικοσύστημα συνήθως χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:
- τους βιοτικούς και
- τους αβιοτικούς

Αβιοτικοί παράγοντες

- το νερό, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα βασικό συστατικό της ζωής και του ανθρώπινου περιβάλλοντος
- ο αέρας, ο οποίος παρέχει οξυγόνο, άζωτο, και διοξείδιο του άνθρακα στους ζώντες οργανισμούς και επιτρέπει το διασκορπισμό της γύρης και των σπορίων
- το έδαφος, το οποίο συγχρόνως αποτελεί πηγή θρέψης και φυσική στήριξη
- η θερμοκρασία, που δεν θα πρέπει να ξεπερνάει κάποια άκρα, παρόλο που η αντοχή στη ζέστη είναι χαρακτηριστική σε κάποιους οργανισμούς
- το φως, που παρέχει ενέργεια στο οικοσύστημα μέσω της φωτοσύνθεσης
- οι φυσικές καταστροφές

Βιοτικοί παράγοντες

Οι σχέσεις μεταξύ των μελών ενός πληθυσμού είναι σχέσεις:

- συνεργασίας
- ανταγωνισμού, με διαίρεση των εδαφών, και μερικές φορές
- οργάνωση σε ιεραρχικές κοινωνίες

Οι σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά είδη - είναι πολλαπλές. Η σημαντικότερη σχέση είναι αυτή μεταξύ αρπακτικού και θηράματος, που οδηγεί σε μια βασική έννοια της οικολογίας, την έννοια της τροφικής αλυσίδας. Για παράδειγμα, το γρασίδι καταναλώνεται από το φυτοφάγο ζώο, το οποίο καταναλώνεται από ένα σαρκοφάγο ζώο, το οποίο με τη σειρά του καταναλώνεται από ένα σαρκοφάγο μεγαλύτερου μεγέθους.

Άλλες σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ειδών είναι:

- ο παρασιτισμός,
- οι μολυσματικές ασθένειες και
- ο ανταγωνισμός για τους περιορισμένους πόρους, που μπορεί να συμβεί όταν δύο διαφορετικά είδη μοιράζονται την ίδια οικολογική περιοχή.

5.3.12 Επίσκεψη στο ΚΠΕ Βάμου

Αφού προηγήθηκε θεωρητική προσέγγιση στο θέμα μας, ακολούθησε επίσκεψη στο ΚΠΕ Βάμου. Εκεί τα παιδιά παρακολούθησαν ένα παραμύθι για το δάσος, που είχε σα στόχο να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά σε θέματα περιβάλλοντος, αλλά και να τα ενημερώσει εμπλουτίζοντας τις γνώσεις που έχουν για σχετικά θέματα. Στο παραμύθι αυτό μας παρουσίασαν τα ζώα και φυτά που ζουν στο δάσος και τις μεταξύ τους σχέσεις. Στη συνέχεια μεταφερθήκαμε στο δάσος του Αγίου Ματθαίου όπου τα παιδιά ενεπλάκησαν σε βιωματικά παιχνίδια και δραστηριότητες. Ακολουθούν εντυπώσεις των παιδιών από την εν λόγω επίσκεψη καθώς και φωτογραφικό υλικό.

Τι μου άρεσε από την εκδρομή στο Βάμο;

Η εκπαιδευτική εκδρομή στο Βάμο για το πρόγραμμα της Περιβαλλοντικής μου άρεσε πολύ. Ενδιαφέρον μου προκάλεσαν οι δραστηριότητες στο δάσος του Αγίου Ματθαίου. Η δραστηριότητα που μου άρεσε περισσότερο ήταν εκείνη, στην οποία οι υπεύθυνοι του Κέντρου Περιβαλλοντικής μας έδωσαν ένα σπάγκο, μας είπαν να βρούμε ένα ξύλο και να δέσουμε το σπάγκο σε αυτό. Έπειτα μας είπαν να δέσουμε στον σπάγκο κάτι που μας άρεσε από το δάσος (π.χ ένα πεσμένο καρπό) και να πούμε μία ιστορία με βάση αυτό που φτιάξαμε. Μου άρεσε περισσότερο αυτή η δραστηριότητα γιατί μας έδινε την δυνατότητα να εκφραστούμε μέσα από την ιστορία. Επιπλέον με έκανε να καταλάβω ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά και δημιουργικά πράγματα μέσα σε ένα δάσος αρκεί να το θελήσουμε.

Φωτογραφικό υλικό:

5.3.13 Επίσκεψη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας

Προς το τέλος του προγράμματος πραγματοποιήσαμε επίσκεψη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Ηράκλειο.

Ακολουθούν περιγραφές των μαθητών:

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

- Τι περιλάμβανε το πρώτο πρόγραμμα και τι το δεύτερο στον Ερευνότοπο στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στις 17/04/2008;

1. Το πρώτο πρόγραμμα ήταν το βιόραμα. Εκεί είδαμε βαλσαμωμένα ζώα που είχαν διαφορετικές μορφές. Είχε αλεπού, αρκούδα, κουνάβι, λαγό, τρυποκάρυδο, ασβό, τζιτζίκια κ.ά. Μετά χωριστήκαμε σε ομάδες και μας δώσανε σε κάθε ομάδα από μερικές κόλλες που περιείχαν αινίγματα και έπρεπε να βρούμε τι είναι το κάθε αίνιγμα και η κάθε απάντηση είχε 10 ή 25 πόντους. Επίσης έπρεπε να μαζέψουμε 200 πόντους. Το δεύτερο πρόγραμμα ήταν ο ερευνότοπος. Εκεί είδαμε ζωντανές χελώνες. Κάναμε δραστηριότητες όπως ψάχναμε για κόκαλα δεινοσαύρου που ήταν χωμένα μέσα σε χώμα. Μετά μπήκαμε σε μια σπηλιά όπου είδαμε σταλακτίτες και επίσης μετά μπήκαμε σε μια κατασκήνωση όπου μέσα ήταν σαν μια σπηλιά όπου είχε ένα φεγγάρι που μας γνώριζε τα ζώα που υπήρχαν εκεί μέσα.

2. Το πρώτο πρόγραμμα περιλάμβανε το πώς ανταλλάζανε τις εκθέσεις τους με την Connecticut. Βιόραμα από την Ανατολική Ακτή ΗΠΑ. (Ατλαντικός). Πήγαμε στο Ερευνητήριο όπου ξεθάψαμε κόκαλα από ένα ζώο που το λένε Δεινοθήριο, μιλήσαμε για αυτό. Μετά πήγαμε στη σπηλιά όπου είδαμε σταλαχτίτες. Είδαμε ζώα που ζούνε στην σπηλιά.

3. Στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας κάναμε δύο δραστηριότητες. 'Ηταν με τα ζώα από το Κονέκτικατ της Αμερικής και είδαμε βαλσαμωμένα ζώα (π.χ. αρκούδα). Και ύστερα κάναμε μια δραστηριότητα με τα ζώα του Κονέκτικατ. Μετά πήγαμε στον ερευνότοπο και κάναμε μια δεύτερη δραστηριότητα που είχε σχέση με ζώα και λουλούδια της Κρήτης. Μπήκαμε σε ένα δωμάτιο όπου υπήρχαν μεγάλα κόκαλα από τα «ξαδέρφια» του ελέφαντα και έπειτα μπήκαμε σε μια σπήλια με σταλακτίτες και μας έδειξαν μερικά ζώα που ζουν μέσα στις σπηλιές. Μετά μας πήγαν στο βουνό για να δούμε λουλούδια και φυτά. Έπειτα πήγαμε σε κάποια τεχνητά ποτάμια και είδαμε τα ζώα που υπάρχουν εκεί. Τελειώσαμε και είδαμε πολλά ζώα και φυτά που ήταν υπέροχα να τα βλέπεις. Πέρασα πολύ ωραία.

4. Το πρώτο πρόγραμμα περιλάμβανε το πως ανταλλάζανε τις εκθέσεις τους με το Connecticut. Βιόραμα από την Ανατολική Ακτή Η.Π.Α. (Ατλαντικός). Πήγαμε στο ερευνητήριο όπου ξεθάψαμε κοκάλα από ένα ζώο που το έλεγαν Δεινοθήριο και μιλήσαμε γι' αυτό. Μετά πήγαμε στη σπηλιά όπου είδαμε σταλακτίτες (ψεύτικους). Είδαμε ζώα που ζούνε στη σπηλιά. Στη συνέχεια πήγαμε στον πλάτανο και είδαμε πάρα πολλά ζώα που ζουν σε αυτόν και γύρω του. Έπειτα επισκεφτήκαμε την κατασκήνωση όπου απεικόνιζε τη νύχτα και το φεγγάρι μας παρουσάαζε τους φίλους του τα ζώα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να μαθαίνουμε για αυτά. Είδαμε στο ποτάμι ζώα όπως γλώσσες, αχινούς και μύδια.

Φωτογραφικό υλικό:

6. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στο τέλος του προγράμματος μοιράσαμε στους μαθητές το παρακάτω φύλλο αξιολόγησης προκειμένου να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για την επίτευξη των αρχικών μας στόχων, αλλά και εάν καταφέραμε να ανταποκριθούμε στις επιθυμίες και προσδοκίες τους σχετικά με τον εγχείρημά μας.

 

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2007 -2008
1. Το θέμα του προγράμματος ήταν:
Μέτριο		Ικανοποιητικό		Πολύ ενδιαφέρον
2. Οι γνώσεις που αποκτήσατε κατά τη διάρκεια του προγράμματος ήταν:
Λίγες		Ικανοποιητικές		Αρκετές
3. Η συνεργασία μεταξύ των μαθητών ήταν:
Μέτρια		Ικανοποιητική		Πολύ καλή
4. Η συνεργασία μεταξύ μαθητών - καθηγητών ήταν:
Μέτρια		Ικανοποιητική		Πολύ καλή
5. Η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών ήταν:
Μέτρια		Ικανοποιητική		Μεγάλη
6. Η παρουσία των μαθητών στις προγραμματισμένες συναντήσεις εργασίας ήταν:
Μέτρια		Ικανοποιητική		Μεγάλη
7. Η αυθεντικότητα πληροφοριών που συλλέχθηκαν ήταν:
Μέτρια		Ικανοποιητική		Μεγάλη
8. Η συμμετοχή σας στο Πρόγραμμα ήταν:
Μέτρια		Ικανοποιητική		Μεγάλη
9. Πόσο άλλαξε η συμπεριφορά σας προς το περιβάλλον μετά τη συμμετοχή σας στο Πρόγραμμα;
Καθόλου		Λίγο		Αρκετά
10. Πόσο συμβάλλουν τα Προγράμματα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης γενικότερα στην ευαισθητοποίηση των μαθητών για το περιβάλλον:
Καθόλου		Λίγο		Αρκετά
11. Θα ξανασυμμετείχατε σε τέτοιο πρόγραμμα;
Όχι		Ίσως		Ναι
12. Οι ασκήσεις - δραστηριότητες στο πεδίο (χώρος φυσικού περιβάλλοντος) ήταν:
Αδιάφορες		Ικανοποιητικές		Ενδιαφέρουσες
13. Ο αριθμός των επισκέψεων εκτός σχολικού περιβάλλοντος ήταν:
Μικρός		Ικανοποιητικός		Αρκετός
14. Πιστεύετε ότι ωφεληθήκατε από το Πρόγραμμα;
Λίγο		Μέτρια		Αρκετά
15. Η εργασία σε ομάδες σας βοήθησε:
Καθόλου		Λίγο		Πολύ
16. Ήρθατε πιο κοντά με τους συμμαθητές σας με το πρόγραμμα:
Καθόλου		Λίγο		Αρκετά
17. Ήρθατε πιο κοντά με τους καθηγητές σας με το πρόγραμμα:
Καθόλου		Λίγο		Αρκετά
Σχόλια - Παρατηρήσεις:
Προτάσεις για βελτίωση:

Αποτελέσματα αξιολόγησης - Συμπεράσματα

	Μέτριο	Ικανοποιητικό	Πολύ Καλό
1. Το θέμα του Προγράμματος ήταν:	2	11	19
2. Οι γνώσεις που αποκτήσατε κατά την διάρκεια του προγράμματος ήταν:	2	10	20
3. Η συνεργασία μεταξύ των μαθητών ήταν:	11	15	6
4. Η συνεργασία μεταξύ μαθητών - καθηγητών ήταν:	2	14	16
5. Η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών ήταν:	10	11	11
6. Η παρουσία των μαθητών στις προγραμματισμένες συναντήσεις εργασίας ήταν:	13	15	4
7. Η αυθεντικότητα πληροφοριών που συλλέχθηκαν ήταν:	0	14	18
8. Η συμμετοχή σας στο Πρόγραμμα ήταν:	2	13	17
9. Πόσο άλλαξε η συμπεριφορά σας προς το Περιβάλλον μετά την συμμετοχή σας στο Πρόγραμμα:	1	15	16
10. Πόσο συμβάλλουν τα Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης γενικότερα στην ευαισθητοποίηση των μαθητών για το περιβάλλον:	2	14	16
11. Θα ξανασυμμετείχατε σε τέτοιο πρόγραμμα;		15	17
12.Οι ασκήσεις - δραστηριότητες στο πεδίο (χώρος φυσικού περιβάλλοντος) ήταν:	1	9	22
13. Ο αριθμός των επισκέψεων εκτός σχολικού περιβάλλοντος ήταν:	10	11	11
14. Πιστεύετε ότι ωφεληθήκατε από το Πρόγραμμα;	1	14	17
15. Η εργασία σε ομάδες σας βοήθησε:	3	18	11
16. Ήρθατε πιο κοντά με τους συμμαθητές σας με το πρόγραμμα:	2	18	12
17. Ήρθατε πιο κοντά με τους καθηγητές σας με το πρόγραμμα:	1	16	15

Οι απαντήσεις στο παραπάνω ερωτηματολόγιο έδειξαν μεγάλο βαθμό ικανοποίησης από το πρόγραμμα στο σύνολό του και πιθανότατα θα δήλωναν ξανά συμμετοχή σε αντίστοιχο πρόγραμμα. Θεωρούν ότι απέκτησαν αρκετές γνώσεις, καθώς και ευαισθητοποιήθηκαν σε περιβαλλοντικά θέματα. Επιπλέον, δέθηκαν περισσότερο με τους συμμαθητές και καθηγητές τους. Ωστόσο, κάποιοι μαθητές δεν ήταν ικανοποιημένοι από τη συνεργασία με τους συμμαθητές τους. Αυτό πιθανόν να οφείλεται στην απειρία των παιδιών πάνω στην ομαδοσυνεργατική μέθοδο. Επίσης, εξέφρασαν την επιθυμία για περισσότερες επισκέψεις.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Έχοντας φτάσει στο τέλος της εργασίας μας, αισθανόμαστε πιο κοντά με τους μαθητές μας και αποκτήσαμε εμπειρία πάνω στη μέθοδο project, πολύτιμη για αντίστοιχα μελλοντικά προγράμματα αλλά και για το διδακτικό μας έργο. Όσο για την περιβαλλοντική μας ομάδα, πρέπει να αναφερθεί ότι μας εξέπληξε το ενδιαφέρον, οι ιδέες , οι πρωτοβουλίες και η αυτενέργεια που επέδειξαν.