Στο Εργαστήρι Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.) Νάουσας υλοποιήσαμε κατά τη σχολική χρονιά 2008-09 πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με τίτλο "Ο ΣΠΟΡΟΣ". Με το πρόγραμμά μας αυτό, που θα ολοκληρωθεί στη διάρκεια της φετινής σχολικής χρονιάς (2009-10), συμμετέχουμε στο Εθνικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης "ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ - ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΖΩΗΣ" που συντονίζει το ΚΠΕ Καστοριάς.

Δεν είναι η πρώτη φορά που οι μαθητές μας ασχολούνται με τέτοια θέματα. Τις δύο προηγούμενες χρονιές υλοποιήσαμε τα προγράμματα "ΚΟΜΠΟΣΤ - ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ" και "ΣΓΟΥΡΕ ΒΑΣΙΛΙΚΕ ΜΟΥ ΚΑΙ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΑ ΜΟΥ..." με αντικείμενο τα αρωματικά φυτά.

Λίγα λόγια όμως για το σχολείο μας για συναδέλφους που ίσως δε γνωρίζουν τι είναι τα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Είναι σχολεία επαγγελματικής κατάρτισης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για άτομα με αναπηρία, ηλικίας 14-26 χρόνων.

Στα προγράμματα παίρνουν μέρος όλοι οι λειτουργικοί μαθητές του σχολείου.

Ο τρόπος που δουλέψαμε με τα παιδιά

Στην αρχή συζητήσαμε με τους μαθητές το θέμα και συμφωνήσαμε να το πραγματοποιήσουμε, αφού αποσπάσαμε την υπόσχεση να λειτουργήσουμε ομαδικά και να συμμετέχουμε ενεργά.

Ξεκινήσαμε με το "θεωρητικό κομμάτι" θέτοντας ερωτήματα όπως τι είναι ο σπόρος, σε ποιες συνθήκες μπορεί να βλαστήσει κ.λπ. Οι μαθητές προσπαθούσαν να απαντήσουν αξιοποιώντας πρακτικές γνώσεις που είχαν από μας από προηγούμενες χρονιές. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο σχολείο υπάρχει θερμοκήπιο και τα παιδιά έχουν εμπειρία στην καλλιέργεια των φυτών. Γενικά, προσπαθούσαμε να "βγάλουμε" απαντήσεις από τους μαθητές μας οδηγώντας τους σταδιακά σ' αυτές. Μερικές φορές απαντούσαν τυχαία και τότε τους τονίζαμε ότι πρέπει πρώτα να σκεφτούν πριν απαντήσουν, τους βοηθούσαμε και όταν καταλήγαμε στη σωστή απάντηση, τους επιβραβεύαμε. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα ήταν απλές και χωρίς ιδιαίτερες λεπτομέρειες, περιλάμβαναν τα κύρια σημεία που στην πορεία θα αναδείκνυαν την πρακτική χρήση της πληροφορίας.

Για παράδειγμα:

Το ερώτημα "τι χρειάζεται για να βλαστήσει ο σπόρος;" διατυπώνεται ως εξής:
Εμείς: "Όταν σπέρναμε στο θερμοκήπιο, εκτός από το σπόρο, τι άλλο κάναμε;"
Οι μαθητές: "Ρίχναμε νερό."
Το συμπέρασμα ήταν ότι "για να βλαστήσει ο σπόρος χρειάζεται νερό".
Το ερώτημα για να έχει πρακτική χρήση διατυπώνεται ως εξής: "Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν όταν θα σπείρουμε φασόλια;". Προσπαθούμε να "βγάλουμε" την απάντηση: "μαζί με το σπόρο του φασολιού, ρίχνουμε και νερό".

Μετά οι μαθητές έγραφαν τις απαντήσεις στα τετράδια για εξάσκηση και ικανοποίηση ότι "γράφω αυτό που έμαθα". Τα παιδιά χαίρονταν πολύ με τη διαδικασία του γραψίματος. Οι κόλλες αναρτώνταν συνήθως στον πίνακα ανακοινώσεων. Οι μαθητές που δεν μπορούσαν να γράψουν μόνοι τους, δίναμε καθαρογραμμένα αυτά που έπρεπε να γράψουν και τα αντέγραφαν. Όποιοι δεν κατείχαν καθόλου τη γραφή, ήταν αρκετό να αναγνωρίζουν κάποιους σπόρους και να ξέρουν πως αν μπουν στο έδαφος θα φυτρώσει ένα ίδιο φυτό.

Στο ερώτημα ποιους σπόρους ξέρουν δεν απάντησαν αμέσως. Διαμορφώσαμε το ερώτημα και ζητήσαμε να πουν ποιους σπόρους τρώμε. Οι απαντήσεις ήρθαν με μεγάλη ευκολία.

Η περιγραφή του σπόρου

Την περιγραφή του σπόρου την κάναμε με φασόλια. Τα ξεφλουδίσαμε και χωρίσαμε τα μέρη από τα οποία αποτελείται. Ζητήσαμε από τους μαθητές να μας τα περιγράψουν, δώσαμε στο κάθε μέρος το όνομά του και προχωρήσαμε στο ρόλο που έχει το καθένα (η φλούδα, που προστατεύει το εσωτερικό, το έμβρυο, που θα βγάλει ρίζα και βλαστό και είναι το "μωρό" του φυτού, οι κοτυληδόνες, που τρέφουν το έμβρυο).

Δεν επιμέναμε στην ορολογία που έχουν τα μέρη του φυτού, αλλά κύρια στο ρόλο τους. Παρόλα αυτά αναφέραμε κάποιους όρους (κοτυληδόνα, έμβρυο) για να δούμε αν θα τους θυμηθούν. Η εμπειρία μας έδειξε ότι κατάλαβαν οι μαθητές το ρόλο των μερών του σπόρου και με συνεχή επανάληψη έμαθαν και τους αντίστοιχους όρους. Η συνεχής επανάληψη είναι απαραίτητη πρακτική στα άτομα με αναπηρία. Πριν ξεκινήσουμε οτιδήποτε καινούργιο, ρωτούσαμε για τα προηγούμενα και συνεχίζαμε μόνο αν ήταν κατακτημένη η προηγούμενη γνώση.

Η σπορά

Σπείραμε στην αρχή σε κουπάκια με βαμβάκι σπόρους φασολιού και φακής. Σπείραμε ξεχωριστά σπόρους ολόκληρους, σπόρους από τους οποίους αφαιρέσαμε το έμβρυο και σπόρους με τις κοτυληδόνες, χωρίς το έμβρυο. Ζητήσαμε από τους μαθητές να προβλέψουν ποιοι σπόροι θα βλαστήσουν και ποιοι όχι και να δικαιολογήσουν την απάντησή τους. Σε γενικές γραμμές απάντησαν σωστά. Οι μαθητές ήταν υπεύθυνοι να διατηρούν υγρά τα κουπάκια. Δεν έδειξαν όλοι το ίδιο ενδιαφέρον, κάποιοι δεν ήταν συνεπείς. Βγάλαμε φωτογραφίες τις διάφορες φάσεις του πειράματος και στο τέλος οι μαθητές κατέγραψαν τα αποτελέσματα.

Τι σπείραμε

Οι μαθητές με τη βοήθειά μας, σπείρανε στο θερμοκήπιο ρόκα, ραπανάκια, τομάτα, πιπεριά κ.ά. Πριν τη σπορά αναφερθήκαμε στις συνθήκες βλάστησης και χρησιμοποίησαν πρακτικά τις γνώσεις τους.

Παράλληλες δραστηριότητες

Είδαμε σε DVD τους τρόπους που ταξιδεύουν οι σπόροι, καταγράψαμε και εξηγήσαμε για ποιο λόγο γίνεται αυτό. Σε κάθε διαφορετικό τρόπο ταξιδιού σταματούσαμε το DVD και ρωτούσαμε τους μαθητές να μας περιγράψουν τι είδαν. Είδαμε ότι οι σπόροι δεν ταξιδεύουν μόνο στο χώρο αλλά και στο χρόνο και αυτό είχε ιδιαίτερη γοητεία.

Εκτός από το κομμάτι της δουλειάς μας μέσα στο σχολείο, πραγματοποιήσαμε επισκέψεις σε θερμοκήπιο, σε φυτώριο, σε αμπελώνα κ.ά.

Παρουσίαση

Σημαντικό κομμάτι του προγράμματος είναι η παρουσίασή του. Οι μαθητές είναι πρωταγωνιστές και αισθάνονται ικανοποίηση που δείχνουν τη δουλειά τους. Ταυτόχρονα λειτουργεί και ως κίνητρο για να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους.

Καταφέραμε μια μαθήτρια που αρνούνταν μέχρι τώρα να βγει στη σκηνή, να τραγουδήσει για πρώτη φορά μπροστά σε κόσμο και τους συγκίνησε όλους. Το πιο σημαντικό ήταν η προσπάθειά της να μάθει τους στίχους.

Τι πετύχαμε - Που συναντήσαμε δυσκολίες

Φάνηκε ότι ο εναλλακτικός τρόπος μάθησης που παρέχουν αυτά τα προγράμματα τα καθιστούν κατάλληλα για μαθητές με ειδικές ανάγκες. Ειδικότερα τα περιβαλλοντικά προγράμματα που έχουν θέματα που αφορούν στα φυτά και τη γεωργία είναι προσιτά γιατί μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητά με πειράματα και καλλιέργεια. Άλλωστε αφορούν στο φαγητό, στοιχείο γνωστό από την καθημερινότητά τους και αυτό τα κάνει σημαντικά.

Οι δυσκολίες που συναντήσαμε αφορούν στην πολυμορφία των μαθησιακών δυσκολιών που έχουν οι μαθητές μας, στη μη προσβασιμότητα σε πολλούς χώρους που επισκεφθήκαμε με τα αναπηρικά αμαξίδια και στην έλλειψη υλικού περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για άτομα με αναπηρία.

Το τελευταίο ήταν και ο λόγος που προχωρήσαμε στη δημιουργία δικού μας υλικού, ενός CD-ROM που περιέχει τη δουλειά μας και απευθύνεται σε άτομα με αναπηρία. Στόχος μας είναι η αναπαραγωγή του CD-ROM, όταν ολοκληρωθεί το πρόγραμμα και η διάθεσή του σε Ειδικά Σχολεία και Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της Κεντροδυτικής Μακεδονίας. Στην προσπάθειά μας αυτή έχουμε τη βοήθεια του ΚΠΕ Καστοριάς.

Το υλικό μας είναι δοσμένο απλά και με ήχο για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άτομα που δεν μπορούν να διαβάσουν. Περιέχει δραστηριότητες και κομμάτια από βίντεο. Η εικονογράφησή του αναδύει ένα χαρούμενο και αισιόδοξο ύφος και έγινε από τη συνάδελφο Αναστασία Φερεντίνου, φυσικό, που συμμετέχει στο πρόγραμμα.

Στο πρόγραμμα συμμετέχει επίσης ο Σωτήρης Μητσιάνης, γεωπόνος και η υπογράφουσα το άρθρο. Πρέπει να αναφέρω ότι από τους τρεις που συμμετέχουμε στο πρόγραμμα μόνο η Αναστασία Φερεντίνου έχει εξειδίκευση στην Ειδική Αγωγή. Η υπογράφουσα και ο Σωτήρης Μητσιάνης, αν και είμαστε τρία και δύο χρόνια αντίστοιχα στο συγκεκριμένο σχολείο, δεν έχουμε καμία εξειδίκευση. Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση προβλέπεται η μετεκπαίδευση είτε στη Γενική Αγωγή είτε στην Ειδική. Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Δε χρειάζεται επιχειρηματολογία για το πόσο αναγκαίο είναι.

Το πρόγραμμα, όπως αναφέραμε και στην αρχή, θα συνεχιστεί και την επόμενη σχολική χρονιά (2009-10). Μαθητές και εκπαιδευτές θα συναποφασίσουν και θα συνδιαμορφώσουν, στο μέτρο του δυνατού, την παραπέρα πορεία του.

Η πραγματικότητα είναι, και εδώ θα καταθέσω την προσωπική μου εμπειρία, ότι πήγα σ' ένα σχολείο για άτομα με αναπηρία χωρίς να έχω τα ειδικά προσόντα και έπρεπε να ανταποκριθώ στα καθήκοντά μου ως εκπαιδευτικός. Αυτό που ήξερα ήταν η ειδικότητά μου και η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Αυτά αξιοποίησα για να μπορέσω ν' ανταποκριθώ στις ειδικές ανάγκες των μαθητών. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση με θέμα τα φυτά και οι γεωργικές πρακτικές ήταν το δεξί μου χέρι στην εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία.

Μάρθα Καρβουνίδου
Γεωπόνος - Εκπαιδευτικός
Εργαστήρι Ειδικής Επαγγελματικής
Εκπαίδευσης Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.) Νάουσας

Επιστροφή...