Ο ΑΝDi είναι ο πρώτος μεταλλαγμένος πίθηκος. Πόσο κοντά βρίσκεται ο μεταλλαγμένος άνθρωπος;

Ένα μεγάλο βήμα στον δρόμο προς την καταπολέμηση σοβαρών ασθενειών

Τα μεταλλαγμένα ζώα και φυτά ήδη αποτελούν μια πραγματικότητα. Η έκρηξη που σημειώνεται στον χώρο της Γενετικής στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα φαίνεται ολοένα και πιο έντονα με την καθημερινή πια επέμβαση των επιστημόνων στο γενετικό υλικό του ζωικού και φυτικού κόσμου. Παγκόσμια έκπληξη αλλά και προβληματισμό σχετικά με τα όρια του επιτρεπτού και του ηθικού έρχονται τώρα να δημιουργήσουν τα τρία πρόσφατα γενετικά πειράματα σε ζώα: η κλωνοποίηση ενός επαπειλούμενου βοοειδούς της Ινδίας, ο ομαδικός θάνατος ποντικών που προκλήθηκε από έναν κατευθυνόμενο, γενετικώς τροποποιημένο ιό, αλλά κυρίως η γέννηση του πρώτου μεταλλαγμένου πιθήκου. Έτσι, εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς: μήπως αύριο έρχεται η σειρά του μεταλλαγμένου ανθρώπου;

Εικόνα 1. ANDi

Όποιος πρωτοαντικρύζει τη φωτογραφία του ΑΝDi μάλλον δε διακρίνει τίποτα περισσότερο από ένα χαριτωμένο, νεογέννητο πιθηκάκι (εικ. 1). Και φυσικά δεν υποψιάζεται πως μπορεί το ον που βλέπει να μοιάζει με πίθηκο, έχει όμως και λίγο από... μέδουσα στα γονίδιά του, τουλάχιστον από τη μεριά της μητέρας του! Κι όμως στον ΑΝDi υπάρχει αυτή η ιδιαιτερότητα: σε κάθε κύτταρό του κρύβει και ένα γονίδιο μέδουσας! Γιατί είναι το πρώτο και μόνο έως σήμερα μεταλλαγμένο πρωτεύον θηλαστικό.

Ο ΑΝDi (το όνομά του προέρχεται από τον αγγλικό όρο για το «εισαγόμενο DΝΑ») που γεννήθηκε στις 2 Οκτωβρίου και χαίρει άκρας υγείας, αποτελεί τη δικαίωση των κόπων της ομάδας του Πανεπιστημιακού Ερευνητικού Κέντρου Πρωτευόντων Θηλαστικών του Όρεγκον στις ΗΠΑ, με επικεφαλής τον καθηγητή Αnthony Chan. Οι δημιουργοί του ισχυρίζονται πως ο ΑΝDi αποτελεί ένα μεγάλο βήμα στον δρόμο προς την καταπολέμηση σοβαρών ασθενειών όπως ο διαβήτης, ο καρκίνος του μαστού, το Πάρκινσον ή ακόμα και το ΑΙDS. Γιατί, παρ' όλο που χρησιμοποιούνται προ πολλού μεταλλαγμένα ποντίκια και αρουραίοι σε πειράματα, οι πίθηκοι είναι πολύ πιο χρήσιμοι για την έρευνα, εφόσον είναι το κοντινότερο στον άνθρωπο ζωικό είδος, με τον οποίο έχει κοινό το 98% του γενετικού υλικού του. «Τώρα έχουμε τη δυνατότητα», δηλώνει ο καθηγητής Chan, «να δημιουργήσουμε ζώα που θα μιμούνται πλήρως τις ανθρώπινες ασθένειες. Μπορούμε να φτιάξουμε πιθήκους με γενετικές συνθήκες όπως της αρρώστιας Αlzheimer και να εφαρμόσουμε νέες θεραπείες και τεχνικές πάνω τους. Κάτι που θα ήταν τόσο ανεπίτρεπτο όσο και παράνομο να επιχειρηθεί πάνω σε ανθρώπους».

Η δημιουργία του ΑΝDi οφείλεται στην εισαγωγή ενός φθορίζοντος «γονιδίου-σημειωτή», που προερχόταν από μέδουσα, σε 224 ωάρια θηλυκών πιθήκων του είδους των μακάκων. Το γονίδιο αυτό έχει την ιδιότητα να διακρίνεται εύκολα, καθώς εκκρίνει μια πρωτεΐνη πράσινου χρώματος. Έτσι ο επιστήμονας μπορούσε να διαπιστώσει αν το γονίδιο είχε ενσωματωθεί, αρκεί να φώτιζε το ζώο-φορέα με φως κάποιου συγκεκριμένου μήκους κύματος. Μετά την εισαγωγή του «γονιδίου-σημειωτή» τα ωάρια γονιμοποιήθηκαν με τεχνητό τρόπο, στο εργαστήριο. Το αποτέλεσμα της τεχνητής γονιμοποίησης απέφερε τελικά σαράντα έμβρυα, που με τη σειρά τους εμφυτεύτηκαν σε είκοσι πιθηκίνες-φορείς (εικ. 2). Από αυτές μόνο έξι κατάφεραν να κυοφορήσουν τα εμφυτευμένα έμβρυα, ενώ στο τελικό στάδιο και στον τοκετό έφθασαν μόνο δύο. Η μία γέννησε ένα ζευγάρι νεκρών διδύμων, ενώ η άλλη τον υγιέστατο ΑΝDi. Το γεγονός ότι μόνο μία προσπάθεια ανάμεσα σε 224 στέφθηκε με επιτυχία φανερώνει καθαρά τη δυσκολία του εγχειρήματος. «Πρόκειται για ένα ιστορικό βήμα ύστερα από μια δύσκολη προσπάθεια», δηλώνει ο Γάλλος γενετιστής Louis - Μarie Ηoudebine. Και προσθέτει ότι έχουμε να κάνουμε με «έναν συνδυασμό δύο τεχνικών, που θα επιτρέψει στην Ιατρική να κάνει τεράστιες προόδους μέσα στα πέντε ή δέκα επόμενα χρόνια»...

Εικόνα 2: Η δημιουργία του ΑΝDi οφείλεται στην εισαγωγή ενός φθορίζοντος «γονιδίου-σημειωτή», που προερχόταν από μέδουσα, σε 224 ωάρια θηλυκών πιθήκων του είδους των μακάκων.

... Υπάρχουν όμως και φορές που τα αποτελέσματα των πειραμάτων ξεπερνούν ακόμα και τις προσδοκίες των ερευνητών ή καταλήγουν σε απρόσμενες συνέπειες. Κάτι τέτοιο φαίνεται πως έγινε στην Αυστραλία, όταν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καμπέρα προσπάθησαν να καταπολεμήσουν τον πολλαπλασιασμό και την εξάπλωση βλαβερών τρωκτικών, όπως τα ποντίκια, οι αρουραίοι ή κάποια είδη κουνελιών. Τέτοια τρωκτικά απειλούν συχνά την αγροτική παραγωγή και παρ' όλο που η Μοριακή Βιολογία προσφέρει συνεχώς νέες λύσεις για την καταπολέμησή τους, συχνά αποδεικνύεται αναποτελεσματική, εφόσον τα τρωκτικά έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται πολύ εύκολα στα νέα φάρμακα και στις καινούργιες τεχνικές ή απλώς να τις αποφεύγουν. Έτσι οι επιστήμονες στράφηκαν στη Γενετική. Η ομάδα του Ronald Jackson σε συνθήκες απόλυτης ασφάλειας εισήγαγε ένα ξένο γονίδιο στον ιό της ευλογιάς των ποντικών. Σκοπός τους ήταν η παρεμπόδιση της αναπαραγωγής και του ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού αυτών των τρωκτικών. Όμως ο γενετικώς τροποποιημένος ιός απεδείχθη πως είχε και πρόσθετες ιδιότητες, όπως η διατάραξη της εμβρυακής ανάπτυξης και η παρεμπόδιση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος. Ως αποτέλεσμα, όλα τα ποντίκια που είχαν εμβολιαστεί στο εργαστήριο πέθαναν σε διάστημα λίγων ημερών. Ωστόσο κανείς δεν είχε προβλέψει κάποιες περαιτέρω συνέπειες, όπως το γεγονός ότι ο μεταλλαγμένος ιός ήταν σε θέση να σκοτώσει κάθε είδος ποντικού. Στη φύση αντιθέτως υπήρχαν δύο διαφορετικές ομάδες, μία των ανθεκτικών στην αρρώστια και μία των μη ανθεκτικών, διάκριση όμως που ο νέος ιός δεν έκανε. Επιπλέον, ο μεταλλαγμένος ιός όχι μόνο καταστρέφει το ανοσοποιητικό σύστημα αλλά και δεν επιτρέπει τη λειτουργία της «μνημονικής απάντησης», δηλαδή του συστήματος εκείνου που θα έβαζε τον οργανισμό να αμυνθεί όταν διαπίστωνε την εισβολή ενός νέου εχθρικού ιού. Έτσι, στα μεταλλαγμένα ποντίκια ένα εμβόλιο κατά της ευλογιάς δεν θα είχε καμιά ισχύ. Κι επιπλέον θα ήταν πολύ πιθανό, αν με οποιονδήποτε τρόπο ξέφευγε ο έλεγχος του πειράματος από το εργαστήριο και κατευθυνόταν στη φύση, να μολύνονταν με τον νέο ιό και άλλα ζώα, όπως κουνέλια ή και καγκουρό. Και σε αυτή την περίπτωση οι καταστροφές θα ήταν ανεξέλεγκτες.

Πειράματα όπως τα παραπάνω φέρνουν τον επιστημονικό, αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο, αντιμέτωπο με φλέγοντα ζητήματα επιστημονικής ηθικής. Η Αnabelle Duncan, μέλος της επιστημονικής ομάδας του Πανεπιστημίου της Καμπέρα, κάθε άλλο παρά καθησυχαστική ήταν όταν δήλωνε πως «ανακαλύψεις τέτοιου τύπου μπορούν να γίνουν πια καθημερινά». Πρόσθετε ωστόσο ότι «είναι απαραίτητο να μπορούμε να διασφαλίσουμε πως δεν θα είναι μοιραίες και καταστροφικές». Η ίδια επιστήμονας συμμετείχε πάντως και στην ομάδα ελέγχου των εξοπλισμών κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου. Και τόσο αυτή όσο και η αυστραλιανή κυβέρνηση είναι υπέρμαχοι της απαγόρευσης και της καταστροφής όλων των χημικών όπλων και μιας αναθεώρησης της Συνθήκης της Γενεύης, καθώς τα νέα δεδομένα αποδεικνύουν πλέον πως στη Συνθήκη υπάρχουν κενά και παραλείψεις. Κυρίως γιατί δεν περιλαμβάνεται κανένα κεφάλαιο που να αναφέρεται στο πεδίο της ερευνητικών προγραμμάτων, τα οποία, τουλάχιστον όσον αφορά τις βιοτεχνολογίες, μας γεμίζουν με ολοένα και μεγαλύτερη ανησυχία. Αντίστοιχο ηθικό προβληματισμό προκαλεί και η δυνατότητα επαναδημιουργίας εξαφανισμένων ειδών. Μπορεί η ανάσταση των μαμούθ να μην αποτελεί πια και τόσο σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά δεν παύει να προβληματίζει η δεοντολογία μιας τέτοιας προσπάθειας ως προς τον βαθμό που διασαλεύει τη φυσική τάξη των πραγμάτων.

Οι φόβοι όμως και οι ανησυχίες μεγιστοποιούνται όταν αναλογιστεί κανείς ότι ίσως βρισκόμαστε ένα μόνο βήμα μακριά από την επέμβαση στο γενετικό υλικό και του ανθρώπου. Ο ΑΝDi είναι ο πρώτος μεταλλαγμένος πίθηκος. Πόσο κοντά βρίσκεται η εμφάνιση του μεταλλαγμένου ανθρώπου; Από τεχνική άποψη τίποτα δεν θα εμπόδιζε κάτι τέτοιο, ομολογούν οι επιστήμονες. Εφόσον έχει συμβεί στον πίθηκο υπάρχουν τα μέσα για να συμβεί και στον άνθρωπο. Ο σκεπτικισμός όμως μεγαλώνει όταν αναλογιστεί κανείς ότι είναι δυνατό στο μέλλον να δημιουργούνται μωρά κατά παραγγελία ή να κατασκευάζονται υπεράνθρωποι. Πολλοί θεωρούν ότι η δημιουργία του μεταλλαγμένου πιθήκου εισβάλλει σε μια απαγορευμένη ηθικά ζώνη και φανερώνει μια επικίνδυνη βιασύνη στη χρήση της γενετικής τεχνολογίας. Υπάρχει ασφαλώς πίεση για τη χρησιμοποίηση τέτοιων πρακτικών ώστε να αποκατασταθούν γενετικές ανωμαλίες σε έμβρυα. Από την άλλη όμως πρόκειται για ένα εξαιρετικά ευαίσθητο πεδίο, εφόσον όποια μετάλλαξη γίνει τώρα περνά αυτομάτως σε όλες τις κατοπινές γενιές, σε όλους τους απογόνους του ατόμου που γίνεται η μετάλλαξη. Και παρ' όλα αυτά ίσως πρέπει να δεχθούμε ένα τέτοιο μέλλον. Γιατί, όπως εξηγεί ο δρ Ρatrick Dixon, συγγραφέας του βιβλίου «Η Γενετική Επανάσταση» και αυθεντία σε θέματα επιστημονικής ηθικής, «οτιδήποτε μπορεί να γίνει από την επιστήμη θα γίνει από κάποιον, κάπου. Οπωσδήποτε λοιπόν προχωρούμε προς μεταλλαγμένα ανθρώπινα όντα».

Εφημερίδα " ΤΑ ΝΕΑ"
Απόσπασμα από το άρθρο
"Όταν ο Νώε σώζει και το μεταλλαγμένο άνθρωπο"
της Μαρίας Βραχιονίδου
27 Ιανουαρίου 2001 -
Προσαρμογή από το ΚΠΕ Καστοριάς
Εικόνα 1: www.gktgazette.com/ 2001/feb/news.asp
www.anth.org/ifgene/andi.gif