Ήλιε, ήλιε αρχηγέ...

... Από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια οι άνθρωποι είχαν αναγνωρίσει τη στενή σχέση του Ήλιου με τη ζωή στη Γη, παρ' όλο που δεν είχαν σαφή αντίληψη για το ποια ακριβώς είναι η μορφή αυτής της σχέσης. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε ο Ήλιος είχε θεοποιηθεί από πολλούς λαούς, όπως, για παράδειγμα, είναι ο Ρα των Αιγυπτίων και ο Βάαλ των Φοινίκων. Οι Έλληνες εκτός από τον Απόλλωνα είχαν και ξεχωριστή θεότητα, στην οποία μάλιστα ήταν αφιερωμένος και ο περίφημος Κολοσσός της Ρόδου. Με την πρόοδο της επιστήμης σήμερα έχουμε κατανοήσει ότι η σχέση μας με τον Ήλιο είναι η στενότερη δυνατή, αφού όλα τα φαινόμενα που παρατηρούμε στη Γη, είτε αυτά σχετίζονται με ζωντανά είτε με άψυχα σώματα, οφείλονται τελικά στην ηλιακή ακτινοβολία. Ζώντας όμως σήμερα στο προστατευτικό περιβάλλον του σύγχρονου τεχνολογικού πολιτισμού, δε συμμεριζόμαστε πια τα αισθήματα θαυμασμού και λατρείας των προγόνων μας για τον ζωοδότη και φωτοδότη Ήλιο...

Κοιτάζοντας τον Ήλιο με γυμνό μάτι βλέπουμε απλώς μια μεγάλη κίτρινη σφαίρα που εκπέμπει εκτυφλωτικό φως και ζέστη, ίδια σε όψη από μέρα σε μέρα. Αλλά αυτή η εικόνα είναι παραπλανητική. Αν παρατηρήσει κανείς τον Ήλιο με τα κατάλληλα όργανα, θα διαπιστώσει ότι η επιφάνειά του μοιάζει με φουρτουνιασμένη θάλασσα, διάσπαρτη από μαύρες νησίδες που ονομάζονται «κηλίδες», στην οποία κατά καιρούς ξεσπούν μεγάλες καταιγίδες. Τα όσα συμβαίνουν στην επιφάνεια του Ηλίου επηρεάζουν εντονότατα τη ζωή στη Γη, κάτι που δεν είχε γίνει σαφές ακόμη και ως πριν από μερικές δεκαετίες. Η πίεση για σοβαρές αποφάσεις, που χρειάζεται να πάρουμε σήμερα σχετικά με το μέλλον της ζωής στη Γη, έχει κάνει την πλήρη κατανόηση της επίδρασης του Ηλίου στα γήινα φαινόμενα κοινωνική ανάγκη, πέρα από επιστημονική περιέργεια.

Σε πρώτη προσέγγιση η μόνη μεταβολή που παρατηρούμε στον Ήλιο είναι η ημερήσια κίνησή του στον ουρανό, ψηλά το καλοκαίρι και χαμηλά τον χειμώνα. Αυτή η φαινομενική απουσία ουσιαστικής μεταβολής οφείλεται στο γεγονός ότι ο καθημερινός ρυθμός εκπομπής του ορατού φωτός από τον Ήλιο δεν επηρεάζεται σχεδόν καθόλου από τα εκρηκτικά φαινόμενα που συμβαίνουν στην επιφάνειά του. Αλλά τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά αν παρατηρήσει κανείς τον Ήλιο στις υπεριώδεις ή στις υπέρυθρες ακτίνες ή, ακόμη περισσότερο, στις ακτίνες-Χ. Τότε διακρίνονται τεράστιες πραγματικά εκρήξεις, στις οποίες εκλύεται κάθε φορά ενέργεια ίση με χιλιάδες, εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια βόμβες υδρογόνου. Ένα μέρος της ενέργειας αυτής καταναλίσκεται για να εκσφενδονίσει στο Διάστημα ένα κομμάτι της ατμόσφαιρας του Ηλίου, με μάζα μεγαλύτερη από ένα δισεκατομμύριο τόνους. Όταν το υλικό αυτό φτάσει στη Γη, με ταχύτητα πολλά εκατομμύρια χιλιόμετρα την ώρα, προκαλεί εντυπωσιακά φαινόμενα, όπως, π.χ., είναι το Πολικό Σέλας, Βόρειο και Νότιο, καθώς και οι μαγνητικές καταιγίδες...

... Πολύ σημαντική για το ανθρώπινο γένος είναι η μεταβολή της ακτινοβολίας του Ηλίου σε διάστημα εκατονταετιών. Η μεταβολή αυτή έγινε στην αρχή αντιληπτή από το γεγονός ότι στην πρόσφατη κλιματική ιστορία του πλανήτη μας έχουν εμφανιστεί δύο «ακραία καιρικά φαινόμενα», που διήρκεσαν περίπου δύο εκατονταετίες το καθένα. Το πρώτο ήταν μια περίοδος σχετικά μεγάλων θερμοκρασιών μεταξύ του 900 και του 1250 μ.Χ., η οποία ακολουθήθηκε από μια δεύτερη περίοδο ψύχους μεταξύ του 1550 και του 1700 μ.Χ. Φυσικά τα φαινόμενα αυτά θα μπορούσαν να οφείλονται μόνο σε ατμοσφαιρικές μεταβολές, αν δεν είχε παρατηρηθεί ότι η δεύτερη περίοδος συνέπεσε με μια έντονη μείωση του αριθμού των ηλιακών κηλίδων. Μια τέτοια συσχέτιση είναι δύσκολο να αποδοθεί σε απλή σύμπτωση. Με τη βοήθεια μεταγενέστερων μετρήσεων καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η ενέργεια που ακτινοβολεί ο Ήλιος δεν εκλύεται με σταθερό ρυθμό, όπως προέβλεπαν οι σύγχρονες αστρονομικές θεωρίες ως και πριν από περίπου δέκα χρόνια, αλλά είναι περισσότερη όταν ο αριθμός των κηλίδων είναι μεγαλύτερος.

... Οι μεγάλες περίοδοι μεταβολής του ρυθμού της ηλιακής ακτινοβολίας είναι ένα φαινόμενο που μόλις τώρα έχουμε αρχίσει να μελετούμε. Οι προσπάθειες για την κατανόησή του προσκρούουν ακριβώς στις μεγάλες περιόδους που χρειάζονται για να μελετηθεί ένα τέτοιο φαινόμενο, σίγουρα πάνω από μία εκατονταετία, ενώ οι διαθέσιμες παρατηρήσεις καλύπτουν μόλις είκοσι χρόνια. Αλλά η σημασία της κατανόησης αυτού του φαινομένου αναμένεται να έχει αποφασιστικό χαρακτήρα για το ανθρώπινο γένος. Ο λόγος είναι ότι σήμερα δεν είμαστε σίγουροι σε ποιο ποσοστό η παρατηρούμενη παγκόσμια θέρμανση της ατμόσφαιρας οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και σε ποιο ποσοστό στην αύξηση της ηλιακής δραστηριότητας, η οποία διαπιστώνεται από την αύξηση του αριθμού των κηλίδων. Ο καθορισμός του ποσοστού ευθύνης της αυξημένης ηλιακής δραστηριότητας στην παγκόσμια θέρμανση θα μας επιτρέψει να οργανώσουμε με τον καλύτερο δυνατόν τρόπο την αντίδρασή μας σ' αυτό το επικίνδυνο, για το μέλλον της ανθρωπότητας, κλιματικό φαινόμενο.

Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ"
Απόσπασμα από το άρθρο του Χάρη Βάρβογλη,
αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Φυσικής
του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
16 Μαρτίου 2003
Εικόνα: www.galileoplayers.com/