Τα μυστήρια του χρόνου

Ο άγιος Αυγουστίνος έλεγε: "'Οταν δεν μου θέτουν το ερώτημα, γνωρίζω τι είναι ο χρόνος. Όταν μου το θέτουν, δεν γνωρίζω πια". Ο Πασκάλ προσπαθούσε να αποφύγει τις κακοτοπιές: "Όλοι αντιλαμβάνονται τι εννοούμε μιλώντας για το χρόνο, οπότε δεν χρειάζονται περισσότερες διευκρινίσεις". Ο Αϊνστάιν, σε μια συλλυπητήρια επιστολή του προς τη χήρα ενός φίλου του, σημείωνε: "Για εμάς τους φυσικούς, η διάκριση ανάμεσα στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση". Ήταν βέβαια ένας τρόπος να της ελαφρύνει τον πόνο. Αλλά αυτό δεν αλλάζει τη βασική διαπίστωση ότι όλοι οι φυσικοί και όλοι οι φιλόσοφοι παθιάζονταν ανέκαθεν με ένα ερώτημα: τι είναι ο χρόνος;

Εκείνος που εισήγαγε το χρόνο - τον περίφημο παράγοντα t - στη φυσική ήταν ο Γαλιλαίος, το 1604, με το νόμο για την πτώση των σωμάτων. Μέχρι τότε, το Σύμπαν ήταν ακίνητο και χωρίς ηλικία. Χάρις στο Γαλιλαίο, ο χρόνος έγινε μια θεμελιώδης μαθηματική μονάδα, όπως η απόσταση, η μάζα και η ενέργεια. Όσο και αν μετρήθηκε όμως στη συνέχεια με όλο και μεγαλύτερη ακρίβεια, όσο και αν εισήχθη σε όλων των ειδών τους υπολογισμούς, παραμένει αδύνατον να τον ορίσουμε. Όπως γράφει ο Γάλλος φυσικός Ετιέν Κλεν στο βιβλίο του "Οι Τακτικές του Χρόνου" μπορούμε μόνο να πούμε τι ΔΕΝ είναι ο χρόνος. Δε ταυτίζεται με τα φαινόμενα που περιέχει, δεν μπορούμε να του αποδώσουμε τις διεργασίες που απελευθερώνει. Ένα σταματημένο ρολόι συνεχίζει να εκτίθεται στο χρόνο. Αν ο χρόνος κυλά σαν το ποτάμι, τι είναι αυτό που τον κάνει να κυλά; Και πώς γίνεται να είναι ακίνητες οι όχθες του; Πώς να μετρήσει κανείς την ταχύτητά του, αφού είμαστε αναγκασμένοι να την προσδιορίσουμε σε σχέση με το... χρόνο;

Σύμφωνα με τον Ετιέν Κλεν, η αρχή της αιτιότητας (που ορίζει ότι η αιτία προηγείται του αποτελέσματος) αποδίδει στο χρόνο μονή κατεύθυνση. Με βάση αυτή την αρχή προεβλέφθη άλλωστε η ύπαρξη των σωματιδίων αντιύλης, τα οποία στη συνέχεια ανιχνεύτηκαν με επιστημονικό τρόπο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι είναι αδύνατον να ταξιδέψει κανείς στο χρόνο. Κάθε ελπίδα να δημιουργηθεί μια μέρα η περίφημη μηχανή του χρόνου είναι αβάσιμη. Στην περίπτωση αυτή, θα την είχαμε ήδη δει, αφού οι μελλοντικοί εφευρέτες της δε θα μπορούσαν βέβαια να αντισταθούν στον πειρασμό να την χρησιμοποιήσουν για να μας επισκεφθούν...

Πότε ξεκίνησε ο χρόνος; Ξεκίνησε μαζί με το Σύμπαν ή προϋπήρχε; Τι υπήρχε πριν από το χρόνο; Τα ερωτήματα αυτά παραμένουν αναπάντητα. Αλλά ο συγγραφέας μας καθυσηχάζει: "Μπορεί μια μέρα η επιστήμη να βρει τις απαντήσεις. Απλώς, θα χρειαστεί χρόνος..."

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΤΑ ΝΕΑ"
του Μιχάλη Μήτσου
1 Φεβρουαρίου 2003
Εικόνα: www.mikesclockshop.com/images/clock_animation3.gif