Ωκεανοί στο μικροσκόπιο

Άρχισε το μεγαλύτερο πρόγραμμα για την Aπογραφή της Θαλάσσιας Zωής.

Από τον έναν Πόλο της Γης μέχρι τον άλλον, σε όλους τους ωκεανούς, επιστήμονες από 24 χώρες ολοκληρώνουν προκαταρκτικές επιτόπιες μελέτες. Όλες μαζί οι μελέτες αυτές θα χρησιμεύσουν ως βάση για το μεγαλύτερο πρόγραμμα του είδους - την Απογραφή της Θαλάσσιας Ζωής.

H εν λόγω απογραφή επιδιώκει τη θεμελιώδη κατανόηση κάθε ζωής που υπάρχει στις εν πολλοίς ανεξερεύνητες θάλασσες, οι οποίες καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της Γης και καταπονούνται όλο και περισσότερο από τη ρύπανση, την υπεραλιεία και την αλλαγή του κλίματος. Αυτός ο χωρίς προηγούμενο οδηγός για εκατομμύρια είδη προβλέπεται να ολοκληρωθεί σε 10 χρόνια. Θα κοστίσει ένα δισεκατομμύριο δολάρια και η χρηματοδότησή του θα καλυφθεί ως επί το πλείστον από το Ίδρυμα Άλφρεντ Π. Σλόαν και κυβερνήσεις. Ο προϋπολογισμός είναι εντυπωσιακός. Είναι όμως μικρός αν τον συγκρίνει κανείς με τα 55 δισεκατομμύρια δολάρια, στα οποία ανέρχεται η αξία του εμπορίου των ψαριών και των θαλασσινών ή με το ποσό που κοστίζει ο καθαρισμός μιας μεγάλης πετρελαιοκηλίδας.

Ο... Ποσειδώνας

Οι βιολόγοι που συμμετέχουν στην απογραφή έχουν να αντιμετωπίσουν τους ίδιους κινδύνους που διατρέχουν οι ναυτικοί από τότε που ο Οδυσσέας προκάλεσε την οργή του Ποσειδώνα: θύελλες, καρχαρίες, παγόβουνα, υφάλους, παλιρροϊκά ρεύματα· πλοία που βυθίζονται και κακό εξοπλισμό. H απογραφή χωρίζεται σε έξι θεματικές ενότητες: ακτογραμμή του Ειρηνικού, βυθός του Βόρειου Ατλαντικού, Κόλπος του Μέιν, υποθαλάσσιοι υδροθερμικοί αγωγοί, διαδρομές των σολομών και συνήθειες των μεγάλων ψαριών και των θαλασσίων θηλαστικών. Στη συνέχεια, όλες οι ανεπεξέργαστες πληροφορίες θα μπουν σε μια ανοικτή βάση δεδομένων, την οποία θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν ερευνητές όπου κι αν βρίσκονται, όπως είχε γίνει με το Πρόγραμμα για το Ανθρώπινο Γονιδίωμα. «Ζητούμε από τους επιστήμονες να σκεφθούν πέρα από το μισό χιλιόμετρο της δικής τους ακτής», λέει ο Ρόναλντ Ο' Ντορ, ένας ειδικός στα καλαμάρια που εργάζεται στη Νέα Σκωτία και έχει μετακομίσει τώρα στην Ουάσιγκτον για να συντονίσει την απογραφή. «Δεν ξέρουμε τι θα βρούμε. Δεν ξέρουμε καν τι ψάχνουμε».

Οι επιστήμονες περιμένουν πως η απογραφή θα ρίξει νέο φως σε θεμελιώδεις διαδικασίες στη Γη, όπως η εξέλιξη των ειδών και το κλίμα. Άλλοι περιμένουν ότι θα εξυπηρετήσει πιο πρακτικούς σκοπούς. Περιβαλλοντολόγοι θα τη χρησιμοποιήσουν για να εντοπίσουν απειλούμενα είδη, καθώς και τοποθεσίες που θα πρέπει να χαρακτηριστούν θαλάσσια πάρκα. Αλιευτικά και ναυτιλιακά συμφέροντα πιστεύουν πως οι παρατηρήσεις θα τα καταστήσουν πιο αποδοτικά - και κερδοφόρα. Επιχειρηματίες ελπίζουν πως η απογραφή θα προσφέρει μια σοδειά από νέα υλικά και σκευάσματα, από φάρμακα μέχρι βιομηχανικές κόλλες.

H απογραφή πραγματοποιείται σε μια περίοδο που η σοδειά από τους ωκεανούς μοιάζει ξαφνικά ανησυχητικά ισχνή. Τα μεγάλα ψάρια έχουν αποδεκατιστεί κατά 90% μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι νέοι ψαρότοποι εξαντλήθηκαν μέσα σε 15 χρόνια από αλιευτικούς στόλους, οι οποίοι χρησιμοποιούν σόναρ και αεροπλάνα για να εντοπίζουν τα κοπάδια των ψαριών και δίχτυα που απλώνονται 80 χιλιόμετρα. Οι μέθοδοί τους δεν διακρίνουν τα ενήλικα ψάρια από τα μωρά, ενώ σκοτώνουν εκατομμύρια άλλα πλάσματα, ανάμεσα στα οποία 1.000 φάλαινες, δελφίνια και φώκιες την ημέρα. Συχνά υποθαλάσσια οικοσυστήματα καταστρέφονται πλήρως, εξαλείφοντας τις ελπίδες για μια μελλοντική αναζωογόνησή τους.

Τα μυστικά του βυθού

"Ο κόσμος πιστεύει ότι το Διάστημα είναι το τελευταίο σύνορο, ωστόσο ελάχιστα γνωρίζουμε το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη μας", λέει ο Μάικ Βεκιόνε, βιολόγος του Ινστιτούτου Σμιθσόνιαν, ο οποίος, στο πλαίσιο της απογραφής, θα κατέβει με βαθυσκάφος 3.000 μέτρα στα βάθη του Ατλαντικού. "Δεν μπορείς να προστατεύσεις κάτι που δεν καταλαβαίνεις και δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις κάτι που δεν έχεις απογράψει".

Εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ"
του Γιώργου Αγγελόπουλου
12 Σεπτεμβρίου 2003