Οι σύγχρονες φαρμακοβιομηχανίες χρησιμοποιούν κατά ένα μεγάλο βαθμό ως πρώτη ύλη συγκεκριμένα είδη φυτών, οργανισμούς της θαλάσσιας πανίδας και άλλα αρθρόποδα (εικ. 1). Παραδείγματα αποτελούν δύο από τα πιο γνωστά είδη φαρμάκων: η ασπιρίνη (φυτικής προέλευσης) και η πενικιλίνη (μυκητιακής προέλευσης). Το 1992 ανακαλύφθηκε στο συκώτι σκυλόψαρου ένα μόριο που ονομάζεται σκουαλαμίνη και καταπολεμά τον καρκίνο, εμποδίζοντας τη ροή αίματος προς τους καρκινικούς όγκους. Η χημική δομή της σκουαλαμίνης μοιάζει πολύ με ουσίες στον κορμό φυλλοβόλου δέντρου του γένους Holarrhena που συναντάται στις Ινδίες και στην Αφρική και του Chonemorpha macrophylla, αναρριχητικό που φυτρώνει από την Ιάβα ως τα Ιμαλάια.

Εικόνα 1: Στις μέρες μας το 40% των φαρμάκων που συνταγολογούνται στις ΗΠΑ προέρχονται ή έχουν συντεθεί από συστστικά μικροοργανισμών και μεγαλύτερων φυτών και ζώων. Οι ουσίες αυτές σώζουν ζωές και καταπραΰνουν τον πόνο, ενώ παράλληλα αποφέρουν μεγάλα κέρδη στη φαρμακοβιομηχανία. Λιγότερο από το 10% των γνωστών φυτών και μόνο ένα μικρό κλάσμα των ασπόνδυλων έχουν εξεταστεί για τη φαρμακευτική τους αξία. • Το φάρμακο digitalis, που προέρχεται από το χελιδονόχορτο (Digitalis purpurea), τονώνει τη λειτουργία της καρδιάς βοηθώντας πολλά εκατομμύρια άτομα που πάσχουν από καρδιοπάθειες. • Το κινίνο από το φυτό κιγχόνη (Cinchona ledgeriana), αυτοφυές των Άνδεων, είναι πολύ αποτελεσματικό κατά της ελονοσίας. • Το μικρό ροζ λουλούδι βίνκα (Catharanthus roseus) παράγει δύο αλκαλοειδή που είναι αποτελεσματικά στη νόσο Hodgkin και την παιδική λευχαιμία. • Το ξιφόσουρο (Limulus polyphemus) διαθέτει μια θρομβωτική ουσία που αξιοποιείται στην ανίχνευση επικίνδυνων βακτηριδίων σε εμβόλια, φάρμακα και ιατρικές συσκευές. • Ο φλοιός του έλατου του Ειρηνικού (Taxus brevifolia) που ζει στα αρχέγονα δάση των βορειοδυτικών ΗΠΑ είναι η πηγή της ταξόλης, που θεραπεύει τον καρκίνο των ωοθηκών και του μαστού.

Εικόνα 2: Υπάρχουν ενδείξεις ότι το μέλι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση βακτηριδίων όπως οι σταφυλόκοκκοι ή οι εντερόκοκκοι που μαστίζουν ακόμα και σήμερα τα νοσοκομεία. Εκεί όπου τα αντιβιοτικά αποτυγχάνουν, το μέλι φαίνεται να είναι αποτελεσματικό.

Είναι προφανές ότι διατηρώντας τη βιοποικιλότητα του πλανήτη μας, αυξάνουμε την πιθανότητα εύρεσης αποτελεσματικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση ασθενειών στο παρόν και στο μέλλον και άλλων χημικών ουσιών (εικ. 2). Παράλληλα η μελέτη των βιολογικών προσαρμογών μιας μεγάλης ποικιλίας χερσαίων και υδρόβιων οργανισμών συμβάλλει στην βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης φυσιολογίας και των ασθενειών που σχετίζονται με αυτή. Κατανοώντας, για παράδειγμα, τους μηχανισμούς που αποτρέπουν την αλλοίωση των οστών κατά τη χειμερία νάρκη ποικιλίας ζωικών ειδών, θα οδηγηθούμε πιθανότατα σε λειτουργικές θεραπευτικές πρακτικές της οστεοπόρωσης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 25% περίπου της συνολικής φαρμακευτικής παραγωγής βασίζεται στην εκμετάλλευση συστατικών των εντονότερα απειλούμενων σήμερα οικοσυστημάτων του πλανήτη μας, των τροπικών δασών. Ωστόσο μόνο το 1% των τροπικών φυτών έχουν εξεταστεί για τη φαρμακευτική τους αξία ενώ είδη διαφορετικών διαπλάσεων παραμένουν εξίσου ή και περισσότερο ανεκμετάλλευτα.

Εικόνα 1: National Geographic - ΕΛΛΑΔΑ, Τομ. 2, Φεβρουάριος 1999