B.2.3.2. In situ πρακτικές διαχείρισης της βιοποικιλότητας

Προστατευόμενες περιοχές

Επιστημονικό απόθεμα ή φυσικό απόθεμα απόλυτης προστασίας	Εθνικά Πάρκα (Εθνικοί Δρυμοί)	Μνημεία της Φύσης ή χαρακτηριστικά στοιχεία της φύσης
Διαχειριζόμενο φυσικό απόθεμα - Καταφύγιο άγριας ζωής	Προστατευόμενα τοπία και θαλάσσια τοπία	Αποθέματα φυσικών πόρων
Βιοτική περιοχή της φύσης ή και ανθρωπολογικό απόθεμα	Περιοχή διαχείρισης πολλαπλών σκοπών και περιοχή διαχειριζόμενων φυσικών πόρων	Αποθέματα της βιόσφαιρας
Θέσεις παγκόσμιας κληρονομιάς	Υγρότοποι	Θαλάσσια Πάρκα

Υγρότοποι Σύμφωνα με το πρώτο άρθρο της "Σύμβασης για τους Υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας ως Ενδιαιτήματος Υδρόβιων Πουλιών", η οποία είναι γνωστή ως "Σύμβαση Ramsar" από το όνομα της περσικής πόλης στην οποία υπογράφηκε (1971), ως υγρότοποι θεωρούνται "... φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη με ποώδη βλάστηση, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις περιοχές ή από νερό. Οι περιοχές αυτές είναι μονίμως ή προσωρινώς κατακλυζόμενες με νερό το οποίο είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό και περιλαμβάνουν επίσης εκείνες που καλύπτονται από θαλάσσιο νερό το βάθος του οποίου κατά την αμπώτιδα δεν υπερβαίνει τα έξι μέτρα. Στους υγρότοπους μπορούν να περιλαμβάνονται και οι παρόχθιες ή παράκτιες ζώνες που γειτονεύουν με υγρότοπους ή με νησιά ή με θαλάσσιες υδατοσυλλογές και που είναι βαθύτερες από έξι μέτρα κατά την αμπώτιδα.". Τύποι υγρότοπων Οι φυσικοί υγρότοποι μπορεί να είναι παράκτιοι ή εσωτερικοί. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται τα ρηχά θαλασσινά νερά, τα δέλτα και οι εκβολές των ποταμών, τα αλμυρά έλη, οι κλειστές ή ανοιχτές λιμνοθάλασσες, οι παράκτιοι θαμνώνες με υγροτοπικά φυτά κ.ά. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους ποταμούς και τα ρυάκια, τις λίμνες, τα έλη, τα υγρά λιβάδια, τους καλαμώνες καθώς και τα παραλίμνια ή παραποτάμια δάση και θαμνώνες. Υπάρχουν επίσης και τεχνητοί ή ημιτεχνητοί υγρότοποι που δημιουργούνται για διάφορους σκοπούς π.χ. παραγωγή αλατιού, υδατοκαλλιέργειες, αποθήκευση νερού για ύδρευση, άρδευση, υδροηλεκτρική ενέργεια, αναψυχή κ.ά. Λειτουργίες των υγρότοπων Με τον όρο λειτουργίες εννοούμε τις φυσικές, χημικές και βιολογικές διεργασίες που συμβαίνουν σε έναν υγρότοπο. Όλοι οι υγρότοποι δεν επιτελούν τις ίδιες λειτουργίες ή τις επιτελούν διαφορετικά, διότι κάθε υγρότοπος έχει διαφορετικά γνωρίσματα και αποτελεί μοναδική και ανεπανάληπτη περίπτωση. Εμπλουτισμός υπόγειων υδροφορέων: λειτουργία που αφορά περισσότερο στη λεκάνη απορροής του υγρότοπου. Τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων: Οι υγρότοποι αποθηκεύουν το νερό της πλημμύρας και το αποδίδουν βαθμιαία μετά το τέλος της με αποτέλεσμα τη μείωση της πλημμυρικής αιχμής. Παγίδευση ιζημάτων: Τα υλικά που παρασύρει το νερό της βροχής από τη λεκάνη απορροής αποτίθενται και κατακρατούνται στον υγρότοπο. Απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα: Οι υδάτινες μάζες απορροφούν μεγάλη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Αποθήκευση και ελευθέρωση θερμότητας: Η μεγάλη θερμοχωρητικότητα του νερού καθιστά τους υγρότοπους, ως έναν βαθμό, ρυθμιστές της θερμοκρασίας των παρόχθιων περιοχών. Δέσμευση ηλιακής ακτινοβολίας και στήριξη τροφικών πλεγμάτων: Η υγροτοπική βλάστηση παρέχει στους ετερότροφους οργανισμούς τροφή και χώρους για καταφύγιο, φώλιασμα και αναπαραγωγή. Υγρότοποι και βλάστηση Οι φυτικοί οργανισμοί των υγρότοπων ποικίλουν πάρα πολύ ως προς το μέγεθος, το βιολογικό κύκλο και τις προσαρμογές που αναπτύσσουν για ανάπτυξη στο υγροτοπικό περιβάλλον. Στον ίδιο υγρότοπο συμβιώνουν πολλά διαφορετικά είδη φυτών π.χ. μόνιμα βυθισμένα, επιπλέοντα, βρύα, φυλλοβόλα δέντρα κ.ά. Η σημαντική βιοποικιλότητα που χαρακτηρίζει τα υγροτοπικά φυτά, και άρα το σημαντικό γονιδιακό απόθεμα που διαθέτουν, τα καθιστά αξιόλογο φυσικό πόρο. Υγρότοποι και άγρια πανίδα Σημαντική είναι η αξία των υγρότοπων ως αποθεμάτων άγριας πανίδας. Η διαφύλαξη της βιολογικής ποικιλότητας, που σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται με την προστασία της άγριας πανίδας, αναγνωρίζεται διεθνώς (Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων: IUCN, Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση: WWF - World Wild Life Foundation, Σύμβαση Ramsar). Μεγάλο μέρος της άγριας πανίδας της Ευρώπης απειλείται. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει σταθεροποιηθεί σε πολλές χώρες, ενώ σε μερικές έχει αρχίσει να βελτιώνεται.Η άγρια πανίδα των υγρότοπων παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία και η επιβίωση του κάθε είδους εξαρτάται από ένα ιδιαίτερο ενδιαίτημα. Η προστασία των σύγχρονων υγρότοπων δεν αρκεί. Απαιτείται παράλληλα η αναδημιουργία κατεστραμμένων υγρότοπων και πιθανόν ο τεχνητός σχηματισμός νέων. Αξίες των υγρότοπων για τον άνθρωπο Βιολογική: Σχετίζεται κυρίως με τη βιολογική ποικιλότητα των υγρότοπων. Υδρευτική: Η αξία των υγρότοπων για πόσιμο νερό αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία εξαιτίας της εξάντλησης ή και αλάτωσης των υπόγειων νερών. Αρδευτική: Είναι γνωστή η ανάγκη άρδευσης για την εξασφάλιση μεγαλύτερης ποσοτικά και καλύτερης ποιοτικά απόδοσης των καλλιεργειών. Αλιευτική: Πολλοί υγρότοποι, κυρίως οι υφάλμυρες λιμνοθάλασσες και οι λίμνες γλυκού νερού, έχουν τις προϋποθέσεις για υψηλή παραγωγή αλιευμάτων, δηλαδή επάρκεια χώρων αναπαραγωγής, προστατευόμενους χώρους για διαχείμαση, υψηλή πρωτογενή παραγωγή κ.ά. Κτηνοτροφική: Πολλές παρόχθιες υγροτοπικές εκτάσεις περιέχουν πλούσια βοσκήσιμη ύλη και μεγαλύτερη περίοδο βλάστησης. Αντιπλημμυρική: Οι υγρότοποι προσφέρουν προστασία σε καλλιεργούμενα φυτά και οικισμούς από πλημμύρες, οι οποίες μπορεί να προέρχονται από ποταμούς και χειμάρρους ή και από τη θάλασσα (μεγάλα κύματα, πλημμυρίδες). Βελτιωτική της ποιότητας του νερού: Οι υγρότοποι μπορούν όχι μόνο να παγιδεύουν φερτά υλικά και ρύπους, αλλά και να απαλλάσσουν μερικώς το νερό από ανεπιθύμητες ουσίες. Αναψυχής: Οι υγρότοποι προσφέρουν θαυμάσιες ευκαιρίες αναψυχής (π.χ. απόλαυση τοπίου, φωτογράφιση, παρατήρηση πουλιών και φυτών, ερασιτεχνική αλιεία, αθλήματα κ.ά.). Πολιτιστική: Η πολιτιστική αξία ενός υγρότοπου εξαρτάται από τη σύνδεσή του με τη μυθολογία, ιστορία και λαογραφία. Σε μερικούς υγρότοπους υπάρχουν αρχαιολογικά μνημεία και παραδοσιακοί οικισμοί. Κλιματική: Οι ζημιές σε καλλιεργούμενα φυτά από καύσωνες και παγετούς είναι λιγότερο έντονες όταν αυτά καλλιεργούνται κοντά σε υγρότοπο. Επιστημονική και εκπαιδευτική: Η ποικιλία των φυσικών γνωρισμάτων, η ποικιλότητα των ειδών, η ομορφιά των υδρόβιων πουλιών και οι ποικίλες χρήσεις καθιστούν τους υγρότοπους ιδιαίτερα ελκυστικούς χώρους για έρευνα και εκπαίδευση. Άλλες αξίες που μπορεί κανείς να αναφέρει είναι η αντιδιαβρωτική, η υδροηλεκτρική, η αμμοληπτική, η αλατοληπτική και η θηραματική. Η αποκατάσταση ενός υγρότοπου είναι δύσκολη. Ωστόσο υπάρχουν τρόποι πρόληψης της καταστροφής του όπως η εφαρμογή αυστηρών κανονισμών για το κυνήγι, κατάλληλα επιλεγμένων μεθόδων γεωργίας και κτηνοτροφίας στην περιοχή, δημιουργία ειδικών χώρων εναπόθεσης των απορριμμάτων, βιολογικοί καθαρισμοί κ.ά. Η Ελλάδα θεωρείται χώρα πλούσια σε υγρότοπους διάφορων τύπων από τους οποίους τα δέλτα των ποταμών, οι λιμνοθάλασσες και τα έλη είναι τα πολυτιμότερα από άποψη πλούτου και ποικιλότητας φυτικών και ζωικών ειδών. Η απογραφή των υγρότοπων της χώρας μας, που έγινε το 1993 από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων με τη συνεργασία του Τμήματος Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ, αποκάλυψε ότι υπάρχουν 378 υγρότοποι διεσπαρμένοι σε όλη τη χώρα, συνολικής έκτασης 2 εκατομμυρίων στρεμμάτων. Στον κατάλογο Ramsar η Ελλάδα έχει συμπεριλάβει 11 υγρότοπους οι οποίοι το 1989 υιοθετήθηκαν επίσημα από την Ε.Ε. και θεωρήθηκαν Ειδικές Προστατευόμενες Περιοχές σύμφωνα με την Οδηγία 79/409 (εικ. 1). Οι 11 υγρότοποι που προστατεύονται από τη Σύμβαση Ramsar είναι: 1. Το Δέλτα του Έβρου - νομός Έβρου. Μέχρι σήμερα έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 300 είδη πουλιών, σε σύνολο 408 που έχουν παρατηρηθεί σε όλη την Ελλάδα, 29 είδη ψαριών και σημαντικός αριθμός αμφιβίων, ερπετών και θηλαστικών. 2. Η λίμνη Βιστωνίδα και η λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος - στα σύνορα των νομών Ξάνθης και Ροδόπης 3. Η λίμνη Μητρικού και οι λιμνοθάλασσες Ροδόπης - νομός Ροδόπης 4. Το Δέλτα του Νέστου - μεταξύ των νομών Καβάλας και Ξάνθης. Έχουν καταγραφεί 250 είδη πουλιών από τα οποία πολλά είναι σπάνια για όλη την Ευρώπη. 5. Οι λίμνες Βόλβη και Κορώνεια - νομός Θεσσαλονίκης. Η ιχθυοπανίδα των δύο λιμνών περιλαμβάνει 23 είδη από τα οποία τα 21 είναι αυτόχθονα και γενικά η πανίδα τους είναι πολύ πλούσια. 6. Η Τεχνητή Λίμνη Κερκίνη - νομός Σερρών 7. Το Δέλτα των ποταμών Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα (πεδιάδα Θεσσαλονίκης, χαρακτηριστικά υδρόβια φυτά, πλούσια πανίδα: 26 είδη ψαριών, μεγάλη ποικιλία αμφιβίων και ερπετών) και αλυκή Κίτρους (περιοχή Κατερίνης, τόπος αναπαραγωγής, μεταναστευτικών σταθμών και διαχείμασης πουλιών) 8. Αμβρακικός κόλπος - μεταξύ των νομών Άρτας, Πρέβεζας και Αιτωλοακαρνανίας. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους βιότοπους πουλιών της Μεσογείου. 9. Το Δέλτα του Αχελώου και η Λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου - νομός Αιτωλοακαρνανίας. Αποτελεί σημαντικό ιχθυοπαραγωγικό τόπο. Έχουν παρατηρηθεί 276 είδη πουλιών, μεταξύ αυτών και 32 είδη αρπακτικών από τα 38 που υπάρχουν στην Ευρώπη. 10. Η λιμνοθάλασσα Κοτυχίου (νομός Ηλείας) και το δάσος της Στροφυλιάς (νομός Αχαΐας) - περιοχές στάθμευσης σπάνιων αποδημητικών πουλιών (έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 100 είδη). Το δάσος της Στροφυλιάς είναι το μεγαλύτερο παραθαλάσσιο δάσος της χώρας μας. 11. Η λίμνη της Μικρής Πρέσπας - νομός Φλώρινας. Αποτελεί χώρο αναπαραγωγής πολλών σπάνιων πουλιών. Έχουν παρατηρηθεί 250 είδη πουλιών από τα οποία τα 65 είναι απειλούμενα. Το σπανιότερο από αυτά είναι ο αργυροπελεκάνος. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε 1000 ζευγάρια και στη λίμνη φωλιάζουν κάθε χρόνο 120-150 ζευγάρια. Η Μικρή Πρέσπα είναι η μοναδική περιοχή φωλιάσματος στην Ελλάδα για τον Ροδοπελεκάνο (100 περίπου ζευγάρια). Εικόνα 1. Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας (Σύμβαση Ramsar) ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ - ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ