Η Έννοια της Βιοποικιλότητας
Βιοποικιλότητα είναι η ποικιλία της ζωής σε όλες τις μορφές, τα επίπεδα και τους συνδυασμούς τους. Βιοποικιλότητα είναι η ποικιλία των ζωντανών οργανισμών (χερσαίων, θαλάσσιων και άλλων υδατικών) και των οικολογικών συμπλεγμάτων που σχηματίζουν (Πρόγραμμα Περιβάλλοντος Ηνωμένων Εθνών - UNEP).
Η έννοια της βιοποικιλότητας
περιλαμβάνει τις γενετικές διαφορές ανάμεσα στα άτομα του ίδιου πληθυσμού* και στους πληθυσμούς του ίδιου είδους*, την ποικιλία των ειδών,
την ποικιλία των οικοσυστημάτων*, των διαφορετικών βιοκοινοτήτων* και τοπίων.
Βιοποικιλότητα είναι και ο πλούτος στην πολιτισμική έκφραση των ανθρώπινων κοινωνιών. Μία αμφίδρομη σχέση, μία σχέση
άμεσης αλληλεπίδρασης αναπτύσσεται ανάμεσα στη βιοποικιλότητα, στο
φυσικό περιβάλλον και στη διαχρονική ανάπτυξη των ανθρώπινων πολιτισμών.
Οι πρακτικές διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, ο τρόπος με τον
οποίο αξιοποιούμε τους εκάστοτε διαθέσιμους πόρους του, τα αγαθά και τις
υπηρεσίες των οικοσυστημάτων, διαμόρφωσε και διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τους πολιτισμούς μας, πολιτισμούς με συνέχεια, που εξελίσσονται
επιδρώντας στο φυσικό περιβάλλον, στη βιοποικιλότητα. Και είναι συχνά οι ανθρωπογενείς αλλοιώσεις του φυσικού περιβάλλοντος και η υποβάθμιση της βιοποικιλότητας οι παράγοντες εκείνοι που μεταβάλλουν την πολιτισμική ταυτότητα των ανθρώπινων πληθυσμών και απειλούν την κοινωνική
συνοχή και σταθερότητα.
Η οικονομική, η πολιτισμική, η αισθητική και η επιστημονική αξία της βιοποικιλότητας είναι μοναδική και ανεκτίμητη. Αναφέρεται ότι το 40% περίπου της παγκόσμιας οικονομίας βασίζεται σε βιολογικούς πόρους, σε οικοσυστημικές υπηρεσίες και αγαθά.
Βιοποικιλότητα
και Κλιματική Αλλαγή
Η σύγχρονη βιοποικιλότητα, η μεγάλη ποικιλία της ζωής που φιλοξενεί
ο πλανήτης, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις κλιματικές αλλαγές που
συνέβησαν στη διάρκεια της ιστορίας του. Στο πέρασμα εκατομμυρίων
χρόνων, διαφοροποιήσεις στις κλιματικές συνθήκες της Γης προώθησαν
εξελικτικά γεγονότα και διαμόρφωσαν σταδιακά τους σημερινούς
πληθυσμούς των οργανισμών. Οι κλιματικές αλλαγές δεν είναι
απαραίτητα απαγορευτικές για τη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων και
τη συνέχιση των διεργασιών που συμβαίνουν στα όριά τους. Ωστόσο, η
κλιματική αλλαγή που συμβαίνει στις μέρες μας αποτελεί μία από τις
κρισιμότερες απειλές για τη βιοποικιλότητα και εκτιμάται ότι θα
επιφέρει σημαντικές τροποποιήσεις στην κατάσταση του πλανήτη.
Σύμφωνα με την "Εκτίμηση Οικοσυστημάτων της Χιλιετίας" (Millennium
Ecosystem Assessment, 2005), μέχρι το τέλος του αιώνα η κλιματική
αλλαγή ενδέχεται να αποτελεί την κυριότερη αιτία συρρίκνωσης της
βιοποικιλότητας και υποβάθμισης των οικοσυστημικών υπηρεσιών.
Οι σημαντικότεροι παράγοντες που διαφοροποιούν τη σύγχρονη κλιματική αλλαγή από
τις κλιματικές αλλαγές που συνέβησαν στο παρελθόν και δυσχεραίνουν την προσαρμογή των
βιολογικών ειδών και των οικοσυστημάτων είναι:
-
Ο υψηλός ρυθμός αύξησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας. Για πολλούς πληθυσμούς
ειδών, οι πιθανότητες εμφάνισης σε σύντομο χρονικό διάστημα κατάλληλων προσαρμογών για επιβίωση στις νέες συνθήκες
και οι δυνατότητες μετακίνησής τους σε περιοχές που θα επέτρεπαν την επιβίωσή τους
είναι πολύ περιορισμένες ή ελάχιστες.
-
Οι σημαντικές αλλοιώσεις στα χαρακτηριστικά των φυσικών οικοσυστημάτων εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Οι αλλαγές στις χρήσεις της γης, ο κατακερματισμός
των ενδιαιτημάτων*
και η ρύπανση, μεταξύ άλλων, μειώνουν την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων και
περιορίζουν καθοριστικά τις δυνατότητες αποκατάστασής τους μετά τη δράση κάποιου αποσταθεροποιητικού παράγοντα, όπως
είναι η κλιματική αλλαγή.
Είδη με μικρό αριθμό και μέγεθος πληθυσμών, πληθυσμοί που
αναπτύσσονται σε ευάλωτα οικοσυστήματα, πληθυσμοί με περιορισμένη
γεωγραφική εξάπλωση και πληθυσμοί με εξειδικευμένες τροφικές
προτιμήσεις συγκαταλέγονται στις πλέον ευπαθείς ομάδες οργανισμών
στην κλιματική αλλαγή.
Ανάμεσα στις διαπιστωμένες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη
βιοποικιλότητα είναι η μείωση του μεγέθους πολλών πληθυσμών, οι
διαφοροποιήσεις στη γεωγραφική εξάπλωση πληθυσμών και ειδών και
φαινολογικές* αλλαγές, αλλαγές δηλαδή στους χρόνους ορισμένων
φυσικών περιοδικών φαινομένων (π.χ. της ανθοφορίας, της φυλλόπτωσης,
των μεταναστευτικών κινήσεων των πτηνών κ.ά.).
Αν και η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις ανθρώπινες κοινωνίες
παγκόσμια, πλήττει δυσανάλογα τις αναπτυσσόμενες χώρες
δυσχεραίνοντας τις προσπάθειες περιορισμού της φτώχειας και
ακυρώνοντας σε μεγάλο βαθμό τα αναπτυξιακά επιτεύγματά τους. Οι
λιγότερο αναπτυγμένες χώρες της Αφρικής, ορισμένες περιοχές της
Λατινικής Αμερικής και της Ασίας και τα μικρά νησιωτικά κράτη
αναμένεται να αντιμετωπίσουν τα σοβαρότερα προβλήματα. Στις
αναπτυσσόμενες χώρες η εξάρτηση σημαντικού ποσοστού του πληθυσμού
από τους τοπικούς φυσικούς πόρους (π.χ. από το γόνιμο, καλλιεργήσιμο
έδαφος) είναι άμεση, ενώ οι δυνατότητες που διαθέτουν για την
αντιμετώπιση των κλιματικών διακυμάνσεων και των φυσικών καταστροφών
ανεπαρκείς.
Στις διεθνείς προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής
αλλαγής, στις δράσεις που στοχεύουν στον μετριασμό της και στην
ανάπτυξη στρατηγικών προσαρμογής, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην
προστασία της βιοποικιλότητας. Η σχέση μεταξύ βιοποικιλότητας και
κλιματικής αλλαγής είναι αμφίδρομη. Η βιοποικιλότητα απειλείται από
την κλιματική αλλαγή, ενώ η διατήρηση και η βιώσιμη διαχείριση της
βιοποικιλότητας αμβλύνουν τις αιτίες και τις επιπτώσεις της
κλιματικής αλλαγής. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών για την
ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας προϋποθέτουν τη συνεργασία
και τον συντονισμό σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ορόσημο της διεθνούς πολιτικής για τη βιοποικιλότητα
αποτέλεσε η "Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα", που υπογράφηκε το 1992
(3-14 Ιουνίου) στο πλαίσιο της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το
Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Η "Σύμβαση για τη
Βιοποικιλότητα" αποσκοπεί στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, στην
αειφορική χρήση των συστατικών της και στον ορθό και ισότιμο
καταμερισμό των ωφελειών που απορρέουν από την αξιοποίηση των
γενετικών πόρων.
Μετά την Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τη
Βιώσιμη Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ (2002), η βιοποικιλότητα
αναγνωρίζεται ως παράγοντας κρίσιμης σημασίας για τη συνολική
βιώσιμη ανάπτυξη και την εξάλειψη της φτώχειας σε παγκόσμιο επίπεδο,
την ανθρώπινη επιβίωση και ευημερία και την πολιτισμική ανάπτυξη των
κοινωνιών. Τα κράτη δεσμεύτηκαν για την ουσιαστική επιβράδυνση του
ρυθμού απώλειας της βιοποικιλότητας μέχρι το 2010. Στην κατεύθυνση
αυτή, ήδη από το 2001 οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχαν θέσει
έναν εξαιρετικά φιλόδοξο στόχο: την ανάσχεση της απώλειας της
βιοποικιλότητας έως το 2010 και μετέπειτα.
Στις 15 Μαρτίου 2010 και καθώς ήταν ήδη φανερό
ότι ο φιλόδοξος στόχος για την ανάσχεση της απώλειας της
βιοποικιλότητας έως το 2010 δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί, η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε ως προτεραιότητα την ανάσχεση της απώλειας
της βιοποικιλότητας και της υποβάθμισης των οικοσυστημικών υπηρεσιών
στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2020, την αποκατάστασή τους στον
μεγαλύτερο δυνατό βαθμό και την ενίσχυση της συμβολής της Ευρωπαϊκής
Ένωσης στην αποτροπή της απώλειας της βιοποικιλότητας παγκόσμια.
Στη 10η Συνδιάσκεψη των Μερών για τη Βιολογική Ποικιλότητα, που
πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2010 στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας, οι
κυβερνήσεις των κρατών μερών της Σύμβασης κατέληξαν σε ένα νέο
Στρατηγικό Σχέδιο για την προστασία της βιοποικιλότητας για την
περίοδο 2011-2020 και με ορίζοντα το έτος 2050. Η συνάντηση συνέπεσε
χρονικά με το "Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας", όπως είχε οριστεί το
2010 από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.