Ενιαίο Λύκειο Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων

Τίτλος Προγράμματος: "Υγροβιότοπος Κορωνησίας - Αμβρακικός Κόλπος"
Διάρκεια Προγράμματος: 2004 - 2005

Ολοκληρώνοντας τις δράσεις της η περιβαλλοντική ομάδα του σχολείου δημιούργησε ένα CDRom

Περιεχόμενα του CDRom: - Εισαγωγή - Στόχοι του προγράμματος - Δραστηριότητες ομάδας - Επίσκεψη στο ΚΠΕ Αράχθου - Επίσκεψη στην Κορωνησία - Πολιτισμική κληρονομιά - Φυσική κληρονομιά - Συμπεράσματα - Βιβλιογραφία

Επιλογές - Αποσπάσματα

Αντί Προλόγου

Η περιβαλλοντική ομάδα του σχολείου μας μετά τα Ζαγοροχώρια και συγκεκριμένα το Δίλοφο, αποφάσισε να ασχοληθεί με ένα εξίσου ενδιαφέρον αλλά εντελώς διαφορετικό θέμα της ευρύτερης Ηπειρωτικής περιοχής μας που είναι ο υδροβιότοπος της Κορωνησίας - (Αμβρακικός κόλπος). Διότι πρέπει να γνωρίσουμε ότι η Ήπειρος διαθέτει πλούσιο φυσικό και υδάτινο δυναμικό και πρέπει να διατηρήσουμε, και να προστατέψουμε τα μνημεία, τα κτίρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής όπου στεγάζεται και το ΚΠΕ Αράχθου που εδρεύει στην Κόπραινα (Δήμος Αράχθου), και να ευαισθητοποιηθούμε στην προστασία φυσικής ομορφιάς της περιοχής μας, γιατί η φύση μας διδάσκει αν θέλουμε εμείς να μάθουμε.

Στόχοι του προγράμματος

Γνωριμία με το περιβάλλον της περιοχής
Κορωνησία
Υδροβιότοπος
Σπανιότητα - ιδιαιτερότητα της περιοχής
Λιμνοθάλασσα περικλείεται από άλλη λιμνοθάλασσα
Ευαισθητοποίηση ως προς το περιβάλλον
Σχέση περιβάλλοντος - φιλοσοφίας

Υγρότοποι - Αμβρακικός Κόλπος

Οι υγρότοποι και οι χερσαίες περιοχές γύρω από αυτούς αποτελούν αυτοτελή οικοσυστήματα, όπου διαβιεί μεγάλος αριθμός ζώων και φυτών, από όλα τα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας (μικροοργανισμοί, ψάρια, πουλιά, υδρόβια και αμφίβια ζώα κ.ά.), πολλά είδη των οποίων τελούν υπό εξαφάνιση και έχουν ανακηρυχτεί βάσει διεθνών συνθηκών προστατευόμενα είδη. Επιπλέον, στους υγροτόπους σταθμεύουν δεκάδες είδη αποδημητικών πουλιών, με αποτέλεσμα ορισμένες εποχές να απαντώνται σε αυτούς ιδιαίτερα σπάνια είδη. Η βλάστηση που ευδοκιμεί στα υγρά αυτά περιβάλλοντα είναι πολύ πλούσια και έχει την ιδιότητα να συγκρατεί τα νερά των πλημμυρών, προστατεύοντας έτσι το έδαφος από τη διάβρωση. Οι υγρότοποι επίσης έχουν την ιδιότητα να απορροφούν και να συγκρατούν τις χημικές, ρυπαντικές και άλλες ουσίες και τη λάσπη που φέρουν μαζί τους τα νερά, λειτουργώντας ως φυσικά φίλτρα καθαρισμού των υδάτων. Tέλος, οι υγρότοποι αποτελούν ιδανικούς χώρους αναψυχής για όλους μας, αφού μας προσφέρουν τη δυνατότητα να γνωρίσουμε ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα, να παρατηρήσουμε είδη πουλιών, ζώων και φυτών μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον και, γενικά, να εκτιμήσουμε σε όλη του την έκταση το μεγαλείο της φύσης.
Στα νησάκια της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό και Λογαρού του Αμβρακικού Κόλπου βρίσκονται εγκατεστημένες, οι αποικίες ενός από τα σπανιότερα είδη πουλιών του κόσμου: του αργυροπελεκάνου (Pelecanus crispus).
Ο αργυροπελεκάνος είναι το σπανιότερο από τα επτά είδη πελεκάνων που υπάρχουν στον κόσμο και το δεύτερο σε μέγεθος είδος πουλιού στον πλανήτη (ύψος 1,20μ, άνοιγμα φτερών έως 3,2μ, βάρος 6-10 κιλά). Το υδρόβιο αυτό πουλί έχει χρώμα φτερώματος ανοιχτό σταχτί και κύριο χαρακτηριστικό του το μακρύ του ράμφος, που φέρει διαστελλόμενο σάκο στο κάτω μέρος του. Τα πόδια του είναι κοντά και δυνατά, με δάχτυλα συνδεόμενα μεταξύ τους με μεμβράνη.
Ο αργυροπελεκάνος ήταν κάποτε ευρέως εξαπλωμένος στην Ευρώπη (μέχρι στην Ουγγαρία) και στην Ασία, αλλά τα τελευταία εκατό χρόνια ο πλυθησμός του μειώθηκε δραματικά και η εξάπλωση του στην Ευρώπη περιορίστηκε σε ορισμένους υγροτόπους των Βαλκανίων. Κύριες αιτίες αυτής της μείωσης ήταν οι αποξηράνσεις υγροτόπων γγια την απόκτηση γεωργικής γης και το κυνήγι. Σήμερα, το 13% των ζευγαριών αργυροπελεκάνου που απομένουν σ'ολόκληρο τον κόσμο φιλοξενείται σε δύο περιοχές της Ελλάδας: στη λίμνη μικρή Πρέσπα του νομού Φλώρινας και στις λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού κόλπου.
Ο αργυροπελεκάνος επειδή φοβάται τον άνθρωπο, φωλιάζει σε απρόσιτες περιοχές, όπως είναι οι απομονωμένες νησίδες και οι δύσβατοι καλαμιώνες. Σαν ψαροφάγο πουλί διαλέγει υγροτόπους ικανούς να εξασφαλίσουν άφθονη τροφή για τα μικρά του. Στον Αμβρακικό, η περίοδος αναπαραγωγής διαρκεί από τα μέσα Ιανουαρίου μέχρι τον Ιούλιο. Στην αρχή, τα πουλιά συγκεντρώνονται στα νησάκια των λιμνοθαλασσών, όπου ζευγαρώνουν. Χτίζουν τη φωλιά τους με χόρτα και κλαδάκια και γύρω στα μέσα Φεβρουαρίου αρχίζουν οι πρώτες ωοτοκίες.
Γεννούν δύο αβγά σε κάθε φωλιά (σπάνια τρία), τα οποία επωάζουν επί 31 μέρες, καλύπτοντάς τα με τη νηκτική μεμβράνη των ποδιών τους και όχι με την κοιλιά. Οι νεοσσοί γεννιούνται γυμνοί, και μετά ένα μήνα έχουν καλυφθεί με άσπρα πούπουλα. Μέχρι την ηλικία των δυόμησι μηνών, εξαρτώνται απόλυτα από τους γονείς τους. Και οι δύο γονείς ταϊζουν τα μικρά τους, σε βάρδιες, μ'ένα πολύ χαρακτηριστικό τρόπο: ο νεοσσός βουτά με λαιμαργία το κεφάλι του στο ράμφος του γονέα και τρώει τη μισοχωνεμένη τροφή (ψάρια) κατευθείαν απ'το σάκο. Μέχτι τα μέσα Αυγούστου έχουν πετάξει όλοι οι νεοσσοί, οι οποίοι ακολουθούν τους ενήλικες στις τοπικές μετακινήσεις. Οι Αργυροπελεκάνοι παραμένουν το χειμώνα στον Αμβρακικό, επειδή επικρατούν ήπιες καιρικές συνθήκες και υπάρχει άφθονη τροφή. Αντίθετα, τη Μικρή Πρέσπα την εγκαταλείπουν λόγω του δριμύτατου ψύχους.
Ο σημαντικότερος κίνδυνος για τους αργυροπελεκάνους είναι η ενόχληση που προκαλείται από τον άνθρωπο είτε σκόπιμα, από επισκέπτες που ανεβαίνουν στα νησάκια αναπαραγωγής των πουλιών για να τα δουν ή να τα φωτογραφήσουν, είτε από αμέλεια κατά τη διέλευση πλωτών μέσων. Στην προσέγγγιση επισκεπτών, τα πουλιά σηκώνονται πανικόβλητα και επειδή επωάζουν τα αυγά με το πέλμα τους, είτε συνθλίβουν είτε τα σπρώχνουν έξω από τη φωλιά. Ο αργυροπελεκάνος δεν μπορεί να ξαναβάλει μέσα στη φωλιά ένα αυγό που έχει πεταχτεί έξω, αλλά ακόμη και αν τα αυγά παραμείνουν ανέπαφα πολλά ζευγάρια δεν επιστρέφουν ποτέ μετά την ενόχληση.
Αφού εκκολαφθούν τα αυγά, οποιαδήποτε ενόχληση σηκώνει τους γονείς στον αέρα. Τότε οι γυμνοι νεοσσοί πεθαίνουν από το κρύο, είτε σύροντια από τον πανικό τους έξω από τη φωλιά, καταδικασμένοι να πεθάνουν από την έκθεσή τους στον ήλιο και τη βροχή.
Οι αργυροπελεκάνοι για να συνεχίσουν να φωλιάζουν στον Αμβρακικό κόλπο χρειάζονται μια πηγή άφθονης τροφής. Τα τελευταία χρόνια έχουν παρουσιαστεί επανηλημένα φαινόμενα μαζικών θανάτων ψαριών στις λιμνοθάλασσες, τα οποία οφείλονται στη μεταβολή της ποιότητας του νερού και κυρίως στην έλλειψη οξυγόνου. Οι αλλιώσεις αυτές που σχετίζονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις γύρω περιοχές, δεν απειλούν μόνο τους αργυροπελεκάνους, αλλά και την ιχθυοπανίδα καθώς και τις ανθρώπινες δραστηριότητες που ζουν από αυτήν.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε τους αργυροπελεκάνους;

Ο αργυροπελεκάνος προστατεύεται βάσει της ελληνικής νομοθεσίας και διεθνών συνθηκών, που απαγορεύουν το κυνήγι και την εν γένει ενόχλησή τους, ιδιαίτερα στους τόπους αναπαραγωγής (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ). Για την αποτελεσματική προστασία τους όμως απαιτείται και η δική μας συμμετοχή. Για το λόγο αυτό:

- Δε θα πρέπει να πλησιάζουμε τα νησάκια αναπαραγωγής του αργυροπελεκάνου.
- Όταν βλέπουμε ανθρώπους που ενοχλούν τις φωλιές του, θα πρέπει να εξηγούμε πόσο καταστροφική μπορεί να αποβεί μια τέτοια ενόχληση.


Βιότοποι του Αμβρακικού

Κορωνησία

H Kορωνησία, παλαιότερα, ήταν ένα νησί στο κέντρο σχεδόν του Aμβρακικού κόλπου. Οι κάτοικοι επικοινωνούσαν με βάρκες με την Πρέβεζα, παρόλο που το νησί ανήκε στην Άρτα. Αυτό γιατί η Άρτα περιβαλλόταν από βαλτώδεις εκτάσεις και δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε λιμάνι. Λίγο μετά το 1967 συνδέθηκε με την ξηρά μέσω ενός αναχώματος, μήκους τεσσάρων χιλιομέτρων, που πάνω του στρώθηκε άσφαλτος.

Στο λιμανάκι της μικρής αυτής κοινότητας, βασιλεύει πάντα η ησυχία. Περπατώντας στα στενά του χωριού, και ανηφορίζοντας προς το εκκλησάκι της Παναγίας της Kορωνησίας (7ος αιώνας), ανακαλύπτουμε μέσα από την ηρεμία του τοπίου, τη γαλήνη σε όλο της το μεγαλείο.
Tα νερά της λιμνοθάλασσας από τη μία μεριά και η θάλασσα από την άλλη μας ταξιδεύουν σε τόπους μαγικούς. Στην κορυφή ενός μικρού υψώματος, έχουμε τη μοναδική ευκαιρία να δούμε τις κινήσεις των φτερωτών κατοίκων του βάλτου.

Βάλτος Μπούκας - Κατούνας

Πρόκειται για παλαιότερη λίμνη - βάλτο που μετά από αποτυχημένη απόπειρα αποξήρανσης επανήλθε στην φυσική του κατάσταση. Παρατηρήθηκαν διάφορα είδη στρουθόμορφων κυρίως πουλιών καθώς και ένας περιορισμένος αριθμός ερωδιών και παπιών.

Λιμνοθάλασσα Μάζωμα

Είναι μία μικρή λιμνοθάλασσα στο ύψος της Νικόπολης, κυρίως με ιχθυοπαραγωγική αξία για το δυτικό τμήμα του Κόλπου, παρόμοια με την αξία του Κατάφουρκου στα ανατολικά.

Περιοχές Λούρου-Ροδιάς-Τσουκαλιό

Στο παραποτάμιο δάσος του Λούρου έχει εντοπιστεί μία από τις μεγαλύτερες αποικίες ερωδιόμορφων πουλιών στην Ελλάδα: Ασπροτσικνιάδες (Egretta garzetta), Κρυπτοτσικνιάδες (Ardeola ralloides), Νυχτοκόρακες (Nycticorax nycticorax), ενώ και πολλά άλλα είδη κουρνιάζουν εδώ.
Μεγάλη ποικιλία υπάρχει ακόμη από ερπετά και αμφίβια, ιδιαίτερα στα σημεία της ακτής όπου υπάρχουν ρηχά στάσιμα νερά. Επίσης σημαντική είναι η παρουσία λεπιδόπτερων, κολεόπτερων και αραχνιδίων.Από θηλαστικά μπορεί κανείς να δει τη βίδρα και το τσακάλι.
Η περιοχή ανάμεσα στον Λούρο και την Ροδιά αποτελεί έναν εκτεταμένο γλυκόβαλτο, έναν από τους μεγαλύτερους του είδους του στην Μεσόγειο. Εδώ αναπαράγεται ένα σημαντικό ποσοστό του ευρωπαϊκού πληθυσμού της σπάνιας βαλτόπαπιας (Aythya nyroca) και υπάρχει μία από τις μεγαλύτερες αποικίες Χουλιαρομύτας (Platalea leucorodia) το οποίο είναι διεθνώς ένα από τα πλέον απειλούμενα και αυστηρά προστατευόμενα είδη πτηνών. Φωλιάζει επίσης ένας αξιόλογος αριθμός Πορφυροτσικνιάδων (Ardea purpurea), Χαλκόκοτων (Plegadis falcinellus), Νανοτσικνιάδων (Ixobrychus minutus) και άλλων υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών.

Λογαρού

Βρίσκεται ανατολικά από την λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό και οι βόρειες ακτές της γειτνιάζουν με καλλιεργημένες και κατοικημένες εκτάσεις. Συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο ενιαίο πληθυσμό νησσόμορφων ειδών στην Ελλάδα. Ο μισός και πλέον πληθυσμός παπιών της περιοχής του Αμβρακικού τον χειμώνα, συγκεντρώνεται εδώ. Ωστόσο παρουσιάζει σημαντική μείωση αφού ο αριθμός τους τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει περιοριστεί στο ένα τρίτο. Παράλληλα βέβαια υπάρχουν και τα υπόλοιπα είδη παρυδάτιων πτηνών της περιοχής. Ή έκτασή της είναι 25.000 στρέμματα με βάθος νερών από 20 έως 80 εκατοστά.

Εκβολές Αράχθου

Στην περιοχή αυτή υπάρχει η μεγαλύτερη έκταση αλμυρόβαλτων του Αμβρακικού, που καλύπτονται από χαρακτηριστική αλοφυτική βλάστηση. Χρησιμοποιούνται ως βασικοί χώροι αναπαραγωγής των πουλιών το καλοκαίρι, ακόμη και τα εσωτερικά εδάφη τα οποία ξεραίνονται αυτή την εποχή.
Εδώ αναπαράγεται ένας μεγάλος αριθμός Νεροχελίδονων (Glareola pratincola) και Πετροχελίδονων (Burhinus oedicnemus) τα οποία έχουν μειωθεί αισθητά στην υπόλοιπη Ευρώπη τα τελευταία χρόνια ενώ τον βάλτο χρησιμοποιούν και άλλα πτηνά για τη διατροφή τους. Αξίζει να σημειώσουμε την σημαντική μείωση αλμυρόβαλτων στην Ευρώπη, αλλά και την υποβάθμιση λόγω ρύπανσης πολλών άλλων, για να κατανοήσουμε το ενδιαφέρον αυτών των αλμυρόβαλτων, τα οποία όχι μόνο διατηρούν την φυσικότητά τους, αλλά και παρουσιάζουν ποικιλία διαβαθμίσεων με μεγάλο επιστημονικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον.

Βωβός - Κόπραινα

Βρίσκεται ανατολικά των εκβολών του Αράχθου, και περιλαμβάνει τις εκβολές του ποταμού Βωβού και το λιμάνι της Κόπραινας, παλαιό επίνειο της Αρτας. Ανατολικά του ποταμού βρίσκεται η λιμνοθάλασσα Αγρίλου με μία αξιόλογη λουρονησίδα να την χωρίζει από τον κόλπο. Υπάρχουν κι εδώ αλμυρόβαλτοι όπου φωλιάζει σημαντικός αριθμός πτηνών. Στα Κόπραινα λειτουργεί και Μουσείο Φυσικής Ιστορίας σε αναπαλαιωμένα κτίρια του παλιού τελωνείου του λιμανιού.

Κατάφουρκο

Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Κόλπου. Είναι υδροβιότοπος μικρής μεν έκτασης αλλά πολύ πλούσιου σε βιολογικούς πληθυσμούς. Η μεγάλοι πληθυσμοί πουλιών, σε συνδυασμό με την πληθυσμιακή αφθονία ψαριών, υποδηλώνει αντίστοιχα μία πλούσια βιοκοινωνία κατώτερων ειδών. Αυτό δείχνει την σημασία του βιότοπου αυτού για την ανάπτυξη και προστασία του γόνου στο ανατολικό τμήμα του Κόλπου.

Συμπεράσματα

- Ευαισθητοποιήθηκαν οι μαθητές για την αξία του νερού και πώς πρέπει ο καθένας μας να συμβάλλει στην προστασία, και όχι σπατάλη, αυτού του πολύτιμου φυσικού πόρου.

- Η μοναδικότητα του τόπου τον καθιστά πόλο έλξης για επιστήμονες και ερευνητές.

- Η μικρή ομάδα του σχολείου μας έφυγε αποκτώντας μια εικόνα για το φυσικό πλούτο της περιοχής και την πεποίθηση ότι όλοι εμείς οφείλουμε να γίνουμε φορείς της περιβαλλοντικής συνείδησης που τόσο απαραίτητη είναι για την εποχή μας

Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ

Αναγνώστου Κων/νος, Αντωνίου Μάριος, Γιαννόπουλος Γιώργος, Ζωγράφος Βασίλης, Στεφάνου Βανέσα, Ράντα Ίνες
Φιτλέρα Σίσσυ, Μπασογιάννη Στεφανία, Παπαδοπούλου Κλειώ, Παπαδοπούλου Μαρία, Μπέτη Αριστούλα, Κίγκα Σταυρούλα
Λύτη Έλενα, Σιώνη Χριστίνα, Τίκα Χρυσή, Χολέβας Γιάννης, Σεραφείμ Γεώργιος, Στράτης Θάνος, Κούρος Χαράλαμπος
Τσεκμερέ Εύη, Κωστής Σπυρίδων

Εκπαιδευτικοί -Συντονιστές του προγράμματος
Μυριούνης Σταύρος, Βελιβάση Μαρίτσα, Γερογιάννη Χαρά

Επιστροφή Συμμετοχές 2004- 05