Γυμνάσιο Γαλάτειας Ν. Κοζάνης

Τίτλος Προγράμματος: "Περιβαλλοντικοί Προβληματισμοί για τις Λίμνες
Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα"

Διάρκεια Προγράμματος: 2004 - 2005

Ολοκληρώνοντας τις δράσεις της η περιβαλλοντική ομάδα του σχολείου δημιούργησε ένα CDRom και ένα έντυπο

Περιεχόμενα του εντύπου και του CDRom: - Ευχαριστίες - Άνθρωπος και Περιβάλλον - Πρόλογος - Υγρότοποι: Πηγή Ζωής - Οι λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη - Πολιτιστικά και κοινωνικά γνωρίσματα των λιμνών - Βιοτικά γνωρίσματα - Χλωρίδα/Πανίδα - Λειτουργίες της περιοχής - Ο πολλαπλός ρόλος των λιμνών - Περιβαλλοντικά προβλήματα των λιμνών - Απειλές - Σύγκριση υγροτόπων Ζάζαρης - χειμαδίτιδας με άλλα υδάτινα οικοσυστήματα - Στάση και Προσδοκίες τοπικών πληθυσμών - Αξιολόγηση και σκοποί διαχείρισης για την προστασία των λιμνών - Προτάσεις - Ημερίδα Περιβαλλοντικής - Δημοσίευση στον τοπικό τύπο - Η μαθητική ομάδα περιβαλλοντικής - Περιβαλλοντική Εκδρομή - Οι μαθητές ζωγραφίζουν - Άρθρα σε εφημερίδες - Λεξικό όρων - Βιβλιογραφία

Επιλογές - Αποσπάσματα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
... το ενδιαφέρον της περιβαλλοντικής ομάδας του Γυμνασίου μας, φέτος, κέντρισε ένα υδάτινο οικοσύστημα μεγάλης αξίας και ομορφιάς σε μικρή απόσταση από το σχολείο μας, μόλις 2-3 χλμ.. Πρόκειται, φυσικά, για τις λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη.
Οι μαθητές της Β' και της Γ ' τάξης που αποτελούν την περιβαλλοντική ομάδα του Γυμνασίου, επέλεξαν το θέμα ΄΄ Περιβαλλοντικοί προβληματισμοί για τις λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη΄΄ μεταξύ 2-3 άλλων θεμάτων μετά από συζήτηση που έγινε στην τάξη, έχοντας ως κριτήρια :
α) Τη σπουδαία οικολογική σημασία της περιοχής των λιμνών ,
β) Την εγγύτητα - γειτνίαση με τις λίμνες και
γ) Την πολυεπιστημονικότητα του θέματος, καθώς αυτό προσφέρεται για γόνιμη και εποικοδομητική σύνθεση γνώσεων διαφόρων μαθημάτων, όπως η Χημεία, η Βιολογία η Φυσική, η Γεωγραφία, η Ιστορία, η Γεωλογία.
Το επόμενο στάδιο ήταν να χωριστούν οι μαθητές σε ομάδες εργασίας και να αρχίσει η συγκέντρωση του υλικού. Οι φορείς με τους οποίους συνεργαστήκανε προς την κατεύθυνση αυτή είναι:
α) το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων ( ΕΚΒΥ )
β) η Αναπτυξιακή Δημοτική Επιχείρηση Πτολεμαίδας ( ΑΝΔΕΠ )
γ) το Τμήμα Περιβαλλοντικού & Χωροταξικού Σχεδιασμού της Διευθ. Περιβάλλοντος & Χωροταξίας / Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας / ΥΠΕΧΩΔΕ
δ) το Κέντρο Περιβάλλοντος Πτολεμαϊδας (ΚΕΠΕ)
ε) η Οικολογική Κίνηση Κοζάνης .
στ) ο Εκπολιτιστικός Μορφωτικός Σύλλογος Λιμνοχωρίου και
ζ) το ΚΠΕ Καστοριάς

Οι μαθητές δουλεύοντας ομαδικά σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς ανέπτυξαν και καλλιέργησαν σημαντικές δεξιότητες. Σε καθαρά γνωστικό επίπεδο γνώρισαν τα είδη χλωρίδας και πανίδας που υπάρχουν στις λίμνες καθώς και τα απειλούμενα είδη της περιοχής, έμαθαν να ορίζουν οικολογικές έννοιες, να εκτελούν μετρήσεις και να ελέγχουν δείκτες.
Το βασικότερο, όμως, είναι ότι συνειδητοποίησαν ποια είναι η σημερινή κατάσταση των λιμνών και το πόσο επιτακτική είναι η προστασία τους σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Κατέληξαν, έτσι, να προτείνουν ιδέες για την προστασία τους και δραστηριότητες για την αξιοποίησή τους με γνώμονα το σεβασμό στο όλο υδάτινο οικοσύστημα.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ - ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η Χειμαδίτιδα και η Ζάζαρη είναι δύο λίμνες της βορείου Ελλάδος, στη Δυτική Μακεδονία, στα νοτιοανατολικά του νομού Φλώρινας κοντά στα όρια των νομών Κοζάνης και Καστοριάς. Η απόσταση μεταξύ των λιμνών είναι περίπου 2 km και βορειοδυτικά αυτών είναι το όρος Βέρνο ( Βίτσι ).
Οι λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη σχηματίσθηκαν από μεγάλες γεωλογικές καθιζήσεις και θεωρούνται τεκτονικής προέλευσης. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές αποτελούν κατάλοιπο της παλιάς Εορδαίας λίμνης.
Οι λίμνες αποτελούν τμήμα της ευρύτερης υδρολογικής λεκάνης στην οποία περιλαμβάνεται και η λίμνη Πετρών. Η συνολική έκταση της λεκάνης αυτής είναι 344 km2. Το υψόμετρο των λιμνών Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη είναι 593 και 602 μέτρα αντίστοιχα και η έκτασή τους 10,8 km2 και 2 km2. Και οι δύο λίμνες έχουν σχήμα ελλειψοειδές και το μέσο βάθος τους είναι 1m για τη λίμνη Χειμαδίτιδα και 4,6 m για τη λίμνη Ζάζαρη.

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΝΕΡΩΝ
Η ποιότητα των νερών των λιμνών επηρεάζεται από τα οικιακά απόβλητα των 5000 κατοίκων των εννέα κοινοτήτων της λεκάνης απορροής. Εκτός όμως από την επίδραση αυτή, η ποιότητα των νερών των λιμνών επηρεάζεται από τα κτηνοτροφικά απόβλητα των ζώων που εκτρέφονται στην περιοχή. Τα παραγωγικά αυτά ζώα υπολογίζονται σε 1.670 βοοειδή, 9.100 πρόβατα, 3.200 αίγες, 9.300 όρνιθες και μικρός αριθμός χοίρων. Επίσης, υπάρχουν 3 τυροκομεία στο Λιμνοχώρι καθώς κι ένα σφαγείο στο Σκλήθρο. Άλλες βιομηχανίες, οι οποίες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προβλήματα ρύπανσης, δεν υπάρχουν στη λεκάνη απορροής. Ο σημαντικότερος όμως παράγοντας που δημιουργεί και τα μεγαλύτερα προβλήματα ρύπανσης των νερών των λιμνών είναι η υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες, τα οποία με τις αποπλύσεις των εδαφών εμπλουτίζουν τα νερά των λιμνών και υποβαθμίζουν την ποιότητά τους.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΖΑΖΑΡΗΣ ΚΑΙ ΧΕΙΜΑΔΙΤΙΔΑΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Είναι προφανές ότι σύγκριση φυσικοχημικών και βιολογικών χαρακτηριστικών των υγροτόπων Ζάχαρης και Χειμαδίτιδας μπορεί να γίνει μόνο με παρόμοια υδάτινα συστήματα, δηλαδή με ρηχές λίμνες. Αυτές είναι :
η Μικρή Πρέσπα ,
η Δοϊράνη και
οι λίμνες Καστοριάς και Παμβώτιδας.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι δύο τελευταίες λίμνες διαφοροποιούνται έναντι των υπολοίπων εξαιτίας της άμεσης γειτνίασης με αστικά κέντρα καθόσον για πολλές δεκαετίες, και μερικώς ακόμη μέχρι και σήμερα, λειτουργούσαν ως αποδέκτες ακατέργαστων αστικών και βιοτεχνικών λυμάτων.
Επιπλέον, όλες οι παραπάνω λίμνες λόγω της γειτνίασής τους με αγροτικές περιοχές δέχονται την επίδραση γεωργικών λυμάτων που συνήθως είναι πλούσια σε άζωτο και φώσφορο.

ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
Στις προσωπικές επαφές με τους κατοίκους της περιοχής και κυρίως με τους προέδρους των κοινοτήτων Αναργύρων και Λιμνοχωρίου ήταν φανερό ότι οι κάτοικοι της περιοχής ζουν και δραστηριοποιούνται κυρίως σε σχέση με τις λίμνες, τα δάση, τους βοσκότοπους, τη ΔΕΗ και τις καλλιεργούμενες γεωργικές εκτάσεις. Η στάση των κατοίκων έναντι της προστασίας της φύσης είναι όμοια με εκείνη του μέσου `Έλληνα, δηλαδή χωρίς ιδιαίτερη φροντίδα, τόσο για την αειφορία των οικοσυστημάτων μέσα στα οποία ζουν όσο και για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ειδικά αυτό το τελευταίο αφορά κυρίως τη νεολαία της περιοχής, η οποία καλείται να προστατεύσει το περιβάλλον και τις παραδόσεις. Η στάση όμως αυτή των κατοίκων της περιοχής Χειμαδίτιδας και Ζάχαρης χαρακτηρίζεται και από κάποια αγωνία για τον τόπο τους και το μέλλον τους.
Δύο είναι τα βασικότερα προβλήματα που απασχολούν τους κατοίκους και ίσως συνδέονται μεταξύ τους :
- το υδατικό ισοζύγιο των λιμνών και
- οι δραστηριότητες της ΔΕΗ στην ευρύτερη περιοχή
Παρόλο που αναγνωρίζεται γενικά η προσφορά της ΔΕΗ στον εξηλεκτρισμό της χώρας και η προσφορά κάποιων θέσεων εργασίας στους κατοίκους της περιοχής, η συνεχής επέκταση των ορυχείων λιγνίτη προς την πλευρά της Χειμαδίτιδας δημιουργεί αισθήματα ανασφάλειας και αβεβαιότητας για το μέλλον όχι μόνο των λιμνών αλλά και των ίδιων των κατοίκων.
Η ποσότητα και ποιότητα των νερών υποβαθμίζεται με την πάροδο των ετών, προκαλώντας προβλήματα στις διάφορες δραστηριότητες των κατοίκων και κυρίως στην άρδευση των καλλιεργειών και στον αλιευτικό πλούτο των λιμνών με άμεσο αντίκτυπο στο τοπικό εισόδημα. Σχεδόν όλοι οι κάτοικοι της περιοχής πιστεύουν στην ανεπάρκεια του νερού και επιζητούν αύξηση των αποθεμάτων αυτού με κάθε πρόσφορο τρόπο, ενώ δέχονται, στο βαθμό που τους αναλογεί, την ευθύνη για τη μη αειφορική ανάπτυξη και τη ρύπανση του περιβάλλοντος που οι ίδιοι έχουν προκαλέσει στην περιοχή τους είτε από άγνοια είτε από αμέλεια.
Η συνεχής επέκταση των δραστηριοτήτων της ΔΕΗ προς την πλευρά της Χειμαδίτιδας συμβάλλει στην αύξηση της αγωνίας των κατοίκων γιατί πιστεύουν ότι η εξόρυξη λιγνίτη επηρεάζει τα αποθέματα νερού της περιοχής και απειλεί την ύπαρξη των κοινοτήτων. Δε θα ήθελαν οι κοινότητες αυτές να έχουν την τύχη άλλων κοινοτήτων της περιοχής ( όπως η Χαραυγή και η Καρδιά ) οι οποίες μετακινήθηκαν επειδή είχαν την ατυχία να βρίσκονται σε λιγνιτικές περιοχές.
Έχει διαμορφωθεί, κατά συνέπεια, ένα κλίμα δεκτικό σε κάθε νέα πληροφορία και συνεργασία η οποία θα έχει σκοπό την εξασφάλιση ανεκτού βιοτικού επιπέδου με ταυτόχρονη συνετή χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων της περιοχής.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΙΜΝΩΝ
Κάποιοι από τους οικοτόπους είναι σε ικανοποιητική κατάσταση όπως μεγαλύτερος σε έκταση οικότοπος των πλατύφυλλων δρυών Quercus frainetto. Άλλοι κρίνονται υποβαθμισμένοι και απαιτούν αποκατάσταση όπως ο οικότοπος των μικτών δασών δρυός, φτελιάς και φράξου κατά μήκος μεγάλών ποταμών. Αντίθετα ο οικότοπος της βλάστησης των ορίων νερού και ξηράς ( Phragmitetea ) επεκτείνεται πολύ σε βάρος των γειτονικών οικότοπων. Τα περισσότερα είδη χλωρίδας έχουν ικανοποιητικούς πληθυσμούς. Πολλά είδη πανίδας απαιτούν τη λήψη μέτρων για να διατηρηθούν οι πληθυσμοί τους. Η Βίδρα απαιτεί μέτρα αύξησης του πληθυσμού της.
Ο γενικός σκοπός διαχείρισης αφορά όλη την περιοχή Χειμαδίτιδας - Ζάζαρης και είναι η διατήρηση και η ανόρθωση όπου χρειάζεται της βιοποικιλότητας και της φυσιογνωμίας του τοπίου . Ενώ οι ειδικοί σκοποί αφορούν τους τύπους οικότοπων και τα είδη χλωρίδας και πανίδας της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και εκείνων των ειδών που προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις και την ελληνική νομοθεσία.

Παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τη διαχείριση είναι :
- η υπεράντληση νερών για τις γεωργικές δραστηριότητες και για τις δραστηριότητες της ΔΕΗ,
- το παράνομο κυνήγι,
- η υπερβόσκηση σε ορισμένες τοποθεσίες,
- η ρύπανση του περιβάλλοντος και
- η έλλειψη ενημέρωσης των κατοίκων.

Ενώ θετικά επηρεάζουν τη διαχείριση :
- η ύπαρξη πολλών δημόσιων εκτάσεων ,
- η ύπαρξη καταφυγίου θηραμάτων,
- η θετική στάση των ενημερωμένων κατοίκων της περιοχής και
- το ενδιαφέρον των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών.

Κατά τη διάρκεια του προγράμματός μας, και στη φάση της συγκέντρωσης του υλικού, πραγματοποιήθηκαν στο σχολείο μας διαλέξεις και ενημερώσεις από την κ. Στεργίου Βασιλική καθηγήτρια Γεωλόγο του 1ου Γραφείου Δ/θμιας Εκπ. Κοζάνης, τον κ. Τσικριτζή Λάζαρο, Χημικό Μηχανικό-Επίκουρο καθηγητή ΤΕΙ Δυτ. Μακεδονίας & μέλος της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης και από τον κ. Παναγιωτίδη Λάζαρο Οικονομολόγο-Πολιτιολόγο-Ιστορικό, εκπρόσωπο της ΑΝΔΕΠ,οι οποίοι έδωσαν στους μαθητές μια σφαιρική και εμπεριστατωμένη εικόνα για την περιοχή των δύο λιμνών και τους υδροβιότοπους γενικότερα .

Παράλληλα το σχολείο μας εντάχθηκε στο Δίκτυο " Λίμνες " του ΚΠΕ Καστοριάς όπου οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να αντλήσουν πληροφορίες και στοιχεία για τους υδροβιότοπους και να συνεργαστούν με άλλα σχολεία μέσω ηλεκτρονικού δικτύου.
Πραγματοποιήθηκε επίσκεψη της Περιβαλλοντικής Ομάδας του Γυμνασίου μας στο Κέντρο Περιβάλλοντος Πτολεμαϊδας ( ΚΕΠΕ ) , όπου οι μαθητές γνώρισαν το Εργαστήριο Φυσικοχημείας - Μικροβιολογίας και εξοικειώθηκαν με τα όργανα μέτρησης και τις μεθόδους μέτρησης ποιότητας νερού.
Οργανώθηκε, επίσης, εκπαιδευτική εκδρομή στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς ( ΚΠΕ Καστοριάς ) , όπου οι μαθητές παρακολούθησαν το πρόγραμμα ΄΄Οι δρόμοι του νερού - Η λίμνη της Καστοριάς΄΄ και συζήτησαν με Καθηγητές του Κέντρου αυτού για τους υδροβιότοπους. Έπειτα επισκέφθηκαν τον Λιμναίο οικισμό στο Δισπηλιό της Καστοριάς και στην επιστροφή κατέληξαν στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, κατέγραψαν στοιχεία γι' αυτές, παρατήρησαν τα είδη χλωρίδας και πανίδας στην περιοχή και τράβηξαν φωτογραφίες.
Ολοκληρώνοντας την εργασία της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης οι μαθητές που την επινόησαν είχαν μια σαφή εικόνα για τις λίμνες Χειμαδίτιδα και Ζάζαρη, για την αξία και τον ρόλο τους στο παρόν και στο μέλλον της περιοχής, για την αναγκαιότητα της διάσωσης και της προστασίας τους. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση τους ευαισθητοποίησε και τους έκανε να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τις λίμνες κοντά στις οποίες οι ίδιοι ζουν και κινούνται. Αυτός, εξάλλου, ήταν από την αρχή ο στόχος της.


Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ

Τσακάλογλου Γιώτα, Αναστασιάδου Αθανασία,Τάλη Βούλα, Λεμονής Μηνάς,Χρήστος Γρηγοράκης, Δεληγιαννίδης Χρήστος, Λεμονή Μαριάννα, Καπλανίδου Αγγελική, Ακριτίδου Χριστίνα, Ματκάρης Κώστας, Φιλίππου Κώστας, Μάντζαρη Βαγγελιώ
Δεληγιαννίδου Δήμητρα, Σιδηρένιου Γιώτα, Ιωαννίδης Φίλιππος, Ιωαννίδης Αλέξανδρος, Κουρκουτμάνης Παντελής, Μπαλαμπανίδης Άγγελος, Βασιλάκης Σάββας, Δεδογλίδης Πέτρος, Παπαπέτρου Νίκος

Επιστροφή Συμμετοχές 2004- 05