Περιβαλλοντικά Παιχνίδια στην Αυλή του Σχολείου

Εισαγωγή

Η ιδέα για την υλοποίηση του παιχνιδιού του κρυμμένου θησαυρού έγινε αποδεκτή με πολύ ενθουσιασμό από την Περιβαλλοντική Ομάδα και από τις πρώτες μας συναντήσεις διαπιστώναμε πως αυτή η διαδικασία ερέθιζε τη φαντασία των παιδιών, αλλά κυρίως κρατούσε αμείωτο το ενδιαφέρον τους. Αυτό αποτυπώνονταν στις ποικίλες εικαστικές εκφράσεις, ζωγραφιές, μακέτες, φωτογραφίσεις, παρουσίαση εκθέσεων, αλλά και στα παιχνίδια ρόλων, στις συγγραφή κειμένων, στην αναζήτηση και εξεύρεση πηγών, στην παραγωγή ερωτηματολογίων, στη συλλογή άρθρων και γενικά στη συλλογή πληροψοριών και γνώσεων. Έτσι μεσούσης της χρονιάς, κάπου λίγο μετά τα Χριστούγεννα, έχοντας ήδη φτάσει σε ένα καλό επίπεδο προσέγγισης του θέματος μας (γνωστικά και βιωματικά), ανατρέχοντας σε βιβλιογραφία, cd, αρθρογραφία, επισκεπτόμενοι το ΚΠΕ Κορδελιού, παίζοντας παιχνίδια ρόλων και τροφικής αλυσίδας, συμμετέχοντας με εκθέσεις στην Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων, ακούγοντας διαλέξεις ανθρώπων που επαγγελματικά ασχολήθηκαν με το σχέδιο αποκατάστασης της περιοχής που μελετούσαμε, θελήσαμε να υλοποιήσουμε τη πρώτη φάση της αρχικής μας σκέψης. Να οργανώσουμε και να υλοποιήσουμε ένα μεγάλο παιχνίδι γνώσεων, δεξιοτήτων και κίνησης, ένα παιχνίδι κρυμμένου θησαυρού.

Η απαγόρευση επίσκεψης στις λίμνες (γρίπη των πτηνών) ακύρωνε τον αρχικό σχεδιασμό, που ηταν πραγματοποίηση επισκέψεων στις λίμνες για μελέτη πεδίου και υλοποίηση δραστηριοτήτων και παιχνιδιών. Ετίθετο λοιπόν το ερώτημα σε ποιο χώρο, που μοιάζει με τη λεκάνη απορροής, θα μπορούσαμε να υλοποιήσουμε ένα μεγάλο παιχνίδι. Έπρεπε να βρεθεί ένας χώρος που να ευνοούσε κατά κάποιο τρόπο την αναπαράσταση της περιοχής.

Περιγραφή του Παιχνιδιού

Τη βάση αποτέλεσε ένα παιχνίδι προσανατολισμού (orienteering) που παίχτηκε παλιότερα στο σχολείο στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής και σε συνεργασία με φοιτητές του ΤΕΦΑΑ Θεσσαλονίκης στα πλαίσια της πρακτικής τους. Για τις ανάγκες αυτού του παιχνιδιού είχε αποτυπωθεί το σχολείο μας σε μια κάτοψη.

Θεωρήσαμε ότι αυτός ο αποτυπωμένος χώρος με τις κατάλληλες τροποποιήσεις, χαρακτηρισμούς και γενικά προσαρμογές θα αποτελούσε τη βάση για να σχεδιάσουμε το δικό μας παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού. Το παιχνίδι θα παιζόταν λοιπόν στο χώρο αναπαράστασης της λεκάνης απορροής των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης, στην αυλή του σχολείου μας.

Έχοντας λοιπόν την αναπαράσταση της λεκάνης απορροής αποτυπωμένη, αντιστοιχίσαμε τους χώρους του σχολείου με αυτούς του πραγματικού πεδίου (χάρτης περιοχής).

Έτσι, οι όροφοι του σχολείου αναπαριστούσαν τα ψηλότερα βουνά της περιοχής (Βερτίσκος, Κερδύλιο Όρος, Κισσός), ενώ το ισόγειο τις παραλίμνιες περιοχές. Οι αίθουσες τους διάσπαρτους οικισμούς με τις σχετικές υψομετρικές διαφορές τους (ανάλογα με τη θέση τους ανα όροφο) ώστε να κατανέμονται σε ορεινούς και παραλίμνιους οικισμούς (Σοχός, Ασκός, Λαγκαδάς, Αγ. Βασίλειος κά). Τα κλιμακοστάσια επικοινωνίας των ορόφων και των άνω κάτω αυλών αντιστοιχήθηκαν με τις κοίτες των διαφόρων χείμαρρων τις περιοχής (Μπογδάνας, Μεγάλο Ρέμα, Ρέματα Σοχού, Βαρβάρας και άλλα).

Η άνω και κάτω αυλή αποτέλεσαν τις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη αντίστοιχα, μιας και η υπάρχουσα υψομετρική διαψορά τους αντιστοιχήθηκε πλήρως με τη πραγματική κατάσταση. Τα παρτέρια του σχολείου πήραν τη θέση των καλλιεργειών - χωραφιών γύρω από τη λίμνη, ενώ αντίστοιχα τα δέντρα τη θέση του παραλίμνιου δάσους. Εκεί γύρω αναπτύχθηκαν και οι καλαμιώνες των λιμνών, αφού τοποθετήσαμε εμείς, ξύλα και αργότερα καλάμια. Οι βρύσες του σχολείου μας εξωτερικές και εσωτερικές αντιστοιχήθηκαν με τις διάφορες γεωτρήσεις άντλησης νερών νόμιμες και παράνομες. Αναγκαία αναφορά μιας και είχε επισημανθεί από όλους τους αρμόδιους η υπεράντληση των υδάτων σαν βασικό αίτιο ελάττωσης της στάθμης των λιμνών. Μάλιστα η ύπαρξη ενός αρχιτεκτονικού σχεδίου στην άνω αυλή του σχολείου, κυκλικό άνοιγμα φωτισμού προς τη κάτω αυλή, αντιστοιχήθηκε με ανοικτή γεώτρηση, της οποίας θα είχαμε την ευκαιρία να μετρήσουμε το βάθος της. Τα λεβητοστάσια της Κεντρικής θέρμανσης του σχολείου αποτέλεσαν τις πηγές θερμών υδάτων (ιαματικά λουτρά) που εντοπίσαμε και στις υπό μελέτη λίμνες μας. Προσδιορίσαμε και δύο περιοχές του γηπέδου του βόλεϊ σαν περιοχές εναπόθεσης αλάτων κατά τη ροή των ζεστών νερών προς τις λίμνες κάτι που μας έγινε γνωστό σε επίσκεψη στο ΚΠΕ Κορδελλιού με θέμα τον θερμαλισμό.

Στη διαδικασία κατανόησης και αναπαράστασης των λιμνών από τους μαθητές μας, αφιερώθηκαν 2 συναντήσεις της ομάδας. Χωρίστηκαν σε μικρότερες ομάδες των 4-5 παιδιών και η κάθε μια διέτρεξε το χώρο του σχολείου καταγράφοντας και σχεδιάζοντας όλα τα στοιχεία της λεκάνης απορροής του σχολείου μας. Εντοπίστηκαν στο αρχείο της Περιβαλλοντικής Ομάδας τα διάφορα είδη πουλιών και ψαριών των λιμνών και έγιναν αρκετά φωτοαντίγραφα, ώστε να τοποθετηθούν στο παραλίμνιο δάσος, στους καλαμιώνες και στις λίμνες. Θα αποτελούσαν στη συνέχεια στοιχεία προς εντοπισμό και μελέτη.

Προκειμένου, όλα αυτά τα στοιχεία του σχολείου και η αναπαράσταση τους, να εξελιχθούν σε ένα παιχνίδι κίνησης, γνώσης, άσκησης δεξιοτήτων και ταυτόχρονα ψυχαγωγίας σχεδιάστηκαν δραστηριότητες σε φύλλα εργασίας που απαιτούσαν τη μετακίνηση σε όλο το χώρο του σχολείου.

Στόχος μας οι δραστηριότητες να είναι πολλές, διαφορετικές και σύντομες, να προσσεγγίζονται μέσα από αυτές θέματα που αφορούσαν τις λίμνες - υγροτόπους (γνωρίσματα και προβλήματα τους, κρυμμένοι θησαυροί τους), να ασκούν τους μαθητές μας σε δεξιότητες πνευματικές και κινητικές και να έχουν το στοιχείο της έκπληξης - φαντασίας και της ψυχαγωγίας.

Προετοιμάστηκαν όλα τα υλικά και άλλα δόθηκαν στις ομάδες που θα έπαιζαν, άλλα τοποθετήθηκαν στους χώρους εξέλιξης του παιχνιδιού και κάποια, κυρίως έντυπα βιβλία, μετροταινίες, CD, μολύβια, μπαλάκια, κυπελάκια, θερμόμετρα, χρονόμετρα, αριθμομηχανές και ηλεκτρονικός υπολογιστής, εξόπλισαν τη γραμματεία του παιχνιδιού. Κάθε ομάδα αντιστοιχήθηκε με ένα χρώμα (μπλε, γαλάζιο, κίτρινο, κόκκινο, πράσινο) πήρε φύλα εργασίας σε έντυπο αντίστοιχου χρώματος και αναζητούσε στο χάρτη του σχολείου τον χείμαρρο με το χρώμα της ομάδας. Αυτό θα βοηθούσε οργανωτικά στη ροή των φύλλων εργασίας, ώστε οι ομάδες να μη συμπίπτουν στον ίδιο σταθμό, αλλά και για τον ευκολότερο προσανατολισμό τους στον χάρτη. Τοποθετηθήκαν σε λεκάνες τα ψάρια σε κάποια σημεία των λιμνών, τα πουλιά κρεμάστηκαν στα δέντρα και τους καλαμιώνες και σημαδεύτηκαν με τα χρώματα των ομάδων. Σε κάθε λίμνη υπήρχε παραλίμνιος δρόμος για την προσέγγιση του παραλίμνιου δάσους, αλλ.ά και από ένα σκέιτ μποαρvr με ράβδους που θα γινόταν η βάρκα και τα κουπιά για να πλησιάσει και να συλλέξει κανείς τα ψάρια της ομάδας του. Εννοείται πως δεν επιτρεπόταν η κυκλοφορία στις λίμνες παρά μόνο μέσω της βάρκας. Έτσι, έχοvrας ετοιμάσει οργανωτικά το παιχνίδι, το παίξαμε σε μια από τις συναvrήσεις μας, στις 16/1/2006, με τη περιβαλλοντική ομάδα, με εμάς ως μέλη της γραμματείας.

Η εικόνα ήταν ενθαρρυντική ως και εντυπωσιακή, οι ομάδες με βάση τις οδηγίες του φύλλου εργασίας έτρεχαν να εντοπίσουν τον προς διερεύνηση χώρο (κίνηση), μετρούσαν με τις μετροταινίες το βάθος των σκαλοπατιών καθώς και με βήματα τις μεγάλες αποστάσεις ή τις διαστάσεις των λιμνών, προκειμένου να βρουν το μήκος των χείμαρρων, την υψομετρική τους διαφορά, αλλά και την επιφάνεια της λίμνης τους, (δεξιότητες και διαθεματικότητα, φύλλο 1, 2). Χρειάστηκε να ταξιδέψουν με το σκέιτ, διατηρώvrας την ισορροπία τους για να συλλέξουν τα ψάρια της ομάδας τους (κινητικές δεξιότητες, φύλλο 3, 4). Eπέστρεφαν στο χώρο της γραμματείας και αναζητούσαν πληροφορίες για την πανίδα και τη χλωρίδα της περιοχής για τα χαρακτηριστικά των λιμνών (μέσο βάθος, επιφάνεια, όγκος νερού κλπ) ώστε να ολοκληρωθεί το φύλλο εργασίας τους (αναζήτηση στη βιβλιογραφία, φύλλα 2,3.4,5,9). Συνεργάστηκαν για να εντοπίσουν οικισμούς, βουνά και χείμαρρους στον χάρτη της πραγματικής λεκάνης απορροής και να τα αντιστοιχίσουν με τον χάρτη αναπαράστασης. Έκαναν υπολογισμούς για να καταλήξουν στα μήκη των χειμάρρων, στις επιφάνειες των λιμνών, στους όγκους των νερών αλλά και των αλάτων, καθώς και για να βρουν το βάθος μιας γεώτρησης με τον τύπο της ελεύθερης πτώσης (συνεργασία και εφαρμογή των γνώσεων τους, φύλλα 1,2,6, 8, 10).

Διένυσαν πάρα πολλές διαδρομές ώστε να εντοπίσουν τις γεωτρήσεις και να ποτίσουν τα χωράφια τους με τα κυπελάκια, χρονομετρώvrας τη διάρκεια του ποτίσματος (κινητικές δεξιότητες). Μέτρησαν με το θερμόμετρο τις θερμοκρασίες των ιαματικών πηγών και ανέτρεξαν στη βιβλιογραφία για να βρουν πληροφορίες για τις ιδιότητες των ιαματικών λουτρών (φύλλα 6,7,9). Τέλος στοχάστηκαν και προσπάθησαν να καταγράψουν όλη αυτή την εμπειρία και τη συλλογική προσπάθεια μέσα από ένα κείμενο ποίημα - πεζό σε σχέση με τις λίμνες, τους κρυμμένους θησαυρούς τους, την ομάδα τους ή ότι άλλο σχετικό. Κατά τη διεξαγωγή του παιχνιδιού διαπιστώθηκαν οργανωτικές αδυναμίες, προβλήματα συντονισμού, υπέρ και υποεκτιμήσεις κυρίως στη χρονική διάρκεια.

Έτσι διαπιστώθηκε ότι μετά από μιάμιση ώρα οι ομάδες είχαν επιλύσει περίπου 6 ως 9 φύλλα εργασίας, αλλά ο χρόνος και οι υποχρεώσεις πίεζαν στο να σταματήσουμε το παιχνίδι παρόλο που επικρατούσε ενθουσιασμός. Ο χρόνος προετοιμασίας του χώρου ήταν πολύ πιεσμένος, λόγω της λειτουργίας του σχολείου. (Η περιβαλλοντική συνάντηση γινόταν μετά την 7η ώρα) με αποτέλεσμα να υπάρξουν κάποιες ελλείψεις. Η γραμματεία απαιτούσε περισσότερα άτομα και σύνθεση από μέλη της πο και όχι εμάς, ώστε να μπορούμε να έχουμε τη γενική εποπτεία. Οι ομάδες άργησαν να οργανωθούν εσωτερικά (κατανομή ρόλων), ώστε να δουλέψουν με εργονομία, παρόλο που δόθηκε σαν κεντρική οδηγία.

Κοινή αίσθηση των μαθητών ήταν ο ενθουσιασμός για τις δραστηριότητες, που τους αποκαθήλωσαν από τα θρανία και τους ενεργοποίησαν κινητικά, τους ζήτησαν να επιλύσουν προβλήματα και ερωτήματα με τρόπους βιωματικούς, να δουλέψουν ομαδικά και να συνεργαστούν και να νιώσουν ελεύθερα και διασκεδαστικά μέσα στο σχολικό περιβάλλον, που συνήθως έχει άλλο χαρακτήρα. Η απαίτηση βέβαια των μαθητών ήταν να ξαναπαίξουμε σύντομα και έτσι εκμεταλευόμενοι το γενικότερο κλίμα ενθουσιαμού κάναμε μια πρόταση αρκετά τολμηρή και αδόκιμη ως τώρα: Το μεγάλο αυτό περιβαλλοντικό παιχνίδι να ξαναπαιχτεί με όλα τα παιδιά του σχολείου σαν μια τελική παρουσίαση του προγράμματος μας. Η ανταπόκριση ήταν μεγάλη και αυτό μας έβαλε σε νέες ευθύνες και προετοιμασίες, ώστε να σχεδιαστεί με αρτιότερο τρόπο και αξιοποιηθεί η εμπειρία της πρώτης εφαρμογής.

Το παιχνίδι οργανώθηκε πάλι και παίχτηκε με όλους τους μαθητές του γυμνασίου μας, στις 19/5/2006, ημέρα που αφιερώθηκε στη παρουσίαση του προγράμματος μας. Η εμπειρία της προηγούμενης εφαρμογής και το νέο δεδομένο, ότι οι συμμετέχοντες θα ήταν πολλοί στον αριθμό και δεν θα ήταν εξοικειωμένοι με τους όρους και τις έννοιες της περιβαλλοντικής, απαίτησε άλλον τρόπο οργάνωσης. Έτσι διοργανωτές του παιχνιδιού ορίστηκαν τα παιδιά της πο. Ο χώρος προετοιμάστηκε από νωρίς το πρωί και την προηγούμενη ημέρα (κρέμασμα πουλιών, τοποθέτηση ψαριών, καλαμιών, οριοθέτηση παραλίμνιου δρόμου, προετοιμασία της γραμματείας). Τα έντυπα ετοιμάστηκαν για 10 ομάδες, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πλήθος των παιδιών, ετοιμάστηκε δε και πίνακας ροής των φύλλων εργασίας για καθε ομάδα για να μην δημιουργηθεί συνωστισμός. Τα μέλη πήραν οργανωτικούς ρόλους, ορίστηκε γραμματεία ενας υπεύθυνος για κάθε σταθμό και ένας υπεύθυνος για κάθε ομάδα των συμμετεχόντων. Τυπώθηκαν σε διαφάνειες ο χάρτης της περιοχής των λιμνών, η αναπαράσταση των λιμνών του σχολείου, οι γενικές οδηγίες του παιχνιδιού. Έγινε συγκέντρωση όλου του Γυμνασίου στην αιθουσα τελετών, όπου και παρουσιάστηκαν: το θέμα του προγράμματος, η φιλοσοφία και η διαδικασία του παιχνιδιού μέσα από τις διαφάνειες, και οι υπεύθυνοι των ομάδων των σταθμών και της γραμματείας.

Το παιχνίδι διήρκεσε περίπου δύο ώρες, επικράτησε ο ίδιος ενθουσιασμός από τους συμμετέχοντες, αλλά και ένα ιδιαίτερο συναίσθημα από τα μέλη της ΠΟ που έβλεπαν με την πρόταση τους να κινητοποιούν όλο το σχολείο, τους συμμαθητές τους. Το παιχνίδι έκλεισε με έναν εντυπωσιακό τρόπο επιβράβευσης όλων των συμμετεχόντων. Στο κέντρο της αυλής του σχολείου άνοιξε ένα τεράστιο υψασμάτινο ουράνιο τόξο από την ΠΟ, και μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά παίιχτηκαν διάφορα παιχνίδια συντονισμού και συνεργασίας, που κατέληξαν στη ρίψη εκατοντάδων καραμελλών που πετούσαν στον αέρα από το ουράνιο τόξο, θέαμα εντυπωσιακά φαντασμαγορικό.

Συμπεράσματα

Αξιολογώντας τελικά το παιχνίδι, προκύπτει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί το σχολείο ως χώρος αναπαράστασης μιας περιοχής και να χρησιμοποιηθεί για περιβαλλοντικές δραστηριότητες, αν δεν είναι εύκολη η πρόσβαση στην περιοχή. Μπορεί με το παιχνίδι να εμπλακεί όλο το σχολείο και να προσεγγίζει θέματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ενεργητικά και όχι παθητικά όπως γίνεται συνήθως στις παρουσιάσεις των προγραμμάτων. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία είναι η πολύ καλή οργάνωση και προετοιμασία. Τέλος οι δραστηριότητες μπορούν να προσαρμόζονται στο θέμα της πο, την περιοχή διερεύνησης, τις ανάγκες του προγράμματος, την ηλικία των συμμετεχόντων και τη διαμόρφωση του σχολικού χώρου, όπου πραγματοποιείται.

Επιστροφή