1ο ΤΕΕ Έδεσσας Ν. Πέλλας

Τίτλος προγράμματος: "Λίμνη του Άγρα - Μια υδάτινη πολιτεία - Καταφύγιο των πελεκάνων και των κύκνων"

Διάρκεια πραγματοποίησης του προγράμματος: 2002-2004

Παραγόμενο υλικό: Έντυπο με τον ίδιο τίτλο

Περιεχόμενα του εντύπου :

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Η λίμνη του Άγρα, 'Ένας προστατευόμενος υγρότοπος
ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Οδοιπορικό στη λίμνη του Άγρα
ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Η ΔΕΗ και ο Υδροηλεκτρικός Σταθμός - Διαχειριστές της λίμνης
ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Το οικοσύστημα της λίμνης
ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Η χλωρίδα και η πανίδα του υγρότοπου
ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Ορνιθοπανίδα του υγρότοπου
ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Ιχθυοκαλλιέργεια
ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Κίνδυνοι που απειλούν τον υγρότοπο
ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Ατενίζοντας το μέλλον
Βιβλιογραφία - Στιγμιότυπα από τις δραστηριότητες των μαθητών

ΠPOΛOΓlKO ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η εργασία αυτή εκπονήθηκε από τους μαθητές των τμημάτων Β' Υπαλλήλωv Γραφείου και Β' Λογιστηρίου του 1ου ΤΕΕ Έδεσσας, στα πλαίσια της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με θέμα: "Λίμνη του Άγρα - Πηγή πλούτου".
Αφορμή για την επιλογή του συγκεκριμένου θέματος στάθηκε το ενδιαφέρον των μαθητών για την προστασία του φυσικού πλούτου της λίμνης, καθώς αυτή χαρακτηρίστηκε πανευρωπαϊκά ως περιοχή Ειδικής Προστασίας λόγω της πλούσιας ορνιθοπανίδας της.
Σε γενικές γραμμές το πρόγραμμα βασίστηκε στη θεωρητική και δημιουργική βιωματική μάθηση.

Γενικοί στόχοι του προγράμματος υπήρξαν:
1. Η προσφορά βασικών γνώσεων για υγρότοπους και υδατικά οικοσυστήματα και κυρίως για τον υγρότοπο Άγρα - Νησίου - Βρυττών, (γνωστικό μέρος).
2. Συνειδητοποίηση των προβλημάτων που δημιουργούν κάποιες αλόγιστες δραστηριότητες του ανθρώπου και η δημιουργία συμπεριφορών φιλικών προς το περιβάλλον (συναισθηματικό μέρος).
3. Ανάπτυξη ικανοτήτων παρατήρησης με την επαφή μας με την λίμνη και την παραλίμνια περιοχή (ψυχοκινητικό μέρος).
4. Προβολή του εντυπωσιακού φυσικού διάκοσμου, άμεση επαφή με τη φύση για να διαπιστώσουμε την ομορφιά και την αξία της βιοποικιλότητας (αισθητικό μέρος).
5. Κοινωνικοποίηση των μαθητών μας με τη συμμετοχή τους σε ομάδες, αφού βέβαια προηγήθηκε η μεταξύ τους γνωριμία.

Επιλογές από το έντυπο που δημιούργησε η περιβαλλοντική ομάδα

Στόχος: Η γνωριμία μας με τον συγκεκριμένο Υγρότοπο μέσα από πληροφορίες και μέσα από την προσωπική μας επαφή μ' αυτόν.

Η λίμνη του Άγρα - Βρυττών - Νησίου βρίσκεται ανατολικά της λίμνης Βεγορίτιδας και δυτικά της πόλης της Έδεσσας, απέχοντας περίπου 9 χιλ. απ' αυτήν. Είναι μια τεχνητή λίμνη γλυκού νερού, που δημιουργήθηκε το 1955, με διάνοιξη σήραγγας και μεταφορά νερού από την λίμνη της Βεγορίτιδας. Έχει υψόμετρο 470 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και κατέχει συνολική έκταση 6000 στρεμμάτων από τον Άγρα μέχρι τις πηγές του Βόδα.
Η παλιά της ονομασία ήταν Κουράντα. Σε μεγάλο βαθμό καλύπτεται από υδρόβια βλάστηση, ενώ συδενδρίες, φράχτες, μικρά βοσκοτόπια, αλλά και απόκρημνοι βράχοι βρίσκονται γύρω της. Το βάθος της λίμνης κυμαίνεται από 2,5 έως 3 μέτρα. Μόνο στην περιοχή Λούμπα το βάθος της είναι 5 μ. που αποτελεί βέβαια και το βαθύτερο σημείο της λίμνης. Μέχρι το 1990 ήταν υδατικά εξαρτημένη από τις πηγές του ποταμού Εδεσσαίου και από τα νερά της λίμνης της Άρνισσας, Βεγορίτιδας.

Στόχος: Γνωστοποίηση της σχέσης ΔΕΗ και υδάτινων πόρων της λίμνης μέσα από μια μικρή ιστορική αναδρομή

Η λίμνη περιορίζεται ανάμεσα στο φυσικό έδαφος των κοινοτήτων Άγρα - Βρυττών - Νησίου από μικρά αναχώματα, που κατασκεύασε και συντηρεί η ΔΕΗ, και από ένα φράγμα απ' το οποίο ξεκινά η ανοικτή διώρυγα προσαγωγής των νερών προς τον ΥΗΣ Άγρα. Το μεγαλύτερο ποσοστό τροφοδοσίας του νερού της λίμνης είναι οι πηγές του Νησίου και των Βρυττών. Όπως ξεκάθαρα φαίνεται από τις σχετικές αερογραφίες, αυτό που ονομάζουμε λίμνη του Άγρα δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα πλέγμα καναλιών και λεκανών, με πανέμορφες αξιοποιήσιμες ξέρες ανάμεσά τους.
Ο ΥΗΣ Άγρα τέθηκε σε λειτουργία το 1954 και λειτούργησε μόνο με την παροχή του ποταμού Εδεσσαίου. Μετά τον lούλιο του 1955 τέθηκε σε λειτουργία η σήραγγα της Άρνισσας, μέσω της οποίας διοχετεύονται ποσότητες νερού από τη λίμνη Βεγορίτιδα. Το 1956 έγιναν οι δίαυλοι στην κάτω λίμνη και το 1957 άρχισε η κατασκευή του μεγάλου διαύλου στην άνω λίμνη. Το 1958, ο ΥΗΣ λειτούργησε στη μέγιστη ισχύ του (50MW) και έγινε ανύψωση της στάθμης της λίμνης και κατασκευάστηκαν απ' τη ΔΕΗ αναχώματα. Αυτά τα αναχώματα στηρίζονται σε έδαφος τύρφης, που δεν μπορεί να τα υποστηρίζει, με αποτέλεσμα να βυθίζονται συνεχώς. Έτσι απαιτείται συνεχής συντήρησή τους, γεγονός που απαιτεί πολλά έξοδα.
Η ΔΕΗ λόγω των αυξημένων αναγκών παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος χρησιμοποίησε νερό από τη λίμνη της Άρνισσας μόνιμα μέχρι το 1975. Από τότε μέχρι τελευταία, οι εισροές στη λίμνη μειώνονται, με εξαίρεση τα τέσσερα τελευταία χρόνια.
Τη λίμνη μέχρι σήμερα διαχειρίζεται αποκλειστικά η ΔΕΗ και για οποιαδήποτε επέμβαση στο χώρο της απαιτείται η σύμφωνη γνώμη και έγκριση των Υπουργείων Ανάπτυξης, Γεωργίας και Εσωτερικών, σύμφωνα με το νόμο διαχείρισης Υδάτινων πόρων 1739/87.

Στόχοι: Κατανόηση του όρου οικοσύστημα - Κατανόηση της έννοιας της τροφικής αλληλεξάρτησης των οργανισμών - Εισαγωγή στην έννοια της ισορροπίας στη φύση.

...Έτσι ο υγρότοπος Άγρα - Βρυττών - Νησίου αποτελεί ένα πολύτιμο για την περιοχή οικοσύστημα, που με τις λειτουργίες του επιδρά ευνοϊκά πάνω της.
1. Μία από τις βασικότερες λειτουργίες του είναι ότι εμπλουτίζει τους υπόγειους υδροφορείς με το να κατακρατεί και να αποθηκεύει τα νερά της ευρύτερης υδρολεκάνης. Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι πηγές Καρκάγια στην Έδεσσα τροφοδοτούνται από τα νερά της συγκεκριμένης λίμνης, όπως επιβεβαιώνεται από τη σχετική μελέτη του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (παράρτημα Κοζάνης). Η μελέτη έγινε για λογαριασμό τους Δήμου Έδεσσας το 1981.
2. Εξίσου σημαντική με την προηγούμενη λειτουργία του υγρότοπου είναι και αυτή της αντιπλημμυρικής προστασίας, που επιτυγχάνεται με την κατακράτηση μέρους από το συνολικό όγκο των ομβρίων υδάτων γεγονός που κάνει την πλημμύρα λιγότερο ορμητική.
3. Επίσης, προκαλεί μείωση της ταχύτητας ροής του νερού των γύρω χειμάρρων (Νησίου - Καρυδιάς - Κερασιάς και Μουχαρέμ) λόγω της πυκνής του βλάστησης. Παράλληλα, με κάποιες διεργασίες διασπά ή και απομακρύνει κάποιες βλαβερές ουσίες. Η διάσπαση αυτή γίνεται κυρίως με τους καλαμώνες της λίμνης, που κατακρατούν πλήθη βλαβερών ουσιών, όπως ουσίες που προέρχονται από υπολείμματα των φυτοφαρμάκων τα οποία σε αντίθετη περίπτωση, θα κατέληγαν στα δίκτυα ύδρευσης).
Έτσι, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι λειτουργεί σαν ένα βιολογικό προστατευτικό φίλτρο.
Επιπρόσθετα, λόγω της θερμοκρασιακής ρύθμισης που πετυχαίνεται με τον υγρότοπο, η θερμοκρασία μεταξύ χειμώνα - καλοκαιριού και α-νάμεσα στη μέρα και στη νύχτα δεν αυξομειώνεται έντονα και απότομα. Αυτό συμβαίνει γιατί κάθε υγρότοπος λειτουργεί ως αποθήκη θερμότητας, η οποία αποθηκεύεται το καλοκαίρι και σιγά - σιγά απελευθερώνεται το χειμώνα.
Ακόμη, γνωρίζουμε ότι η αύξηση της ποσότητας του διοξειδίου του άνθρακα στη γήινη ατμόσφαιρα, προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η συνεχής αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας και οι συνακόλουθες αλλαγές στο κλίμα του πλανήτη αποτελούν αποτέλεσμα του φαινομένου αυτού. Πώς όμως ο υγρότοπος του Άγρα, όπως και κάθε υγρότοπος συμβάλλει στη μείωση των επιπτώσεων του φαινομένου του θερμοκηπίου;
Τα υδρόβια φυτά της λίμνης μαζί με τα υδροχαρή φυτά που βρίσκονται γύρω τους απορροφούν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα.
Τέλος, ειδικές βιοφυσικές και βιοχημικές λειτουργίες λαμβάνουν χώρα στον υδάτινο αυτό χώρο με θετικά αποτελέσματα για την ευρύτερη περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, μέσα σ΄αυτή την "νερένια" πολιτεία ζει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός μικροσκοπικών οργανισμών, που αποτελούν το φυτοπλαγκτόν και το ζωοπλαγκτόν. Το φυτοπλαγκτόν με τη φωτοσύνθεση δεσμεύει το φως του ήλιου, το διοξείδιο του άνθρακα και ανόργανα άλατα, που βρίσκονται διαλυμένα στο νερό και τα μετατρέπει σε οργανικές ουσίες. Έτσι το φυτοπλαγκτόν αποτελεί τον πρώτο κρίκο μιας τροφικής αλυσίδας που καταλήγει στον άνθρωπο.
Βέβαια με το φυτοπλαγκτόν τρέφονται κάποιοι μικροσκοπικοί οργανισμοί, όπως προνύμφες εντόμων, μικροί σκώληκες, που λέγονται πρωτογενείς καταναλωτές.
Εκτός όμως από αυτούς έχουμε και τους δευτερογενείς καταναλωτές (μικρά ψαράκια, βάτραχοι, πουλιά), των οποίων ο πληθυσμός αυξάνεται, όταν οι πρωτογενείς καταναλωτές, με τους οποίους τρέφονται, είναι πολλοί. Στη συνέχεια έχουμε τους τριτογενείς καταναλωτές (διάφορα σαρκοφάγα και αρπαχτικά π.χ. Τούρνα) για να καταλήξουμε στον άνθρωπο, που είναι ο τελευταίος καταναλωτής.
Αβίαστα, λοιπόν, συμπεραίνουμε από όλα τα παραπάνω την τεράστια ευνοϊκή επίδραση του υγρότοπου στη γύρω περιοχή.

Στόχοι: Συνειδητοποίηση της συμβολής του υγρότοπου στην αναψυχή του ανθρώπου, καθώς και των κινδύνων που απειλούν τους υγρότοπους λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων - Διαμόρφωση θετικών στάσεων σε κάθε προσπάθεια διατήρησης και προστασίας των υγρότοπων - Γνωριμία με την διαδικασία του "ευτροφισμού"

Οι κυριώτερες αιτίες της σημερινής κατάστασης της λίμνης, δηλαδή της νέκρωσής, της εντοπίζονται στην υπερβολική ανάπτυξη των καλαμιών, που οφείλεται στο αβαθές της λίμνης και στον "υπερτροφισμό" της, λόγω τους ξεπλύματος των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων.
Παράλληλα, η δημιουργία ρηχών σε διάφορες θέσεις των καναλιών εμποδίζει την ομαλή ροή του νερού λόγω της μέγιστης ανάπτυξης της βλάστησης που παρατηρείται εδώ. Τα καλάμια αυτά δεν επιτρέπουν στους επισκέπτες ούτε να δουν, αλλά ούτε και να φανταστούν τις ομορφιές που κρύβει η λίμνη μέσα της. Επιπλέον, περιορίζουν το οξυγόνο του νερού με επιπτώσεις στην ανάπτυξη των οργανισμών που ζουν σ' αυτά. Η κατάσταση αυτή, βέβαια, μπορεί να αντιμετωπισθεί με κοπή και περισυλλογήτων χόρτων.
Ακόμη, προβλήματα αποτελούν οι φερτές ύλες που μαζί με την καταστροφή των πρανών περιορίζουν το βάθος και το πλάτος των καναλιών. Ο καθαρισμός της λίμνης από τις φερτές ύλες είναι μια πανάκριβη διαδικασία (1200 δρχ. το κυβικό μέτρο, 40.000.000 δαπανήθηκαν το 1999 από τη ΔΕΗ για την απομπάζωση μιας μικρής μόνο περιοχής).

Συνοπτικά...Κίνδυνο για την λίμνη Άγρα - Νησίου - Βρυττών αποτελεί η συνεχής συσσώρευση φερτών υλών στη λίμνη, που μαζί με την καταστροφή των πρανών περιορίζει το βάθος και το πλάτος των καναλιών.
Επίσης, η λίμνη κινδυνεύει από τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα που προέρχονται από τις αγροτικές δραστηριότητες των ανθρώπων της περιοχής .Ένας, επίσης, σοβαρός κίνδυνος προέρχεται από την εκρηκτική ανάπτυξη της υδρόβιας και υδροχαρούς βλάστησης καθώς και από τον υπερτροφισμό των νερών της λίμνης.

Στόχος: Προτάσεις για την υδατοκαλλιεργητική αξιοποίηση αυτού του πολύτιμου πλουτοπαραγωγικού πόρου, που είναι η λίμνη του Άγρα - Βρυπών - Νησίου.

Όσον αφορά την υδατοκαλλιέργεια ο κ. Ευαγγελίδης προτείνει την εκμετάλλευση των παρακάτω περιοχών της λίμνης, με τις αντίστοιχες ιχθυοκαλλιέργειες.
1. Περιοχή πηγών Εδεσσαίου (Κουραντά), Νησί: Δυνατότητες εγκατάστασης ιχθυοκαλλιέργειας πέστροφας με σύγχρονες εγκαταστάσεις.
2. Περιοχή Β.Δ. οικισμού Νησίου: Δυνατότητες εγκατάστασης σύγχρονης μονάδας κυπρινοκαλλιέργειας σε χωμάτινα υδροστάσια μετά από κατάλληλη διαμόρφωση του χώρου με παράλληλη δημιουργία μικρού ιχθυογεννητικού σταθμού παραγωγής γόνου κυπρίνου (γριβάδι) και γουλιανού.
3. Περιοχή οικισμού Βρυττών: Δυνατότητες εγκατάστασης μονάδας παραγωγής γουλιανού και κυπρίνων με πιθανή παράλληλη αν-παραγωγή και εκτροφή ειδών για ενυδρεία (π.χ. χρυσόψαρα).

Επίσης για την συστηματικότερη αξιοποίηση του υγρότοπου προτείνει: 1. Σύσταση φορέα διαχείρησης του υγρότοπου με τη συνεργασία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης - Δήμου - ΔΕΗ.
2. Επεξεργασία πενταετούς προγράμματος Υδροκαλλιεργητικής - Αλιευτικής αξιοποίησης.
3. Παράλληλες ενέργειες με ένα ευρύτατο φάσμα αειφόρων δράσεων, που θα αποσκοπούν στην διάσωση και διατήρησή του αλλά και στην πολύπλευρη αξιοποίησή του (οικοτουρισμός, εκμετάλλευση της υπερβολικής βλάστησης και των κοιτασμάτων τύρφης για την παραγωγή οργανικού λιπάσματος, δημιουργία χώρων αναψυχής κλπ.).

Οι μαθητές που αποτέλεσαν την περιβαλλοντική ομάδα:
Αγγελούσης Π., Γιοβανούδα Α., Δημούλτση Ε., Κέκης Α., Κώστα Μ., Νάτη Ε., Παπαντωνίου Μ., Πρασσά Μ., Ράμμου Ε., Σταφυλάς Α., Σφύρτση Θ., Ταγκαλίδης Γ., Ταραμπούσκα Β., Τζίμα Κ., Τόιτος Τ., Τόσιου Β., Χρυσαφίδου Τ., Τσίλιας Α., Αιδινίδου Μ., Βιτζητζάνη Χ., Γκουνούλης Γ., Ζαχίλα Π., Κοροσίδου Κ., Παπακυριάκου Κ., Πέτσου Β., Σοφού Α., Σταμέλος Η.

Οι υπεύθυνες - συντονίστριες του προγράμματος Γεωργίου Αικατερίνη και Πανιώρα Φωτεινή

Ευχαριστούμε από καρδιάς το Διευθυντή του Σχολείου μας, κ. Δημήτριο Σίσκο για την πολύτιμη βοήθεια και συμπαράστασή του.

Επιστροφή Συμμετοχές 2003 - 04