Χρειάζεται να σταθούμε ιδιαίτερα στο καστοριανό καράβι, αυτό το ιδιότυπο πλωτό μέσο με την ξεχωριστή κατασκευή, που τις ρίζες του τις βρίσκουμε στα πρωτόγονα πλεούμενα της λίμνης Καστοριάς στα προϊστορικά χρόνια. Οι πρόσφατες ανασκαφές στο χώρο του λιμναίου οικισμού Δισπηλιού που έφεραν στο φως το ίχνος ενός νεολιθικού μονόξυλου, επιβεβαιώνουν τη στενή σχέση που υπάρχει από παλιά έως σήμερα ανάμεσα στα πλεούμενα της λίμνης.
Τα προϊστορικά πλεούμενα της λίμνης ήταν πιθανότατα μονόξυλα κατασκευασμένα από έναν κορμό δέντρου με εσωτερική κοιλότητα, την οποία δημιουργούσαν με τη βοήθεια της φωτιάς. Με τις χιλιετηρίδες που πέρασαν κι ανάλογα με τις ανάγκες των κατοίκων το προϊστορικό μονόξυλο εξελίχτηκε δίνοντάς του τη σημερινή μορφή, που παραμένει αναλλοίωτη εδώ και αιώνες. Οι παλιοί Καστοριανοί θυμούνται από τους παππούδες τους, ότι το καράβι είχε πάντοτε την ίδια μορφή και τον ίδιο τρόπο κατασκευής.
Το καστοριανό καράβι δεν μοιάζει με τις πλάβες άλλων λιμνών της Μακεδονίας όπως και με κανένα άλλο λιμνίσιο ή ποταμίσιο πλωτό μέσο. Ξεχωρίζει για τις έντονα υπε-ρυψωμένες άκρες του, τις λεγόμενες μπρύμες που μοιάζουν με πολυθρόνες. Στην μπροστινή μπρύμη μπορεί να καθίσει ένας, αλλά στην πίσω μπρύμη δυο άτομα κάθονται άνετα. Δεν έχει καρίνα, αλλά ο πάτος του είναι καμπυλωτός για να γλιστρά καλύτερα αφού έτσι εκτοπίζεται λιγότερο νερό. Η μορφή αυτή διευκολύνει τον καραβοκύρη να φέρει το καράβι στη σωστή θέση για επιβίβαση ή αποβίβαση. Ακόμη, υπάρχουν ιδιαιτερότητες και στην επιλογή της ξυλείας. Πιο ανθεκτικό θεωρείται το καράβι όταν το κάτω μέρος του είναι φτιαγμένο από καραγάτσι, οι πλευρές του από καστανιά και τα κουπιά από έλατο. Οι αρχικοί κατασκευαστές του μετέδωσαν την τέχνη τους στους νεότερούς τους, που κι αυτοί χρησιμοποιούν τα ίδια εργαλεία και τα ίδια υλικά.
Η πρώτη ιστορική μαρτυρία για τη χρησιμοποίηση των πλωτών μέσων της λίμνης με την ονομασία πλοία προέρχεται από την "Αλεξιάδα" της Άννας Κομνηνής, όπου περιγράφει την πολιορκία της Καστοριάς από τους Βυζαντινούς τον 11ο αιώνα , με σκο-πό να εκδιώξουν τους Νορμανδούς που είχαν καταλάβει την πόλη.
Το καστοριανό καράβι είναι στενά συνδεδεμένο με τη ζωή των Καστοριανών. Παλιότερα, δεν είχαν καράβια μόνο οι ψαράδες, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά κάθε παραλίμνιο σπίτι, γιατί αποτελούσε μέσο συγκοινωνίας. Το καστοριανό καράβι έπαιξε σημαντικό ρόλο όχι μόνο στις μεταφορές ανθρώπων, αγαθών, υλικών κατασκευής αλλά και σε διάφορες λαογραφικές εκδηλώσεις. Στα χρόνια μάλιστα του Μακεδονικού Αγώνα γινόντουσαν επικίνδυνες μεταφορές οπλαρχηγών και ενόπλων τμημάτων όπως των Βάρδα, Καούδη, Καραβίτη και Φιλώτα αλλά και του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη, στα παραλίμνια χωριά ή στα παρόχθια μέρη για μυστικές συναντήσεις. Παλιότερα πάλι με τέτοια καράβια ξεπροβοδούσαν μέχρι το Μαύροβο, ένα παραλίμνιο χωριό, όλους όσοι φεύγανε για την ξενιτιά για να συνεχίσουν από κει το δρόμο τους με ζώα. Οι παρακάτω στίχοι από ένα καστοριανό τραγούδι αναφέρονται στα ταξίδια αυτά:

'Κίνησαν τα καράβια τα καστοριανά, μωρέ γιε μου, τα καστοριανά
κίνησε κι ο καλός μου, μωρέ γιε μου, να πάει στην ξενιτιά.'