ΤΡΟΦΙΜΑ - ΥΓΕΙΑ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η τροφή και το νερό αποτελούν απαραίτητες πηγές για τη ζωή και την υγεία του ανθρώπου και των ζώων. Τα προϊόντα της διατροφής περιέχουν δεκάδες χιλιάδες συστατικά και καθημερινά 2-3 κιλά τροφής εισέρχονται στο πεπτικό σύστημα του ανθρώπου. Έτσι η διατροφή μαζί με τον αέρα που αναπνέουμε αποτελούν τον σημαντικότερο παράγοντα έκθεσης του ανθρώπινου οργανισμού σε εξωγενείς ωφέλιμους αλλά και βλαπτικούς παράγοντες.

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα οι διατροφικές συνήθειες επηρεάζονται και εξαρτώνται από τις κλιματολογικές συνθήκες και τα είδη που καλλιεργούνταν ή εκτρέφονταν σε κάθε περιοχή. Με το πέρασμα των χρόνων πολλά είδη διατροφής - φυτικά ή ζωικά - μεταφέρθηκαν από τον τόπο καταγωγής τους σε άλλες χώρες (όπως ντομάτες - πατάτες - πορτοκάλια) και αποτέλεσαν βασικά προϊόντα παραγωγής.

Όμως πέρα από την κάλυψη των αναγκών επιβίωσης οι άνθρωποι πολύ νωρίς ανακάλυψαν ότι τα τρόφιμα ήταν συνδεδεμένα με την υγεία τους. Γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης, τόνισαν την άμεση σχέση τροφίμων και υγείας. Εκεί στηρίζεται και ο ιδανικότερος, κατά γενική ομολογία, τρόπος διατροφής σήμερα η λεγόμενη "Μεσογειακή Δίαιτα".

Παράλληλα θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο τρόπος καλλιέργειας ή εκτροφής αν πρόκειται για ζωικά είδη παίζει μεγάλο ρόλο στην ποιότητα των παραγομένων τροφίμων. Ο παραδοσιακός τρόπος καλλιέργειας με χρήση φυτικού ή ζωικού λιπάσματος της κοπριάς αντί για το χημικό αντίστοιχο, με βοτάνισμα ή φυσικούς τρόπους καταπολέμησης ζιζανίων αντί για φυτοφάρμακα έδινε μικρότερη παραγωγή αλλά ποιο υγιεινά προϊόντα. Στο παρελθόν λοιπόν τα περισσότερα τρόφιμα ήταν προϊόντα του εργαστηρίου της φύσης, με ελάχιστες κατεργασίες ή επεμβάσεις. Επεμβάσεις όμως εγγυημένες από την παράδοση και την εμπειρία αιώνων - ασφαλείς και ακίνδυνες.

Σήμερα, ολοένα και περισσότερο τη θέση αυτών των προϊόντων παίρνουν τα προϊόντα της τεχνολογίας. Μιας τεχνολογίας που καταπατά και παραβιάζει τους φυσικούς νόμους. Κι έχοντας σαν στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη παραγωγή και το μικρότερο κόστος, υποβαθμίζει την ποιότητα με σοβαρές συνέπειες για την υγεία των ανθρώπων αλλά και για το περιβάλλον. Παραδείγματα πολλά:

Α' Στα ζωικά είδη: τρελές αγελάδες, κοτόπουλο με διοξίνες, κρέατα με ορμόνες - ψάρια ιχθυοτροφείου. Όλα αυτά για να αναπτυχθούν γρήγορα, ταΐζονται με οστεάλευρα, κρεατάλευρα, ορυκτέλαια, ορμόνες, αντιβιοτικά, βελτιωτικά και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς.

Β΄ Στα φυτικής προέλευσης προϊόντα, τα σύγχρονα τρόφιμα παράγονται από φυτά - υβρίδια, ραντίζονται με πλήθος τοξικές ουσίες, αναπτύσσονται με λιπάσματα. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της βιομηχανοποίησης της γεωργίας που προσφέρει μεγαλύτερη παραγωγή αλλά προϊόντα χαμηλής ποιότητας (ντομάτα χωρίς γεύση, πεπόνι χωρίς άρωμα, καρπούζι με γεύση κολοκυθιού). Κι όλα αυτά στο βωμό του κέρδους, σε βάρος της ανθρώπινης υγείας αλλά και της περιβαλλοντικής ισορροπίας. Αυτό συμβαίνει γιατί ένα μεγάλο μέρος των προϊόντων διατροφής, κυρίως φρούτα και λαχανικά αλλά και το σιτάρι και το καλαμπόκι, παράγεται από φυτά (υβρίδια) που κατασκευάζονται στα εργαστήρια ξένων κυρίως χωρών. Παράγονται έτσι τέλεια εξωτερικά προϊόντα αλλά χωρίς γεύση.

Με την επέλαση των υβριδίων χιλιάδες τοπικές ποικιλίες κάθε χρόνο εξαφανίζονται για πάντα. Σε λίγα χρόνια κανείς δεν θα θυμάται πως ήταν πραγματικά τα κρεμμύδια ή πόσο νόστιμες ήταν οι πατάτες από το Νευροκόπι. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι από τις 200 ποικιλίες καλαμποκιού που καλλιεργούνταν στην Ελλάδα έχουν μείνει μόνο οι 30 και από τις 250 ποικιλίες σιταριού μόνον 20. Να μη ξεχάσουμε τα φασόλια, τα πεπόνια ή τα καρπούζια. (Η Β. Εύβοια φημιζόταν για τα καρπούζια - σωλήνες, τα οποία εξαφανίστηκαν). Οι τοπικές ποικιλίες χρειάζονται χρόνια για να εξελιχθούν και να προσαρμοσθούν στις εκάστοτε συνθήκες εδάφους και κλίματος. Προσφέρουν λοιπόν προϊόντα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ξεχωριστή γεύση. Ενώ αντίθετα τα υβρίδια παράγουν μεν περισσότερα προϊόντα, πιο ελκυστικά στην εμφάνιση, πιο ανθεκτικά σε κάποιες ασθένειες πιο ευάλωτα σε κάποιες άλλες, πιο απαιτητικά σε λιπάσματα και νερό. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα προϊόντα που παράγονται να είναι φορτωμένα με τοξικές ουσίες (πολλές φορές επεστράφησαν από χώρες της Ε.Ε. οπωροκηπευτικά γιατί περιέχουν μεγάλες ποσότητες φυτοφαρμάκων).

Τρώμε λοιπόν φυτοφάρμακα; Μετά από τόσα χρόνια που γίνεται λόγος για την δράση και την επίδραση των δηλητηρίων στην ανθρώπινη υγεία, μοιάζει να μην έχει αλλάξει τίποτα. Περισσότερες από ένα εκατομμύριο δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα καταγράφονται κάθε χρόνο στην Ε.Ε. Μελέτες δείχνουν αύξηση κατά 40% των περιστατικών καρκίνου στις περιοχές που γίνεται μεγάλη χρήση φυτοφαρμάκων (Κρήτη - Δ. Ελλάδα - Πελοπόννησο - Θεσσαλία ) . Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό New Scintist, η έκθεση αγοριών ηλικίας 5-15 ετών στο παρασιτοκτόνο endusolfan (οργανοχλωριωμένο που χρησιμοποιείται ευρέως), οδηγεί σε βλάβες του αναπαραγωγικού συστήματος. Παρόμοια συμπεριφορά έχουν κι άλλα φυτοφάρμακα. Αντίστοιχα επειδή στα ποτάμια καταλήγουν τοξικές ουσίες από καλλιέργειες - παρατηρείται συχνά αλλαγή φύλου στα ψάρια καθώς τα φυτοφάρμακα λειτουργούν ως ενδοκρινικοί διαταράκτες. Όμως δεν μολύνονται μόνο τα επιφανειακά νερά (λίμνες, ποτάμια) αλλά και τα υπόγεια. Παράδειγμα αποτελούν τα υπόγεια νερά Αττικής - Αργολίδας - Ηλείας - Μαγνησίας- Λάρισας- Εύβοιας, τα οποία λόγω της υψηλής περιεκτικότητας τους σε νιτρικά, χαρακτηρίστηκαν ακατάλληλα προς πόσην. (Σε κανονικά επίπεδα τα νιτρικά άλατα επιδρούν στην πίεση του αίματος και ενισχύουν την λειτουργία του εγκεφάλου. Αντιθέτως σε υψηλές συγκεντρώσεις, αφού πρώτα μετατραπούν σε νιτρώδη, αντιδρούν με αμίνες (παράγωγα αμμωνίας) - δημιουργώντας νιτροζαμίνες - ουσίες που κατατάσσονται στις καρκινογόνες). Σε άλλες περιοχές που υπάρχουν βιομηχανίες (θριάσιο πεδίο) παρατηρούνται βαρέα μέταλλα (κάδμιο, σίδηρος - ψευδάργυρος). Ακόμη κι αν χρησιμοποιούμε πόσιμο νερό από άλλες πηγές, εφ όσον τα υπόγεια νερά, χρησιμοποιούνται για άρδευση των καλλιεργειών, φέρνουν στο πιάτο μας όλες τις επικίνδυνες ουσίες που μεταφέρουν. Ακόμη οι ουσίες αυτές μπορούν να φτάσουν και με το νερό της βροχής. Σύμφωνα με μια έρευνα του εργαστηρίου Γεωργικών Φαρμάκων του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στην περιοχή του Αξιού βρέχει φυτοφάρμακα και τούτο γιατί, ένα μεγάλο μέρος των φυτοφαρμάκων κατά τον ψεκασμό εξατμίζεται, διαφεύγει στον αέρα και μεταφέρεται με τα ρεύματα πολύ μακριά. Επιπλέον η μεγάλη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων προκαλεί ερημοποίηση των εδαφών. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι κινδυνεύει περίπου το 30%.

Ένας άλλος κίνδυνος είναι ότι οι εταιρείες που παράγουν σπόρους, κατοχυρώνουν κάποιες ποικιλίες με στόχο τον έλεγχο στο γενετικό υλικό των φυτών, άρα και τον πιθανό έλεγχο μελλοντικά της διατροφής σε παγκόσμιο επίπεδο. Και είναι ανησυχητικό το ότι οι αγρότες, ακόμα κι αν θέλουν να χρησιμοποιήσουν ντόπιες ποικιλίες, δεν μπορούν, γιατί δεν θα πάρουν επιδότηση, αφού ο σπόρος δεν είναι πιστοποιημένος. Αυτό οδήγησε πολλές χώρες όπως Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία στη δημιουργία Τραπεζών σπόρων, ή δικτύων ανταλλαγής ντόπιων σπόρων, όπως το δίκτυο Πελίτι στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξη της βιοκαλλιέργειας ή της εκτροφής ζώων, αποτελεί ένα βήμα θετικό προς την κατεύθυνση αυτή. Γιατί τελικά διαπιστώθηκε από έρευνα του τμήματος Διατροφολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου, ότι οι σύγχρονες μαζικές μέθοδοι παραγωγής τροφίμων, υποβαθμίζουν την διατροφική τους αξία. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι κατά την διάρκεια 1950-2000 τα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα έχουν χάσει το 76% της περιεκτικότητας σε χαλκό, το 46% σε ασβέστιο, το 27% σε σίδηρο, το 24% σε μαγνήσιο, το 16% σε κάλλιο, το 57% σε ψευδάργυρο. Ενώ άλλες μελέτες στην Αμερική έδειξαν ότι τα βιολογικά προϊόντα περιέχουν μέχρι και 390% περισσότερα ιχνοστοιχεία ή ότι τα βιολογικά πορτοκάλια έχουν 30% περισσότερη βιταμίνη C. Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν οι εταιρείες βιοτεχνολογίας που στράφηκαν στη δημιουργία καινούργιων ειδών (φυτών και ζώων), αναμειγνύοντας γενετικό υλικό διαφορετικών ειδών. Αυτό στον απλό άνθρωπο δεν λέει και πολλά. Αν κάποιος όμως έλεγε ότι με τον τρόπο αυτό θα είναι δυνατόν τα φυτά να αναπτύσσονται χωρίς να χρειάζονται φυτοφάρμακα για την καταπολέμηση των ζιζανίων ή ότι οι ντομάτες θα μεταφέρονται χωρίς να σαπίζουν ή ότι το ρύζι θα εμπλουτίζονται με βιταμίνες, ο καφές δε θα έχει καφεΐνη ή ακόμη και τα κρεμμύδια θα ξεφλουδίζονται χωρίς να προκαλούν δάκρυα, θα το δεχόμασταν πολύ ευνοϊκά. Δεν θα μας έλεγαν όμως ότι η καλλιέργεια των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων (ελαιοκράμβη, ζαχαρότευτλα, καλαμπόκι- σόγια) όχι μόνο βλάπτει την χλωρίδα αλλά επηρεάζει γενικά την βιοποικιλότητα . Όπως βρέθηκε , μετά από έρευνες σε τέτοιου είδους καλλιέργειες μειώθηκαν οι πληθυσμοί μελισσών, πεταλούδων - πουλιών- καθώς τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι πολύ δραστικά και εξαφανίζουν φυτά και λουλούδια που είναι απαραίτητα για τη διατροφή τους.

Επιπλέον λόγω της μεταφοράς της γύρης μπορεί να γίνει επιμόλυνση των συμβατικών ή των βιολογικών καλλιεργειών σε απόσταση μεγαλύτερη των 26 Km ή να προκαλέσει την εμφάνιση ανθεκτικών ζιζανίων άρα την αυξημένη χρήση ζιζανιοκτόνων. Επομένως καταρρίπτονται όλα τα επιχειρήματα των εταιρειών βιοτεχνολογίας για μειωμένη χρήση φυτοφαρμάκων. Ακόμη δεν έχουν μελετηθεί οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από την κατανάλωση τέτοιου είδους προϊόντων, καθώς ενδέχεται να έχουν δημιουργηθεί για παράδειγμα, τοξικές ή αλλεργιογόνες πρωτεΐνες. Επιπλέον η δημιουργία μεταλλαγμένων οργανισμών έχει οικονομικές διαστάσεις, γιατί αφού αποτελεί εφεύρεση υπάρχει κίνδυνος να δημιουργήσει μονοπώλιο υπέρ ορισμένων εταιρειών που θα μπορούσαν έτσι να ελέγχουν την παραγωγή σε παγκόσμια κλίμακα. Το κακό αυτό θα γινόταν χειρότερο καθώς αυτοί οι σπόροι παράγουν καρπούς ακατάλληλους για περαιτέρω σπορά, έτσι οι αγρότες θα κατέληγαν να προμηθεύονται τους αναγκαίους σπόρους από την εταιρεία που θα έχει το μονοπώλιο. Άλλωστε το πρόβλημα της πείνας στον Τρίτο Κόσμο, δεν οφείλεται σε ανεπάρκεια της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων, όπως ισχυρίζονται οι εταιρείες βιοτεχνολογίας αλλά σε κακή οργάνωση διανομής και σε συμφέροντα που οδηγούν στην καταστροφή μέρους της παραγωγής για να διατηρηθούν υψηλές τιμές.

Μ' αυτές τις ελπίδες και αυτούς τους φόβους αλλά και με την αβεβαιότητα για το τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, φαίνεται ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ενημέρωση των καταναλωτών για την προφύλαξη από τους κινδύνους που προέρχονται από την κατανάλωση προϊόντων διατροφής, είτε προέρχονται από την συμβατική καλλιέργεια και εκτροφή είτε από μεταλλαγμένα. Ιδιαίτερη σημασία έχει αυτό όταν απευθύνεται σε παιδιά. Βέβαια πολλές φορές έχει αποδειχθεί ότι η ενημέρωση και οι προειδοποιήσεις δεν αρκούν πάντα γιατί αν ήταν έτσι κανείς δεν θα κάπνιζε, κανείς δεν θα έπαιρνε ναρκωτικά, κανείς δεν θα έπινε πολύ. Από την άλλη μεριά αυτή τη στιγμή υπάρχει μια αυξημένη ευαισθησία του κοινού σε θέματα διατροφής και περιβάλλοντος, κάτι που δίνει ελπίδες ότι αυτό θα αποτελέσει τροχοπέδη στις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες τροφίμων για την εκτεταμένη και εντατική προώθηση των προϊόντων τους.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ