"Η ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ"

ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΑΡΝΙΣΣΑΣ

σχολική χρονιά 2007-2008

Πριν από 25 εκατομμύρια χρόνια, εμφανίστηκαν στον πλανήτη μας τα πρώτα θηλαστικά. Τότε πάνω στην γη που είχε πολύ διαφορετική όψη από τη σημερινή, εμφανίστηκαν οι πρώτες αρκούδες. Η καφέ αρκούδα είναι από τα είδη που εξαπλώνονται γεωγραφικά σε πολύ μεγάλο ποσοστό σε όλο τον κόσμο. Σήμερα ζει στα δάση της Σκανδιναβίας, της Ρωσίας, των Βαλκανίων και σε λίγες περιοχές στα Απέννινα όρη, στις Άλπεις και στα Πυρηναία. Στην Ελλάδα έχουν απομείνει περίπου 150 αρκούδες, οι οποίες διαβιώνουν στην οροσειρά της Πίνδου και της Ροδόπης.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Είναι το πιο μεγαλόσωμο, εύρωστο κι εντυπωσιακό χερσαίο θηλαστικό της ελληνικής πανίδας. Η καφέ αρκούδα χαρακτηρίζεται για το φαρδύ και μακρύ κεφάλι της καθώς και για την πολύ μικρή ουρά της σε σχέση με το σώμα της. Έχει αυτιά, μάτια μικρά και στρογγυλά και πυκνή γούνα συγκεκριμένα γύρω από το λαιμό, την κοιλία και τους γλουτούς. Τα πόδια της, τα οποία είναι κοντά και δυνατά, έχουν σκληρά και γαμψά νύχια που λειτουργούν ως αμυντικά όπλα. Το ύψος της φτάνει τα 1,30 μέτρα ενώ το μήκος της τα 2,50 μέτρα. Η αρκούδα ακούει και μυρίζει καλά αλλά η όρασή της δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι δεν είναι ικανή να διακρίνει άνθρωπο σε απόσταση 300 μέτρων. Ονομάζεται πελματοβάμων επειδή πατάει με όλο της το πέλμα στα πίσω πόδια και πλαγιοβαδιστικό ζώο επειδή μετακινεί και τα δύο πόδια της ίδιας πλευράς σε κάθε της βήμα. Ο μέσος όρος ζωής της καφέ αρκούδας είναι 25 χρόνια σε περίπτωση βέβαια που δεν αιχμαλωτιστεί ή θανατωθεί από τον μεγαλύτερο εχθρό της, τον άνθρωπο.

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ

Η εγκυμοσύνη της καφέ αρκούδας διαρκεί μόνο 6 εβδομάδες. Η θηλυκή γεννά κάθε δύο ή τρία χρόνια ένα ή δύο αρκουδάκια. Η γέννηση πραγματοποιείται τον Ιανουάριο μέσα στη σπηλιά της ενώ βρίσκεται σε κατάσταση χειμέριου λήθαργου. Τα νεογέννητα, τα οποία γεννιούνται τυφλά και χωρίς τρίχωμα ζυγίζουν περίπου 400 γραμμάρια. Η αρκούδα κρατά τα μικρά ανάμεσα στα πόδια της για να τα ζεστάνει, τα θηλάζει, τα γλείφει και μένει μαζί τους μέσα στη φωλιά μέχρι την Άνοιξη. Είναι υπεύθυνη για την εκπαίδευση των μικρών μέχρι αυτά να γίνουν δύο ετών. Στο δάσος τα προσέχει, τους διδάσκει πως να εντοπίζουν την τροφή τους και πως να την αναγνωρίζουν, πως να ξεχωρίζουν τα καλά από τα άχρηστα χόρτα και να ξεθάβουν βολβούς. Επίσης η μαμά αρκούδα μαθαίνει στα μικρά της να φτιάχνουν τις χειμωνιάτικες και τις καλοκαιρινές φωλιές τους, τα λεγόμενα γιατάκια. Με βάση τα παραπάνω αν ένα αρκουδάκι αποχωριστεί από την μητέρα του σ' αυτήν τη μικρή ηλικία δεν θα μπορέσει να μάθει ποτέ τις τεχνικές επιβίωσης και θα πεθάνει.

Η ΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΑΡΚΟΥΔΑΣ

Η καφέ αρκούδα είναι ζώο παμφάγο. Στο διατροφολόγιο της κυριαρχούν κυρίως οι φυτικές τροφές: φρούτα, καρποί, βολβοί και ρίζες. Οι τροφές και οι ποσότητες που τρώει η καφέ αρκούδα αλλάζουν στη διάρκεια του χρόνου ανάλογα με την εποχή, τις ανάγκες της και το τι βρίσκει να φάει. Τα δόντια και το σαγόνι της είναι κατάλληλα για να τρώει κάθε είδους τροφή. Έχει μακριούς κυνόδοντες για το κρέας και πλατιούς τραπεζίτες για να μασά τα φυτά. Της αρέσουν τα φραγκοστάφυλα, οι αγριοφράουλες, τα βατόμουρα, τα κεράσια και τα μυρμήγκια. Τους καλοκαιρινούς μήνες τρέφεται με σολομούς. Μάλιστα η ίδια είναι εξαιρετικός ψαράς καθώς πιάνει τη λεία της καρφώνοντας τη γρήγορα με τα νύχια της. Άλλη αγαπημένη της λιχουδιά είναι το μέλι για το οποίο ανέχεται και τα τσιμπήματα των μελισσών όταν της επιτίθενται. Ο πόνος από το κεντρί είναι μηδαμινός μπροστά στην ευχαρίστηση που της χαρίζει το μέλι. Σπάνια πιάνει ποντικούς, λαγούς, ελάφια νεογέννητα άρρωστα ή πληγωμένα.

ΧΕΙΜΕΡΙΟΣ ΛΗΘΑΡΓΟΣ

Τους χειμερινούς μήνες που κάνει πολύ κρύο και η τροφή σπανίζει, η καφέ αρκούδα έχει αναπτύξει κατάλληλο μηχανισμό επιβίωσης, το χειμέριο λήθαργο. Αφού έχει ήδη αποθηκεύσει κάτω από το σώμα της ένα παχύ στρώμα λίπους, αποσύρεται σε μια φωλιά που σχηματίζεται σε μια φυσική κοιλότητα ανάμεσα στους βράχους ή στην κουφάλα ενός κορμού. Σ΄αυτό το καταφύγιο μένει περίπου έξι μήνες πέφτοντας σ΄ ένα βαρύ και παρατεταμένο ύπνο, που διαφοροποιείται από τη χειμέρια νάρκη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αναπνέει αργά, οι χτύποι της καρδιάς της μειώνονται στο μισό, ενώ η θερμοκρασία του σώματός της μειώνεται κατά ένα βαθμό. Σ' αυτό το διάστημα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η αρκούδα δεν πραγματοποιεί τις βιολογικές της ανάγκες. Έχει αναπτύξει ένα μηχανισμό, με τον οποίο τα περιττώματά της ανακυκλώνονται και τρέφεται από το αποθηκευμένο λίπος της. Με τον ερχομό της άνοιξης, όταν ξυπνήσει μπορεί να έχει χάσει 150-200 κιλά.

ΑΙΤΙΕΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑΣ

Ο μεγαλύτερος εχθρός της καφέ αρκούδας είναι ο άνθρωπος. Παρά το γεγονός ότι θεωρείται προστατευόμενο ζώο και απαγορεύεται το κυνήγι της, η έκθεσή της στο τσίρκο ή από τους αρκουδιάρηδες, είναι ένα είδος που απειλείται με εξαφάνιση. Συγκεκριμένα ο ελληνικός πληθυσμός των αρκούδων δεν ξεπερνά τα 150 ζώα. Αιτίες της δυσοίωνης αυτής πραγματικότητας μπορούν να θεωρηθούν:

- Το λαθραίο κυνήγι της
- Η αιχμαλωσία των μικρών της για παράνομο εμπόριο
- Η καταστροφή των βιότοπων στους οποίους ζει από πυρκαγιές, παράνομη υλοτομία, τεχνικά έργα
- Η πρόκληση ζημιών σε παραγωγικές μονάδες (μελίσσια, καλλιέργειες) στην προσπάθεια της να βρει τροφή
- Η αρκούδα χορεύτρια
- Η ελλιπής ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού

Η ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ

Το πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Η καφέ αρκούδα» υλοποιήθηκε στο νηπιαγωγείο Άρνισσας από το Φεβρουάριο έως τον Μάιο του 2008. Σ΄ αυτό συμμετείχαν όλα τα παιδιά του νηπιαγωγείου, 12 νήπια και 7 προνήπια. Ήδη από τις αρχές Οκτωβρίου όταν μιλήσαμε για την Παγκόσμια Ημέρα Προστασίας των ζώων, ευδιάκριτη ήταν η αγάπη των παιδιών για τους τετράποδους μας φίλους, καθώς και το ενδιαφέρον τους να μάθουμε όσα μπορούσαμε για αυτά στη σχολική μας χρονιά.

Καθώς η οικολογική κρίση στον πλανήτη μας εντείνεται, ευοίωνο είναι το γεγονός ότι τα παιδιά, μελλοντικοί πολίτες αυτού του κόσμου ευαισθητοποιούνται για το περιβάλλον και ειδικότερα για τα ζώα. Άλλωστε αυτός είναι και ο σκοπός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα σχολεία: να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, να ευαισθητοποιηθούν για τα προβλήματα που συνδέονται με αυτό και να γίνουν κατ΄ επέκταση περιβαλλοντικά υπεύθυνα άτομα.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

Τα βασικά κριτήρια που μας οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος ήταν:

- Το ενδιαφέρον των παιδιών για την καφέ αρκούδα και την προστασία της
- Οι συχνές ανακοινώσεις των νηπίων στο σχολείο για ντοκιμαντέρ με αρκούδες που είχαν δει στην τηλεόραση και τους έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση
- Η ευαισθητοποίηση των παιδιών για τα ζώα που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν

ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ

- Να μάθουν για την καφέ αρκούδα που κινδυνεύει να εξαφανιστεί και να συλλέξουν πληροφορίες για αυτήν
- Να κατανοήσουν ότι όλοι οι οργανισμοί είναι χρήσιμοι στην αλυσίδα της ζωής και την ισορροπία της φύσης
- Να εισαχθούν σε ερευνητικές διαδικασίες, να αποκτήσουν περαιτέρω γνώσεις για τα ζώα μέσα από διάφορες δραστηριότητες, να βελτιώσουν τις περιγραφικές τους ικανότητες

ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ

- Να γνωρίσουν τα γενικά μορφολογικά χαρακτηριστικά της καφέ αρκούδας
- Να γνωρίσουν τον τόπο, τρόπο ζωής της, καθώς και την εκπαίδευση που παρέχει στα μικρά της
- Να μάθουν για το διαιτολόγιο της καφέ αρκούδας κατά τη διάρκεια των τεσσάρων εποχών
- Να αντιληφθούν τον κίνδυνο που διατρέχει να εξαφανιστεί
- Να ευαισθητοποιηθούν και να προτείνουν λύσεις για την προφύλαξη της καφέ αρκούδας
- Να καλλιεργηθεί η κριτική τους σκέψη, να μάθουν να συνεργάζονται κατά ομάδες

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Στο πλαίσιο υλοποίησης του προγράμματος επιλέχθηκαν δραστηριότητες ανάλογες ώστε να επιτευχθούν οι προαναφερθέντες στόχοι.

- Διαθεματική προσέγγιση του θέματος
- Γνωριμία με την αρκούδα μέσα από φωτογραφίες, εικονογραφημένα βιβλία, ντοκιμαντέρ, το βαλιτσάκι της καφέ αρκούδας
- Προβολή της βιντεοταινίας που εμπεριέχεται στο βαλιτσάκι
- Μύθοι, παραδόσεις, παραμύθια, ποιήματα, τραγούδια για την καφέ αρκούδα
- Δημιουργικοί τρόποι έκφρασης των γνώσεων μέσω θεατρικών παιχνιδιών, δραματοποίηση παραμυθιών με ήρωα την καφέ αρκούδα
- Χειροτεχνίες, ζωγραφιές, κατασκευή τρισδιάστατης αρκούδας από φελιζόλ, παλζ
- Συλλογή φωτογραφιών με την αρκούδα και δημιουργία κολάζ
- Μάσκες αρκούδας
- Εκπαιδευτική επίσκεψη και ενημέρωση για την καφέ αρκούδα στο Περιβαλλοντικό Κέντρο Αρκτούρος
- Καταγραφή προτάσεων για την προστασία της καφέ αρκούδας
- Εκδήλωση ανοιχτή στο ευρύ κοινό και παρουσίαση του έργου της Περιβαλλοντικής Ομάδας

Τι γνωρίζουν τα παιδιά για την καφέ αρκούδα

Αρχικά ξεκινήσαμε με την καταγραφή των όσων γνώριζαν τα παιδιά για την καφέ αρκούδα. Τα περισσότερα από αυτά είχαν ήδη αρκετές εμπειρίες για το συγκεκριμένο ζώο είτε από ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση, είτε από βιβλία και παραμύθια. Γνώριζαν πως ήταν μεγάλη και καφέ, ζει στο δάσος και γεννά αρκουδάκια, της αρέσει το μέλι και τα φουντούκια, τη σκοτώνουν οι κυνηγοί.

Κατόπιν αποφασίσαμε το κάθε παιδί να μας πει τι θα ήθελε να μάθει για το παρεξηγημένο αυτό ζώο. Κάποιες από τις απορίες των παιδιών ήταν οι παρακάτω:

1. πώς, πού, γιατί κοιμάται η αρκούδα
2. πώς μεγαλώνει
3. τι τρώει και είναι τόσο δυνατή
4. πώς και πού γεννά τα αρκουδάκια της
5. πώς εκπαιδεύει τα μικρά της
6. πώς ζεσταίνονται τα αρκουδάκια
7. πώς ξεριζώνει τα δέντρα
8. πώς περπατά, πώς είναι το σώμα της

Στην πορεία βέβαια του σχεδίου εργασίας προέκυψαν και άλλες απορίες των νηπίων τις οποίες προσπαθήσαμε να λύσουμε με τη μέθοδο της συζήτησης και της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας.

Στη συνέχεια ρωτήσαμε τα παιδιά να μας πουν τι θα έπρεπε να κάνουμε για να τα μάθουμε όλα. Καταλήξαμε όλο το διάστημα μέχρι το τέλος της χρονιάς, το κάθε παιδί με την βοήθεια των γονιών του να ψάχνει στο σπίτι και να μας φέρνει στο σχολείο οτιδήποτε υλικό θα μας ήταν χρήσιμο. Πράγματι το αίτημα μας βρήκε θετική ανταπόκριση, καθώς τα περισσότερα παιδιά έφερναν στο σχολείο πολλά βιβλία και χρήσιμες πληροφορίες για την καφέ αρκούδα. Επίσης δεν ήταν λίγοι εκείνοι που ζωγράφισαν στο σπίτι αρκούδες να ξεριζώνουν δέντρα με ιδιαίτερη επιτυχία. Ταυτόχρονα κατά την διάρκεια του πρώτου μήνα του προγράμματος συγκεντρώναμε μαζί με τα παιδιά στην τάξη πληροφορίες και εικόνες από το διαδίκτυο. Αυτή η δραστηριότητα άρεσε ιδιαίτερα στα νήπια καθώς αντιλαμβάνονταν κάθε φορά τις δυνατότητες του υπολογιστή και εκδήλωναν ενδιαφέρον να δοκιμάσουν και τα ίδια τις εκτυπώσεις.

Παράλληλα δημιουργήσαμε στην τάξη μας μια γωνία που την ονομάσαμε "γωνιά της αρκούδα". Σε αυτήν τοποθετήσαμε όλα τα λούτρινα αρκουδάκια που έφεραν τα παιδιά και κάποια βιβλία. Σχεδόν όλοι έφεραν από ένα αρκουδάκι, με το οποίο ασχολούνταν και κατά τη διάρκεια ελεύθερων απασχολήσεων. Τα κορίτσια συχνά χόρευαν αγκαλιά με τα αρκουδάκια τους ή δραματοποιούσαν ρόλους με ήρωες τις αρκούδες.

Από το υλικό το οποίο συγκεντρώσαμε πήραμε πληροφορίες για τα γενικά μορφολογικά χαρακτηριστικά της καφέ αρκούδας, για το διαιτολόγιο της κατά τη διάρκεια των τεσσάρων εποχών, την εκπαίδευση που παρέχει στα μικρά της, τον κίνδυνο που διατρέχει να εξαφανιστεί.

Στα παιδιά έκανε εντύπωση το γεγονός ότι η αρκούδα αν και μεγαλόσωμο ζώο έχει μικρά μάτια, κοντή ουρά και πολύ κοφτερά δόντια. Επίσης μάθαμε για τον τρόπο που περπατά η αρκούδα και επισημάναμε ότι η αρκούδα είναι πλαγιοβαδιστικό ζώο, (δηλαδή μετακινεί και τα δύο πόδια της ίδιας πλευράς σε κάθε της βήμα). Τα ίδια τα παιδιά παρουσίαζαν στους συμμαθητές τους με εύστοχο τρόπο πώς περπατά η αρκούδα και προσπαθούσαν να πάρουν ύφος άγριο και τρομαχτικό.

Το βαλιτσάκι της καφέ αρκούδας μας βοήθησε να αντιληφθούμε πληροφορίες για τις διατροφικές συνήθειες της αρκούδας που αλλάζουν από εποχή σε εποχή. Αφού μεγεθύναμε το υλικό, βάψαμε τα καρτελάκια με τις διάφορες τροφές της αρκούδας, τα κόψαμε και τα παιδιά τα τοποθετούσαν στην αντίστοιχη εποχή. Αναλύσαμε τις εικόνες, κάναμε συγκρίσεις ανά εποχή και διαπιστώσαμε ποια εποχή η αρκούδα τρώει περισσότερο, λιγότερο, τι της αρέσει να τρώει πιο πολύ. Από αυτά που ήδη είχαμε μάθει, τα παιδιά γνώριζαν πως το φθινόπωρο η αρκούδα έχει αποθηκεύσει πολύ λίπος για να της είναι χρήσιμο το χειμώνα και είναι "χοντρή" ενώ την άνοιξη που μόλις έχει ξυπνήσει από το χειμέριο λήθαργο είναι αισθητά πιο αδύνατη.

Μιλήσαμε για το χειμέριο λήθαργο της καφέ αρκούδας και επισημάναμε τη διαφορά του από τη χειμέρια νάρκη. Κατά το χειμέριο λήθαργο η καφέ αρκούδα αναπνέει αργά, η καρδιά της επιβραδύνει τους σφυγμούς αλλά η θερμοκρασία του σώματός της δε μειώνεται πολύ. Εξηγήσαμε ότι ενώ κοιμάται η αρκούδα το χειμώνα, συντελείται το θαύμα της γέννησης καθώς γεννά τα μωρά της μέσα στη σπηλιά της. Τα μωρά της είναι τυφλά και γυμνά και η μαμά αρκούδα τα γλείφει για να τα ζεστάνει. Η ίδια είναι υπεύθυνη για την εκπαίδευση των μικρών της έως ότου αυτά γίνουν δύο χρονών. Είδαμε DVD την αρκούδα, να μαθαίνει στα μωρά της να αναζητούν την τροφή τους στο δάσος, να αναποδογυρίζουν πέτρες για να βρουν μυρμήγκια, να αποφεύγουν το μεγαλύτερο εχθρό τους, τον άνθρωπο.

Πολλά παιδιά γνώριζαν ήδη από προσωπικές τους εμπειρίες πως ο άνθρωπος κυνηγά και σκοτώνει την αρκούδα και εκδήλωναν μάλιστα τη δυσαρέσκειά τους γι' αυτό. Επειδή μάλιστα κάποια από αυτά είχαν συγγενείς κυνηγούς, μας αποκάλυψαν στην τάξη πως θα τους συμβουλέψουν να μην σκοτώνουν τις αρκούδες. Δείξαμε ενδεικτικές φωτογραφίες κατά τους προηγούμενους αιώνες, στις οποίες η καφέ αρκούδα διαβίωνε σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας, σε αντίθεση με τον 20ο αιώνα όπου δυστυχώς διαβιώνει μόνο στις οροσειρές της Πίνδου και της Ροδόπης. Τα παιδιά ευαισθητοποιήθηκαν έντονα και εκδήλωναν αντιδράσεις αντιπαράθεσης σε οποιονδήποτε θα βασάνιζε ή θα σκότωνε την αρκούδα.

Μιλήσαμε και γι' άλλες αιτίες που ωθούν στην εξαφάνιση της αρκούδας όπως τα τεχνικά έργα που συντελούνται (φράγματα) και καταστρέφεται κατά αυτό τον τρόπο ο βιότοπος της αρκούδας, οι πυρκαγιές στα δάση, η ραγδαία εξάπλωση του οδικού δικτύου, το παράνομο εμπόριο των μικρών. Αυτό όμως που δυσαρέστησε ιδιαίτερα τα παιδιά και εντυπώθηκε στο νου τους ήταν το φαινόμενο της αρκούδας χορεύτριας. Μάθαμε για τον εξευτελιστικό βασανισμό του ζώου, τη βίαιη και αποτρόπαιη συμπεριφορά του αρκουδιάρη και συγκινηθήκαμε πολύ. Διαβάσαμε το παραμύθι "Ο Αρκούδος Αρθούρος" και το δραματοποιήσαμε με μεγάλη επιτυχία. Ο ρόλος του "Γίαγκου" ήταν χαρακτηριστικός και τα παιδιά τον απέδωσαν επακριβώς. Γράψαμε μεγάλα συνθήματα σε ταμπλό, είπαμε "ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΑΡΚΟΥΔΑ ΧΟΡΕΥΤΡΙΑ", "ΟΧΙ ΣΤΑ ΤΣΙΡΚΑ ΜΕ ΖΩΑ".

Αναφέραμε πως σύμφωνα με το νόμο απαγορεύεται ο φόνος, η αιχμαλωσία και η έκθεση σε δημόσια θέα της καφέ αρκούδας. Η παράβαση αυτών των νόμων τιμωρείται με φυλάκιση.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ

Μάθαμε πως στον ΑΡΚΤΟΥΡΟ υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι ενδιαφέρονται πολύ για την περίθαλψη και την φροντίδα των αρκούδων. Στο κέντρο αυτό, το οποίο δραστηριοποιείται από το 1992, υπάρχουν 13 αρκούδες οι οποίες έχουν κατασχεθεί από τους παράνομους ιδιοκτήτες τους, και προετοιμάζονται για συνθήκες κοινής διαβίωσης σε φυσικό κατά το δυνατόν περιβάλλον. Εκεί αντιμετωπίζονται τα ιδιαίτερα προβλήματα υγείας των ζώων, η άσχημη κατάσταση των δοντιών τους, πραγματοποιούνται οδοντιατρικές επεμβάσεις. Είχαμε όλοι πολύ μεγάλη αγωνία να επισκεφτούμε και να συγχαρούμε τα μέλη του.

Ένας μύθος...

Είδαμε σε DVD τον αστερισμό του Αρκτούρου και διαβάσαμε τον ομώνυμο μύθο: Η Καλλιστώ μεταμορφωμένη σε αρκούδα τριγυρνούσε χρόνια πάνω στην γη ψάχνοντας το γιο της, τον Αρκάδα. Όταν τον βρήκε άντρα πια θέλησε να τον αγκαλιάσει. Εκείνος καθώς δεν ήξερε πως η αρκούδα ήταν μητέρα του ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει. Ο Δίας όμως τους λυπήθηκε και τους πήρε κοντά του στον ουρανό. Εκείνη ονομάστηκε Άρκτος και ο γιος της Αρκτούρος, ο φύλακας της Άρκτου.

Το πρόγραμμα βασίστηκε στο Αναλυτικό Πρόγραμμα του νηπιαγωγείου επιδιώκοντας τη διαθεματική προσέγγιση του σχεδίου εργασίας:

ΓΛΩΣΣΑ

Τα παιδιά άρχισαν να διηγούνται προσωπικές τους εμπειρίες, να περιγράφουν στην τάξη ντοκιμαντέρ που είχαν δει στην τηλεόραση και τους έκαναν εντύπωση, βελτίωσαν τον προφορικό τους λόγο. Έπαιρναν από τη γωνία της καφέ αρκούδας τα σχετικά βιβλία, τα ξεφύλλιζαν και τα "διάβαζαν". Διαβάζανε πολλά παραμύθια όπως: "Η αρκούδα πεινάει", "Tι θα κάνω χωρίς εσένα", "Η αρκούδα κοιμάται", "Το δάσος με τους κισσούς" κ.ά. Τα παιδιά εκδήλωσαν την επιθυμία να αντιγράψουν τη λέξη καφέ αρκούδα με μεγάλα και μικρά γράμματα. Φτιάξαμε από κοινού με τα παιδιά το σενάριο για το θεατρικό που θα παρουσιάζαμε στην τοπική κοινωνία με ήρωες αρκούδες, δασοφύλακες, παιδιά, κυνηγούς. Η φαντασία των παιδιών ήταν δημιουργική.

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

Μάθαμε και γράψαμε το τηλέφωνο του Περιβαλλοντικού Κέντρου "Αρκτούρος". Τους πήραμε τηλέφωνο και τους ενημερώσαμε για την επικείμενη εκδρομή μας τον Μάιο και πως περιμένουμε με μεγάλη ανυπομονησία αυτήν τη μέρα. Στο ημερολόγιο της τάξης από τον Απρίλιο μετρούσαν πόσες μέρες απομένουν μέχρι τις 17 Μαΐου. Αφού είχαμε ήδη μάθει πως οι αρκούδες είναι μια μεγάλη οικογένεια από διαφορετικά είδη, συγκρίναμε τις αρκούδες ως προς το βάρος, το μέγεθος και την διατροφή τους.

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Στην πορεία του σχεδίου εργασίας τα νήπια αντιλήφθηκαν την αλληλεπίδραση του περιβάλλοντος με τις δραστηριότητες του ανθρώπου και το πόσο σημαντικά είναι όλα τα ζώα για τη διατήρηση της ισορροπίας στη φύση. Από το Μάρτιο προετοιμάζαμε την εκπαιδευτική επίσκεψη μας στο Περιβαλλοντικό Κέντρο του Αρκτούρου. Με δεδομένη τη δυσκολία των μετακινήσεων των νηπίων εκτός νομού αποφασίσαμε σε συνεργασία με τους γονείς να επισκεφτούμε το Κέντρο με αποκλειστική ευθύνη των γονέων. Πραγματικά τόσο οι μεγάλοι όσο κι οι μικροί, ζήσαμε μια ανεπανάληπτη εμπειρία. Η υπεύθυνη εκπαιδευτικών προγραμμάτων μας ξενάγησε στα εκθέματα του Κέντρου Ενημέρωσης. Είδαμε πώς γεννά η αρκούδα τα μικρά της, πόσα πολλά φουντούκια μπορεί να καταναλώσει, πόσο γρήγορα τρέχει, τα χνάρια της. Κατόπιν μας παρουσίασαν ένα σχετικό DVD και τα μέλη του Αρκτούρου μας μίλησαν για το έργο τους. Στην Αγραπιδιά απομυθοποιήσαμε την έννοια του παρεξηγημένου λύκου αλλά δυστυχώς δεν καταφέραμε να τον δούμε από κοντά γιατί είχε πολύ ζέστη. Στο καταφύγιο της αρκούδας στο Νυμφαίο μας είχαν ενημερώσει πως έπρεπε να κάνουμε απόλυτη ησυχία για να μην αναστατώσουμε τις αρκούδες. Παρακολουθήσαμε με θαυμασμό σε πολύ κοντινή απόσταση την "Μπάρμπαρα" να περπατά στο φυσικό δάσος οξιάς, το Μανώλη να παίρνει το μπάνιο του στην λιμνούλα, μια άλλη αρκούδα να σηκώνεται όρθια στα δυο της πόδια, να μαλώνει με μια άλλη αρκούδα. Ο ενθουσιασμός μας ήταν μεγάλος, και τα μάτια μας δεν ξεκολλούσαν από το "υπερθέαμα". Θέλαμε να μείνουμε περισσότερο με το βλέμμα μας παρατεταμένο στις αρκούδες αλλά δυστυχώς οι επισκέπτες ήταν πολλοί και ο χρόνος μας περιορισμένος. Αυτό το ταξίδι και αυτή η εμπειρία θα μας μείνουν αξέχαστα!

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗ

Όταν επιστρέψαμε στο σχολείο αποφασίσαμε να ζωγραφίσουμε ότι μας έκανε εντύπωση από την εκπαιδευτική επίσκεψή μας. Αυτήν την φορά οι ζωγραφιές των παιδιών ήταν περισσότερο παραστατικές από κάθε άλλη φορά. Χωριστήκαμε σε μικρές ομάδες και φτιάξαμε από κοινού δύο αφίσες για την καφέ αρκούδα τις οποίες είχαμε στολίσει στην τάξη μέχρι το τέλος της χρονιάς. Κατασκευάσαμε μάσκες αρκούδας, κάναμε ταξινόμηση των αρκούδων σε άγριες, χαμογελαστές, προσπαθήσαμε να συνθέσουμε τα δύο παζλ από το βαλιτσάκι της καφέ αρκούδας. Τα παιδιά μπορούσαν να εκφραστούν δημιουργικά με θεατρικά παιχνίδια που οργάνωναν τα ίδια κατά την διάρκεια αυθόρμητων δραστηριοτήτων ή του διαλείμματος. Τα σενάριά τους ήταν ευρηματικά και είχαν διδακτικό περιεχόμενο. Επίσης παίξαμε κουκλοθέατρο "Μια άσπρη και μια καφέ αρκούδα" και τα παιδιά συνειδητοποίησαν πως δεν πρέπει να ζηλεύουμε αυτά που δεν έχουμε και να εκτιμάμε αυτά που μας χάρισε ο Θεός.

Από το βαλιτσάκι χρησιμοποιήσαμε το μεγάλο παζλ και δημιουργήσαμε μια υπέροχη τρισδιάσταση αρκούδα. Σκεφτήκαμε να κάνουμε μια αρκούδα όσο το δυνατόν μεγάλη και αληθοφανής. Ήμασταν όλοι πολύ πρόθυμοι και συνεργαστήκαμε άψογα. Χρησιμοποιήσαμε φελιζόλ, στο οποίο ήταν σχεδιασμένο το περίγραμμα της αρκούδας, καφέ μάλλινο νήμα, γκοφρέ κόλλες, καφέ τέμπερα, πινέλα... και πολύ κέφι. Χωριστήκαμε σε ομάδες όπου η κάθε μία ανέλαβε να κάνει μια συγκεκριμένη δουλειά (κόψιμο νήματος, κόλλημα, στρίψιμο γκοφρέ). Όσο πλήθαινε το μαλλί πάνω στο σώμα της αρκούδας τόσο το αποτέλεσμα φάνταζε εντυπωσιακό. Αφού ολοκληρώθηκε η διαδικασία με το μαλλί και το γκοφρέ, πήραμε τα πινέλα μας και ξεκινήσαμε να βάφουμε όσα άσπρα σημεία είχαν απομείνει. Σε τρεις μέρες η αρκούδα μας ήταν έτοιμη και το μόνο που απέμενε ήταν να τη "βαφτίσουμε". Καταθέσαμε όλοι την προτίμησή μας και τελικά επικράτησε η γνώμη της πλειοψηφίας. Το όνομα της αρκούδας μας ήταν Τασούλα και έτσι την αποκαλούσαμε από εκείνη την ημέρα και μετά. Πραγματικά ήταν εντυπωσιακή...

ΜΟΥΣΙΚΗ

Μάθαμε το τραγούδι "Μια αρκούδα καφέ", που άρεσε πολύ στα παιδιά και το δραματοποιήσαμε χρησιμοποιώντας ξύλινο μπουφέ και μουσικά όργανα.

Άλλα είδη αρκούδας

Πολλά από τα βιβλία που έφεραν τα παιδιά στο σχολείο εμπεριείχαν φωτογραφίες και από άλλα είδη αρκούδων. Αυτές οι εικόνες έκαναν στα παιδιά ιδιαίτερη εντύπωση. Το ενδιαφέρον τους να μιλήσουμε και γι' αυτές στάθηκε η αφορμή να γνωρίσουμε: α) την πολική αρκούδα η οποία ζει στον βόρειο πόλο και τρώει φώκιες, β) την αρκούδα grizzly (γκριζλι), η οποία ονομάστηκε έτσι λόγω του χρώματός της, της αρέσει να αιφνιδιάζει τους κυνηγούς και τις κατασκηνώσεις τους, γ) τη μαύρη αρκούδα ή μπάριμπαλ, η οποία περιμένει τις λιχουδιές που της δίνουν οι τουρίστες, δ) την αρκούδα με το κολιέ, η οποία έχει στο στέρνο της μια λευκή βούλα, ε) την αρκούδα με τα γυαλιά, η οποία έχει άσπρες τρίχες γύρω από τα μάτια, στ) την αρκούδα των φοινικιών, στην οποία αρέσει να κοιμάται το μεσημέρι στις φοινικιές, ζ) την χειλού ή αλλιώς τεμπέλα, της οποίας τα χείλη κρεμάνε σαν τα αυτιά του κυνηγόσκυλου και της αρέσει ο ύπνος, η) το πάντα, που ζει στην Κίνα και τρώει μόνο μπαμπού. Από τα παραπάνω είδη αρκούδων τα παιδιά γνώρισαν την πολική και το πάντα για τα οποία μάλιστα είχαν κάποιες γνώσεις.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Όσα είχαμε μάθει, όσα είχαμε δει, όσα είχαμε νιώσει μας είχαν επηρεάσει θετικά. Μας έκαναν να συνειδητοποιήσουμε πως εμείς οι άνθρωποι είμαστε υπεύθυνοι για την επιβίωση όλων των έμψυχων όντων του πλανήτη μας. Από εμάς εξαρτάται η διατήρηση ή όχι της βιοποικιλότητας, καθοριστική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα της Γης μας. Συγκινηθήκαμε, αντιδράσαμε ο καθένας με τον τρόπο του και σκεφτήκαμε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να συμβάλουμε στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Τονίσαμε πως ήταν ηθική υποχρέωσή μας να σεβαστούμε το περιβάλλον και τα ζώα, δείχνοντας έμπρακτα την αγάπη μας. Τα παιδιά κατέθεσαν τις δικές τους προτάσεις: να μην σκοτώνουμε τις αρκούδες, αγάπη για τις αρκούδες, βάλτε φυλακή τους αρκουδιάρηδες, να μην καίμε τα δάση και να γίνουμε καλοί πρεσβευτές του αγώνα για την προστασία της καφέ αρκούδας.

Γύρω στα τέλη Μαΐου αποφασίσαμε να καλέσουμε τους γονείς στο σχολείο για να τους παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα της δουλειάς μας. Οργανώθηκε φωτογραφική έκθεση, έκθεση εργασιών και αφίσας στον αύλειο χώρο του νηπιαγωγείου. Τα παιδιά παρουσίασαν ένα θεατρικό που το είχαμε συνθέσει από κοινού στην τάξη και δραματοποίησαν το τραγούδι της καφέ αρκούδας. Στο τέλος φωνάξαμε δυνατά τα συναισθήματά μας, τα οποία είχαμε αποτυπώσει και σε πανό, για να περάσουμε ένα μήνυμα περιβαλλοντικής συνείδησης στους γονείς.

Τα νήπια στα πλαίσια υλοποίησης του προγράμματος συμμετείχαν με αμείωτο ενδιαφέρον τόσο στη λήψη αποφάσεων όσο και στην υλοποίηση των δράσεων. Δίναμε ιδιαίτερη βαρύτητα στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των παιδιών, τα οποία δεν έπαψαν περιστασιακά να φέρνουν στο σχολείο οτιδήποτε σχετίζονταν με το θέμα μας. Πιστεύουμε πως κάθε τάξη νηπιαγωγείου οφείλει να διαθέτει ορισμένες από τις ώρες του προγράμματος για την ευαισθητοποίηση των παιδιών και την ενεργή δράση τους σε θέματα που αφορούν στην προστασία του πλανήτη μας, την επιβίωσή μας, εμάς τους ίδιους...