Πλάσματα
του μύθου;
Πολλά ζώα και φυτά της Ελλάδας τα γνωρίσαμε μόνο μέσα
από τους μύθους. Θα συμβεί άραγε το ίδιο και για την αρκούδα, το λύκο,
το ελάφι και άλλα λιγότερο γνωστά πλάσματα της ελληνικής φύσης;
Όταν
ήμουν παιδί ακόμα, άκουγα για τον άθλο του Ηρακλή με το λιοντάρι της
Νεμέας, μια από τις πιο συναρπαστικές
ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας. Ποτέ δεν αναρωτήθηκα αν υπήρχαν στ'
αλήθεια λιοντάρια στην Ελλάδα. Αργότερα, μελετώντας την ελληνική φύση,
μπόρεσα να έλθω σε επαφή με το παρελθόν και να βρω κάποιες απαντήσεις
για την πορεία της φυσικής ιστορίας του τόπου μας.
Στο
ταξίδι μου πίσω στον χρόνο μελέτησα αρχαία κείμενα, παραστάσεις σε αγγεία,
στήλες και αγάλματα. Όπως το λιοντάρι της Χαιρώνειας που θυμίζει ότι
αυτό το ζώο κάποτε εξαπλωνόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όλες οι ενδείξεις
συνηγορούν στο ότι στην Ελλάδα εξαπλωνόταν το ασιατικό λιοντάρι (Panthera
leo persica) του οποίου ελάχιστα
άτομα επιβιώνουν σήμερα στην Ινδία. Το λιοντάρι
πιστεύεται ότι εξαφανίστηκε από τον ελλαδικό χώρο κατά τους πρώτους
μ.Χ. χρόνους. Υπάρχουν όμως και άλλα παραδείγματα που έχουμε για τη
φύση τους ιστορικούς χρόνους. Ο Θεόφραστος (370-285 π.Χ. περίπου) μιλάει
για πλούσια δάση στην Κρήτη, το Πήλιο, την Εύβοια, την Αρκαδία και σε
άλλες περιοχές της χώρας. Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.), ο πατέρας της
ζωολογίας, μιλάει για λιοντάρια στην περιοχή της Μακεδονίας, για κάστορες
και για άλλα εξαφανισμένα είδη ζώων στον ελλαδικό χώρο. "Είναι
πραγματικά σπάνιο και δε συναντάται σε πολλά μέρη σ' ολόκληρη την Ευρώπη.
Εμφανίζεται μόνο στην περιοχή που εκτείνεται ανάμεσα στους ποταμούς
Αχελώο και Νέσσο", αναφέρει ο Αριστοτέλης στο βιβλίο του "Των
περί ζώα ιστοριών". Το ελάφι και το ζαρκάδι αναφέρονται σε
πολλούς αρχαίους συγγραφείς να έχουν μια ευρεία κατανομή σε όλη την
ηπειρωτική Ελλάδα.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη χώρα που μπορεί να
έχει εικόνα για την πανίδα και τη χλωρίδα στην αρχαιότητα, όμως όσον
αφορά τις νεότερες καταγραφές, η ιστορία αρχίζει μόλις το 1829, με την
πρώτη επίσημη γαλλική αποστολή στην Πελοπόννησο που ήταν και η γέννηση
των φυσικών επιστημών στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας.
|
|
|
Το
δελφίνι συναντάται σε πολλές τοιχογραφίες και νομίσματα.
|
Πέρα
από τα γραπτά κείμενα, μια σειρά από καλλιτεχνικές παραστάσεις μας πληροφορούν
για την πανίδα και τη χλωρίδα της εποχής. Το ασημένιο νόμισμα των αρχαίων
Αιγινητών του 570 π.Χ. με τη θαλάσσια χελώνα συνηγορεί στην άποψη ότι
το παραπάνω ζώο είχε μια ευρεία κατανομή στην αρχαιότητα, αν και σήμερα
η εξάπλωσή του έχει περιοριστεί πολύ. Η πιο εμπεριστατωμένη όμως περιγραφή
της ελληνικής φύσης είναι του Παυσανία στο έργο "Ελλάδος Περιήγησις"
τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Μιλώντας για την πομπή της θεάς Άρτεμης στην Αχαΐα
και τις θυσίες προς τμήν της αναφέρει: "Ρίχνουν ζωντανά όσα πουλιά
έχουν για θυσία πάνω στο βωμό και με τον ίδιο τρόπο ρίχνουν όλα τα σφαγιά,
ακόμα και τα αγριογούρουνα, ελάφια και ζαρκάδια. Άλλοι ρίχνουν νεογέννητους
λύκους και αρκούδες, ενώ άλλοι ρίχνουν μεγαλόσωμα άγρια ζώα".
 |
Σε
τοιχογραφίες της μυκηναϊκής περιόδου απεικονίζεται ο παρθενικός κρίνος
(Lilium canticum), όπως και ο κρίνος (Lilium chalcedonicum)
Στους
βυζαντινούς και τους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας οι αναφορές που
έχουμε για το φυσικό περιβάλλον είναι ελάχιστες. Οι πρώτες αναφορές
που υπάρχουν γι' αυτό το θέμα έρχονται από τους ξένους περιηγητές. Από
αυτές τις περιγραφές φαίνεται ότι στις Κυκλάδες υπήρχαν δάση με βελανιδιές,
καθώς και μεγάλα θηλαστικά, όπως τσακάλια στη Νάξο. Η Αττική περιγράφεται
δασώδης και υπάρχουν αναφορές για λύκους στην Πάρνηθα. Οι αναφορές των
περιηγητών δίνουν στοιχεία για πολλά είδη φυτών, ψαριών του γλυκού νερού
και πουλιών, κυρίως όμως θηραμάτων. Με την ίδρυση του νέου ελληνικού
κράτους αρχίζει και η επιστημονική μελέτη της ελληνικής φύσης. Οι περισσότεροι
μελετητές μέχρι τη δεκαετία του '70 ήταν ξένοι και ασχολήθηκαν κατά
πλειοψηφία με ορισμένες ομάδες. Από το 1970 και μετά ο αριθμός των Ελλήνων
επιστημόνων αυξάνει, αλλά η πληροφορία που έχουμε για τα ασπόνδυλα δεν
είναι ακόμα ικανοποιητική.
Τα
περισσότερα από τα μεγάλα ζώα που αναφέραμε έχουν περιορίσει την κατανομή
τους, όπως η περίπτωση του Λύγκα (Felis lynx) που παλαιότερα
η κατανομή του έφτανε μέχρι τον Ταΰγετο και σήμερα έχει εξαφανιστεί
εντελώς από τη χώρα. Το ελάφι σήμερα έχει ελάχιστους φυσικούς πληθυσμούς
στη Χαλκιδική και την Πάρνηθα. Το πλατόνι (Dama dama) σήμερα
επιβιώνει με έναν μικρό πληθυσμό στη Ρόδο. Ο κοινός χαμαιλέοντας (Chamaleo
chamaleon) έχει εξαφανιστεί από την Κρήτη και τη Μάνη. Ο κατάλογος
είναι μακρύς και τα είδη που ξέρουμε ότι εξαφανίστηκαν αποτελούν μόνο
την κορυφή του παγόβουνου.
 |
|
Chamaleo
chamaleon
|
Με
την αναδρομή μας στην ιστορία της χλωρίδας και της πανίδας του τόπου
μας, καταλήγουμε στο εύλογο ερώτημα, σε συνδυασμό με το στίχο του Οδεσσέα
Ελύτη. Θα μπορέσουν άραγε οι επερχόμενες γενιές να θαυμάσουν εικόνες
"απ' αυτόν τον κόσμο τον μικρό τον μέγα", όπως ο χορός της
σαύρας πάνω στις ξερολιθιές του Αιγαίου, το σκίρτημα του ζαρκαδιού και
το ηλιοβασίλεμα μέσα από τα άνθη και τους καρπούς μιας ροδιάς;
Στρατής
Βαλάκος - National Geographic - ΕΛΛΑΔΑ,
Τομ. 2, Φεβρουάριος 1999 -
Προσαρμογή από το ΚΠΕ Καστοριάς
Panthera leo persica: lynx.uio.no/catfolk/ asaleo04.htm
Felis lynx: www.lairweb.org.nz/ tiger/big2.html
Dama dama: www.faunistik.net/.../CERVIDAE/ DAMA/dama.dama_01.html
Chamaleo
chamaleon:
www.frederic-labbe.com/ tca.htm
|
