Πλατύποδας:
Το Πιο Πρωτόγονο Θηλαστικό στον Κόσμο

Ornithorhynchus anatinus

Με πλατιά πόδια και ράμφος σαν της πάπιας, σώμα σαν του ασπάλακα και ουρά σαν του κάστορα, ο πλατύποδας της Αυστραλίας ή Ορνιθόρρυγχος όπως ονομάζεται επιστημονικά, σίγουρα δεν είναι το πιο συνηθισμένο ζώο στον κόσμο. Αλλά οι παραδοξότητες δε σταματούν εκεί για το πρωτόγονο θηλαστικό, που εμφανίστηκε στη Γη πριν από 15 περίπου εκατομμύρια χρόνια και από τότε ελάχιστα έχει εξελιχθεί. Τα θηλυκά, για παράδειγμα, γεννούν αβγά (δύο έως τρία) όχι μεγαλύτερα από αυτά ενός σπουργιτιού, ενώ οι μαστοί τους δεν έχουν θηλές και τα μικρά θηλάζουν κατευθείαν από το μητρικό δέρμα το γάλα που εκκρίνεται από τους μαστικούς αδένες. Τα αρσενικά, άλλωστε, φέρουν ένα κεντρί σε κάθε πίσω πόδι τους, συνδεδεμένο με αδένα που παράγει ισχυρό δηλητήριο - οι δηλητηριώδεις αδένες είναι πολύ σπάνιοι στα θηλαστικά.

Πρόκειται για ζώα αμφίβια. Όλo το πρωί οι πλατύποδες το περνούν στην υπόγεια φωλιά τους στις όχθες λιμνών και ποταμών. Αλλά μόλις βραδιάσει, με μια βουτιά βρίσκονται στο νερό και μεταμορφώνονται σε... ψάρια. Οι νηκτικές μεμβράνες των ποδιών, το ράμφος και όλη η ανατομία του σώματος τους προικίζουν με εξαιρετική κολυμβητική ικανότητα. Μπορούν, μάλιστα, αν αισθανθούν κίνδυνο, να μείνουν πολλή ώρα βυθισμένοι χωρίς να πάρουν ανάσα, με τα μάτια και τα αφτιά κρυμμένα σε σχισμές δεξιά και αριστερά στο κεφάλι τους.

Η πείνα τους είναι ακόρεστη. Μέσα σε μία μόνο μέρα καταναλώνουν ποσότητα σχεδόν ίση με το βάρος τους (που δεν ξεπερνά το ενάμισι κιλό). Σκουλήκια, γαρίδες, προνύμφες καθώς και γυρίνοι αποτελούν την τροφή τους, που την αναζητούν στη λάσπη του βυθού σκάβοντας με το ράμφος. Χάρη στις πολυάριθμες νευρικές απολήξεις του, το πλατύ κεράτινο ράμφος είναι ένα πολύτιμο αισθητήριο όργανο, ευαίσθητο στις δονήσεις, στα απτικά αλλά και τα ηλεκτρικά ερεθίσματα. Ο πλατύποδας είναι το μόνο θηλαστικό ικανό να αντιληφθεί τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Αυτά μάλλον χρησιμοποιεί και για να επικοινωνεί με τους ομοίους του, μια και δεν έχει τη δυνατότητα να παράγει ήχους.

Η περιοχή εξάπλωσης του πλατύποδα εκτείνεται στην ανατολική Αυστραλία και την Τασμανία.

Στενά δεμένος, όπως το καγκουρό και το κοάλα, με την αυστραλιανή φύση, ο πλατύποδας φιγουράρει πάνω στα κέρματα των 20 σεντ της Αυστραλίας και ορίστηκε ως μία από τις μασκότ των Ολυμπιακών Αγώνων του 2000 στο Σίντεϋ. Όμως η επιβίωση δεν ήταν πάντα εύκολη γι' αυτόν. Στις αρχές του αιώνα, όταν οι κυνηγοί τον είχαν βάλει στο στόχαστρο για την πλούσια γούνα του, το είδος κινδύνεψε σοβαρά να αφανιστεί. Η κατάσταση ήταν τραγική μέχρι το 1912, όταν αποφασίστηκε η προστασία του και οι πληθυσμοί άρχισαν, ευτυχώς να ανακάμπτουν. Σήμερα οι αριθμοί τους έχουν σχεδόν αποκατασταθεί, καθώς και η περιοχή εξάπλωσής τους που εκτείνεται στην ανατολική Αυστραλία και την Τασμανία όπως άλλοτε.

Σημαντική στον τομέα της προστασίας τους ήταν και η προσπάθεια μεμονωμένων ανθρώπων, όπως ο Αυστραλός Τζων Γουάμσλεϋ, που με δικά του χρήματα δημιούργησε ένα υπαίθριο καταφύγιο για την άγρια ζωή της χώρας, στην περιοχή της Αδελαΐδας, στη νότια Αυστραλία. Από το 1989, οι πλατύποδες έχουν μια δική τους γωνιά στη φύση. μια έκταση 350 στρεμμάτων όπου επιστήμονες απ' όλο τον κόσμο αλλά και άνθρωποι που αγαπούν το χαριτωμένα ζώα έρχονται να τα παρατηρήσουν από κοντά. Τώρα, 20 περίπου άτομα ζουν στο καταφύγιο ενώ από το 1991 έχουν γεννηθεί εδώ εννέα μικρά - κάτι πρωτοφανές για πλατύποδες σε συνθήκες "αιχμαλωσίας" - σημάδι ότι το μέλλον των αρχέγονων θηλαστικών βρίσκεται σε καλά χέρια.

ΓΑΙΟΡΑΜΑ EXRERIMENT
της Isabelle De la Moureyre / SAOLA / APEIRON
Ιούλιος - Αύγουστος 1999, τεύχος 32ο
Ornithorhynchus anatinus: environment.prsc.qld.gov.au/ platypus.asp