Συνώνυμα: Ophrys sphegodes subsp. mammosa (Desf.) Soó ex E. Nelson 1962, Ophrys sphegodes subsp. grammica (B. Willing & E. Willing) Kreutz

Προέλευση της ονομασίας: Το όνομα του γένους Ophrys προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «ὀφρῦς» (φρύδι) και παραπέμπει, κατά μία εκδοχή, στο «τριχωτό» χείλος (κάτω πέταλο) των ανθέων. Κατά μία άλλη εκδοχή, παραπέμπει στη συνήθεια των γυναικών της ρωμαϊκής εποχής να σκουραίνουν το χρώμα των φρυδιών τους αξιοποιώντας άνθη ορχιδεών του γένους αυτού. Η Ο. grammica παρατηρήθηκε πρώτη φορά από τους B. & E. Willings στην Καστοριά (1985), στο όρος Γράμμος, από όπου προήλθε και το όνομά της. Αρχικά είχε καταγραφεί ως υποείδος, ενώ το 1991 αναγνωρίστηκε ως είδος από τους Devillers-Terschuren και Devillers.

Περιγραφή: Το άνθος της μοιάζει πολύ με το άνθος της Ο. mammosa, αν και το χείλος του είναι μικρότερου μεγέθους (9-13mm) και πιο ανοιχτόχρωμο, με λαδί αποχρώσεις στη βάση του. Επίσης, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το χείλος του άνθους, γενικά, έχει ένα πιο θαμπό, καστανολαδί χρώμα, σε σχέση με το πιο γυαλιστερό, σκούρο κόκκινο χρώμα που παρατηρείται στην Ο. mammosa.

Γεωγραφική εξάπλωση & βιότοπος: Πρόκειται για ένα ενδημικό είδος της Ελλάδας. Στην περιοχή της Καστοριάς παρατηρήθηκε σε πλαγιές λόφων, μεσαίου υψόμετρου, με αρκετά διαβρωμένα εδάφη.

Περίοδος ανθοφορίας στην περιοχή της Καστοριάς: Αρχές Μαΐου έως και τις αρχές Ιουνίου.