Τριήμερο πρόγραμμα: Οι Δρόμοι του Νερού – Η Λίμνη της Καστοριάς

Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση».

Για μαθητές/τριες Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου

Επιλογή του θέματος

Η λίμνη της Καστοριάς συνιστά ένα σημαντικό οικολογικό δυναμικό για την περιοχή. Πρόκειται για μία τυπική μεσογειακή, ρηχή, ευτροφική λίμνη, που, λόγω των σημαντικών ενδιαιτημάτων και των σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενεί, ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών “NATURA 2000”.

Πρόκειται, επίσης, για μία «αστική» λίμνη, καθώς στη χερσόνησό της αναπτύσσεται και ευημερεί (από τον 6ο αι. μ.Χ.) η πόλη της Καστοριάς, ενώ η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τους πόρους του οικοσυστήματος εκδηλώνεται ήδη από την προϊστορική εποχή (Νεολιθικός Λιμναίος Οικισμός Δισπηλιού).

Η ανάδειξη των λειτουργιών και αξιών της λίμνης και η προσέγγισή της μέσω ενός προγράμματος Π.Ε., κρίθηκαν απαραίτητα τόσο λόγω του ρόλου που διαδραματίζει διαχρονικά στην περιοχή όσο και της ανάγκης για την προστασία της.

Η προσβασιμότητα παραλίμνιων περιοχών, που προσφέρονται για άμεση παρατήρηση και πραγματοποίηση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, αποτελεί ένα ακόμη κριτήριο επιλογής του θέματος και σχεδιασμού του προγράμματος.

Περιγραφή του προγράμματος

1η Ημέρα (9:00-13:00)

Υποδοχή της μαθητικής ομάδας
Θεωρητική προσέγγιση του θέματος με προβολή παρουσίασης και συζήτηση. Κατά τη διάρκειά της, αναφέρονται και επεξηγούνται έννοιες και όροι όπως: οικοσύστημα, υγρότοπος, λεκάνη απορροής, φυσική εξέλιξη μιας λίμνης, βιοποικιλότητα, τροφικό πλέγμα, λειτουργίες και αξίες υγροτόπων, περιβαλλοντικά προβλήματα, εθνικές – διεθνείς συμβάσεις προστασίας, βιώσιμη ανάπτυξη
Εργασία στο πεδίο:
Ακολουθώντας τις οδηγίες ενός προσχεδιασμένου παιχνιδιού, οι μαθητές/τριες, χωρισμένοι/νες σε ομάδες, δραστηριοποιούνται στην παραλίμνια περιοχή απέναντι από το κτήριο του Κ.Π.Ε., με σκοπό να παρατηρήσουν τον τρόπο αξιοποίησης της συγκεκριμένης περιοχής από τον άνθρωπο. Ταυτόχρονα εστιάζουν/γνωρίζουν τη βιοποικιλότητα ενός υγροτοπικού οικοσυστήματος.

2η Ημέρα (9:00-13:00)

Η σχολική ομάδα, ανάλογα με τις μαθησιακές ανάγκες της, μπορεί να επιλέξει μία από τις παρακάτω εκπαιδευτικές προτάσεις:

1η επιλογή: Επίσκεψη στον Προϊστορικό Λιμναίο Οικισμό Δισπηλιού με σκοπό να αντιληφθούν οι μαθητές/τριες την αέναη εξάρτηση του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον. Εύληπτα παραδείγματα προσφέρουν η παρατήρηση των ευρημάτων του νεολιθικού οικισμού, ο χώρος αναπαράστασής του και η επαφή με τα επιστημονικά ερωτήματα και συμπεράσματα των ερευνητών αρχαιολόγων.

Οι μαθητές/τριες περιηγούνται στον χώρο αναπαράστασης του προϊστορικού οικισμού σύμφωνα με το εκπαιδευτικό περιεχόμενο δύο ψηφιακών εφαρμογών: «Κάποτε στο Δισπηλιό» και «Έγκλημα στον Λιμναίο Οικισμό». Πρόκειται για χωροευαίσθητες, βασισμένες στην αναγνώριση της τοποθεσίας του χρήστη, εφαρμογές μικτής πραγματικότητας, που υποστηρίζονται από ασύρματες, φορητές συσκευές (έξυπνα κινητά τηλέφωνα, τάμπλετ).

Επισημαίνεται ότι:

i) η μετακίνηση της μαθητικής ομάδας στον χώρο υλοποίησης των δραστηριοτήτων πραγματοποιείται με μεταφορικό μέσο (απόσταση Καστοριάς-Δισπηλιού περίπου 7χλμ.)

ii) η είσοδος στον χώρο αναπαράστασης του Προϊστορικού Λιμναίου Οικισμού Δισπηλιού προϋποθέτει την αγορά εισιτηρίου.

2η επιλογή: Υλοποίηση εργαστηρίων με σκοπό την προσέγγιση των «μικρών μορφών ζωής» του υγροτόπου. Ο όρος «μικρές μορφές ζωής» αφορά σε:

– πλαγκτικούς οργανισμούς: μικροσκοπικούς φωτοσυνθετικούς και ζωικούς οργανισμούς που απαντούν στα ανώτερα στρώματα του νερού (χλωροφύκη, διάτομα, κυανοβακτήρια, καρκινοειδή μικρού μεγέθους, τροχόζωα κ.ά.),

– βενθικά μακροασπόνδυλα: ζωικούς οργανισμούς, διακριτούς με γυμνό μάτι, που απαντούν μέσα ή πάνω στο ίζημα ή σε πετρώδη υποστρώματα του πυθμένα της λίμνης (δακτυλιοσκώληκες, πλατυέλμινθες, μαλάκια, αρθρόποδα).

Με τη μελέτη των αναφερόμενων οργανισμών, οι μαθητές/τριες αντιλαμβάνονται μία επιπλέον, συχνά άγνωστη, διάσταση της βιοποικιλότητας του λιμναίου περιβάλλοντος, τον ρόλο αυτών των οργανισμών στις τροφικές σχέσεις του λιμναίου οικοσυστήματος, την ύπαρξη μίας ευρείας διαβάθμισης συνθηκών και ποικιλίας ενδιαιτημάτων στο υδάτινο περιβάλλον, την επίδραση των φυσικών διεργασιών και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα μεγέθη των πληθυσμών τους και στη δομή/σύνθεση των κοινωνιών τους.

Αρχικά, οι μαθητές/τριες λαμβάνουν δείγμα των αναφερόμενων οργανισμών από τη λίμνη με την καθοδήγηση των εκπαιδευτικών του Κ.Π.Ε. Για τη μετάβασή τους στην παραλίμνια περιοχή δεν απαιτείται μεταφορικό μέσο. Επιστρέφοντας στους χώρους του Κ.Π.Ε., οι μαθητές/τριες εργάζονται σε δύο ομάδες. Στις εξοπλισμένες με μικροσκόπια και στερεοσκόπια αίθουσες του Κ.Π.Ε., παρατηρούν τους οργανισμούς του δείγματος, επιχειρούν την αναγνώρισή τους με τη βοήθεια απλουστευμένης κλείδας και ακολουθεί συζήτηση για τον οικολογικό ρόλο τους και τους παράγοντες, φυσικούς και ανθρωπογενείς, που μπορούν να μεταβάλλουν τη σύνθεση των βιοκοινοτήτων τους και τα μεγέθη των πληθυσμών τους.

3η Ημέρα (9:00-13:00)

1η επιλογή: Υλοποίηση του εργαστηρίου «Λίμνη – Λεκάνη Απορροής – Βιώσιμες Διαχειριστικές Πρακτικές»

Η χερσαία έκταση που περιβάλλει τη λίμνη και από την οποία συγκεντρώνεται όλη η επιφανειακή απορροή που εμπλουτίζει τη λίμνη με νερό, ορίζεται ως η λεκάνη απορροής της. Λίμνη και λεκάνη απορροής αποτελούν ένα δυναμικό σύστημα. Η γεωμορφολογία της λεκάνης απορροής, οι κλιματικές συνθήκες, οι τύποι και οι λειτουργίες των οικοσυστημάτων της, οι εφαρμοζόμενες διαχειριστικές πρακτικές αλληλεπιδρούν. Το αποτέλεσμα των αναφερόμενων αλληλεπιδράσεων «αντικατοπτρίζεται» στη λίμνη καθιστώντας την «τελικό αποδέκτη».

Με βασική επιδίωξη την κατανόηση της σχέσης λίμνης – λεκάνης απορροής – ανθρώπινων διαχειριστικών πρακτικών, οι μαθητές/τριες εργάζονται σε ολιγομελείς ομάδες (4-5 ατόμων) σε αίθουσα του Κ.Π.Ε. Το σχέδιο που καλούνται να δημιουργήσουν, σε χαρτί μεγάλων διαστάσεων, απεικονίζει τις δικές τους προτάσεις για την αξιοποίηση των φυσικών πόρων μιας λεκάνης απορροής λίμνης, και αποτελεί ένα πλαίσιο αναφοράς για την ανάπτυξη συζήτησης σχετικά με τα αναμενόμενα οφέλη των επιλογών τους για τις τοπικές κοινωνίες και τις πιθανές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα.

2η επιλογή: Επίσκεψη στην περιοχή «Ντολτσό» του ιστορικού κέντρου της πόλης. Μια παλιά, παραλίμνια συνοικία, διάσπαρτη με αστικά και εκκλησιαστικά μνημεία και ιδιόμορφη ρυμοτομία, αποτελεί πεδίο μελέτης για να αντιληφθούν οι μαθητές/τριες την εξέλιξη της σχέσης του δομημένου και λιμναίου περιβάλλοντος.

Οι μαθητές/τριες εργάζονται στον χώρο σύμφωνα με το περιεχόμενο του ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού «Ντολτσό: Μια Παραδοσιακή Συνοικία της Καστοριάς στο Πέρασμα του Χρόνου». Πρόκειται για μία χωροευαίσθητη, βασισμένη στην αναγνώριση της τοποθεσίας του χρήστη, εφαρμογή μικτής πραγματικότητας, που υποστηρίζεται από ασύρματες, φορητές συσκευές (έξυπνα κινητά τηλέφωνα, τάμπλετ).

Αξιολόγηση του προγράμματος

Με ειδικά διαμορφωμένα ερωτηματολόγια, στα οποία καταγράφονται οι παρατηρήσεις των μαθητών/τριών και των συνοδών εκπαιδευτικών, γίνεται η αξιολόγηση του προγράμματος.