Μονοήμερο πρόγραμμα: Μικρή Γλυκιά Ζωή – Προσέγγιση του Μικρόκοσμου των Γλυκών Νερών
Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο)
μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση»
Για μαθητές/τριες νηπιαγωγείου, δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου
Επιλογή θέματος
Η παρατήρηση και αναγνώριση των άμεσα διακριτών βιοτικών στοιχείων του λιμναίου περιβάλλοντος (ειδών χλωρίδας, ορνιθοπανίδας κ.ά.) και η προσέγγιση του οικολογικού ρόλου τους αποτελεί βασικό στόχο των προγραμμάτων:
– «Οι Δρόμοι του Νερού – Η Λίμνη της Καστοριάς»,
– «Μας Περιβάλλουν: Ο Κόσμος των Πουλιών»,
– «Μια Σταγονοπαρέα στη Λίμνη μας».
Κατά την υλοποίηση των εργασιών πεδίου των προαναφερόμενων προγραμμάτων, η αναφορά άλλων υδρόβιων οργανισμών (π.χ. πλαγκτικών ή βενθικών) ή οι ενδείξεις της ύπαρξής τους, αναδεικνύουν, σχεδόν πάντα, το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών για τις «αθέατες» μορφές ζωής της λίμνης.
Το πρόγραμμα «Μικρή Γλυκιά Ζωή: Προσέγγιση του Μικρόκοσμου των Γλυκών Νερών», ενισχύοντας και συμπληρώνοντας τις επιδιώξεις και τη θεματολογία αντίστοιχα των προγραμμάτων που αφορούν στη λίμνη, δημιουργεί συνθήκες διερεύνησης των μικρών και συχνά δυσδιάκριτων μορφών ζωής της λίμνης.
Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, ο όρος «μικρές μορφές ζωής» αφορά σε:
α) πλαγκτικούς οργανισμούς: μικροσκοπικούς φωτοσυνθετικούς και ζωικούς οργανισμούς που απαντούν στα ανώτερα στρώματα του νερού (χλωροφύκη, διάτομα, κυανοβακτήρια, καρκινοειδή μικρού μεγέθους, τροχόζωα κ.ά.),
β) βενθικά μακροασπόνδυλα: ζωικούς οργανισμούς, διακριτούς με γυμνό μάτι, που απαντούν μέσα ή πάνω στο ίζημα ή σε πετρώδη υποστρώματα του πυθμένα της λίμνης (δακτυλιοσκώληκες, πλατυέλμινθες, μαλάκια, αρθρόποδα).
Με τη μελέτη των αναφερόμενων οργανισμών οι μαθητές/τριες αντιλαμβάνονται:
– μία επιπλέον, συχνά άγνωστη, διάσταση της βιοποικιλότητας του λιμναίου περιβάλλοντος,
– τη συμμετοχή αυτών των οργανισμών στις τροφικές σχέσεις που αναπτύσσονται στο λιμναίο οικοσύστημα και τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο τους ως πρώτων «κρίκων» της τροφικής αλυσίδας, ως πρώτων επιπέδων της ενεργειακής πυραμίδας,
– την ύπαρξη μίας ευρείας διαβάθμισης συνθηκών, μίας ποικιλίας ενδιαιτημάτων στο υδάτινο περιβάλλον,
– την επίδραση των φυσικών διεργασιών αλλά και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα μεγέθη των πληθυσμών τους και στη δομή, σύνθεση των κοινωνιών τους.
Παράλληλα οι μαθητές/τριες εξασκούνται σε πρακτικές δειγματοληψίας και αναπτύσσουν δεξιότητες παρατήρησης και χειρισμού οργάνων (μικροσκοπίων και στερεοσκοπίων).
Ηλικιακό πλαίσιο
Το πρόγραμμα υλοποιείται με παιδιά νηπιαγωγείου, μαθητές/τριες δημοτικών σχολείων, γυμνασίων και λυκείων, με κατάλληλη διαφοροποίηση των στόχων και των προσεγγίσεων.
Διάρκεια προγράμματος
Υποδοχή – γνωριμία – ενημέρωση των μαθητών και εκπαιδευτικών για τη ροή του προγράμματος: 30΄
Μετάβαση στο πεδίο (στην παραλίμνια περιοχή έναντι του κτηρίου του Κ.Π.Ε.), δειγματοληψία και επιστροφή στο Κ.Π.Ε.: 1 ώρα και 30΄
Διάλειμμα: 15΄
Υλοποίηση εργαστηρίων (παρατήρηση στα μικροσκόπια και στερεοσκόπια – συζήτηση): 2 ώρες
Έκφραση – Αξιολόγηση: 45΄
Σύνολο: 5 ώρες
Βασικές έννοιες του προγράμματος
ζωοπλαγκτόν, φυτοπλαγκτόν, βενθικά μακροασπόνδυλα, ευτροφισμός, ροή ενέργειας, μεταφορά θρεπτικών, τροφική αλυσίδα, τροφικό πλέγμα, βιοδείκτης, προσαρμοστική αξία χαρακτηριστικών μορφής και συμπεριφοράς
Ροή προγράμματος
Στάδιο 1o
Υποδοχή των μαθητών/τριών και των εκπαιδευτικών. Συζήτηση με αφορμή την ανακοίνωση του τίτλου του προγράμματος και διερεύνηση των σχετικών γνώσεων, εμπειριών και προσδοκιών των μαθητών. Περιγραφή των σταδίων του προγράμματος.
Στάδιο 2o
Μετάβαση στο πεδίο (παραλίμνια περιοχή έναντι του κτηρίου του Κ.Π.Ε.). Άφιξη στο σημείο δειγματοληψίας πλαγκτού. Επίδειξη των οργάνων και του τρόπου δειγματοληψίας πλαγκτού και λήψη δείγματος.
Μετακίνηση σε διαφορετική περιοχή της παρόχθιας ζώνης για τη συλλογή μακροασπόνδυλων. Εντοπισμός των σημείων αναζήτησης, επίδειξη του τρόπου συλλογής τους. Συλλογή και παρατήρηση του δείγματος.
Επιστροφή στο Κ.Π.Ε. και διάλειμμα
Στάδιo 3o
Εργαστηριακές ασκήσεις με μικροσκόπια και στερεοσκόπια
Χωρισμός των μαθητών/τριών σε δύο ομάδες. Κάθε ομάδα συμμετέχει και στα δύο εργαστήρια.
Στο εργαστήριο με τα μικροσκόπια
Α. Για μαθητές/τριες νηπιαγωγείων και δημοτικών:
Δημιουργία παρασκευασμάτων μικροσκοπίου με το δείγμα πλαγκτού. Παρατήρηση των πλαγκτικών οργανισμών, ζωοπλαγκτικών (κωπήποδα, κλαδοκεραιωτά, τροχόζωα κ.ά.) και φυτοπλαγκτικών (κυανοβακτήρια, χλωροφύκη, διάτομα κ.ά.), σε οθόνη τηλεόρασης με την αξιοποίηση κάμερας συνδεδεμένης με το οπτικό μικροσκόπιο. Συζήτηση για τα χαρακτηριστικά της μορφής και της κίνησής τους.
Επίδειξη του τρόπου χρήσης των οπτικών μικροσκοπίων. Οι μαθητές/τριες δημιουργούν παρασκευάσματα και παρατηρούν τους μικροοργανισμούς αξιοποιώντας τα 15 μικροσκόπια του εργαστηρίου. Με τη βοήθεια κατάλληλα διαμορφωμένων φύλλων εργασίας επιχειρούν την αναγνώριση των πλαγκτικών οργανισμών και ακολουθεί συζήτηση για τον ρόλο τους στις τροφικές σχέσεις του λιμναίου οικοσυστήματος.
Β. Για μαθητές/τριες γυμνασίων και λυκείων:
Σύντομης διάρκειας προβολή εποπτικού υλικού (φωτογραφίες και βίντεο μικροσκοπίου) σχετικού με αντιπροσωπευτικούς πλαγκτικούς οργανισμούς της λίμνης, τις αιτίες και τις συνέπειες του φαινομένου του ευτροφισμού.
Δημιουργία παρασκευασμάτων μικροσκοπίου με το δείγμα πλαγκτού. Παρατήρηση των πλαγκτικών οργανισμών, ζωοπλαγκτικών (κωπήποδα, κλαδοκεραιωτά, τροχόζωα κ.ά.) και φυτοπλαγκτικών (κυανοβακτήρια, χλωροφύκη, διάτομα κ.ά.), σε οθόνη τηλεόρασης με την αξιοποίηση κάμερας συνδεδεμένης με το οπτικό μικροσκόπιο. Συζήτηση για τα χαρακτηριστικά της μορφής και της κίνησής τους και διερεύνηση της προσαρμοστικής τους αξίας.
Επίδειξη του τρόπου χρήσης των οπτικών μικροσκοπίων. Οι μαθητές/τριες δημιουργούν παρασκευάσματα και παρατηρούν τους μικροοργανισμούς αξιοποιώντας τα 15 μικροσκόπια του εργαστηρίου. Με τη βοήθεια απλουστευμένης κλείδας επιχειρούν την αναγνώριση των πλαγκτικών οργανισμών και ακολουθεί συζήτηση για τον οικολογικό ρόλο τους και τους παράγοντες, φυσικούς και ανθρωπογενείς, που μπορούν να μεταβάλλουν τη σύνθεση των βιοκοινοτήτων τους και τα μεγέθη των πληθυσμών τους.
Στο εργαστήριο με τα στερεοσκόπια
Α. Για μαθητές/τριες νηπιαγωγείων και δημοτικών:
Επίδειξη του τρόπου χρήσης των στερεοσκοπίων. Παρατήρηση των μακροασπόνδυλων του δείγματος στα στερεοσκόπια (15) και αναγνώρισή τους βάσει των πληροφοριών και των εικόνων σχετικών φύλλων εργασίας. Συζήτηση για τον ρόλο τους στις τροφικές σχέσεις του λιμναίου οικοσυστήματος.
Β. Για μαθητές/τριες γυμνασίων και λυκείων:
Επίδειξη του τρόπου χρήσης των στερεοσκοπίων. Παρατήρηση των μακροασπόνδυλων του δείγματος, εξάσκηση στην πρακτική αναγνώρισης των οργανισμών με την αξιοποίηση απλουστευμένης κλείδας.
Επιβεβαίωση των αποτελεσμάτων της παρατήρησης – αναγνώρισης, από το σύνολο των μαθητών/τριών, με την παρουσίαση των οργανισμών του δείγματος στην οθόνη τηλεόρασης (συνδεδεμένης με κάμερα στερεοσκοπίου).
Συνήθεις προσεγγίσεις στη συζήτηση που ακολουθεί:
– Η παρουσία των μακροασπόνδυλων και η μελέτη τους αναδεικνύουν μια ευρεία διαβάθμιση συνθηκών, μια ποικιλία ενδιαιτημάτων στο λιμναίο οικοσύστημα,
– Τα ενδιαιτήματα των μακροασπόνδυλων του δείγματος και οι προσαρμογές που εμφανίζουν οι πληθυσμοί τους,
– Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του νερού της λίμνης και η σύνθεση των βιοκοινωνιών τους,
– Η συμβολή τους στην υποστήριξη των τροφικών πλεγμάτων και η σημασία τους στη διαθεσιμότητα αλιευμάτων,
– Τα μακροασπόνδυλα ως δείκτες της ποιότητας των νερών των ποταμών.
Στάδιo 4o
Έκφραση – Αξιολόγηση
Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται με δραστηριότητες που επιδιώκουν την έκφραση των εμπειριών των μαθητών/τριών από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα και την αξιολόγησή του (παιχνίδια, εικαστικές δημιουργίες, συμπλήρωση ερωτηματολογίων αξιολόγησης του προγράμματος κ.ά.).