ΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΤΩΝ ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΥΚΩΝ

ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Υπολογίζεται ότι κάθε μέρα που περνάει εξαφανίζεται και ένα είδος φυτού, ζώου ή εντόμου. Δεν αποδέχονται όλοι οι ειδικοί το συγκεκριμένο ρυθμό εξαφάνισης των ειδών, αλλά συμφωνούν στο ότι ο ρυθμός εξαφάνισης εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει επιταχυνθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες.

Σοβαρό περιορισμό των βιότοπων και του πληθυσμού τους αντιμετωπίζουν σήμερα οι καφέ αρκούδες και οι λύκοι, που σε πολλά μέρη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.

Ο κύριος λόγος μείωσης των πληθυσμών είναι η σταθερή καταστροφή των βιοτόπων τους, δηλαδή των δασών και των περιοχών όπου οι αρκούδες και οι λύκοι ζουν χωρίς ο άνθρωπος να τα εμποδίζει.

Η επέκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας ακόμα και σε δυσπρόσιτες και απομακρυσμένες περιοχές, τα μεγάλα τεχνικά έργα που υλοποιήθηκαν και συνεχίζονται να υλοποιούνται, χωρίς επαρκή περιβαλλοντικό σχεδιασμό, η διάνοιξη εκτεταμένου και ανεξέλεγκτου δικτύου δασικών δρόμων, οι αλλαγές που έγιναν στη χρήση της γης, η επέκταση των βοσκοτόπων και η μείωση των δασικών εκτάσεων, οδήγησαν σταδιακά στην υποβάθμιση των βιότοπων των ειδών.

Το ανεξέλεγκτο κυνήγι και η λαθροθηρία εξαφάνισε ή μείωσε δραματικά, σε κάποιες περιοχές, τα θηράματα του λύκου και της αρκούδας και εξανάγκασε τα ζώα αυτά να προσεγγίσουν περιοχές όπου υπάρχει ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα. Οι ζημιές που προκαλούνται στην κτηνοτροφία, τη γεωργία και τη μελισσοκομία είναι αδιαμφισβήτητες. Όταν όμως υπάρχει επαρκής φυσική λεία και παράλληλα φύλαξη των κοπαδιών, οι ζημιές μπορούν να μειωθούν αποτελεσματικά.

Η ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Οι ιστορικές πηγές από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα φαίνεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της καφέ αρκούδας στο νότιο τμήμα της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης και της Πελοποννήσου, μέχρι το 17ο αιώνα μ.Χ. με βάση τις γραπτές μαρτυρίες, συμπεραίνουμε ότι ο 18ος και 19ος αιώνας ήταν οι πιο δραματικοί για την επιβίωση της καφέ αρκούδας και στην Ελλάδα, αφού σήμερα ο ελληνικός πληθυσμός των αρκούδων δεν ξεπερνά τα 110-150 ζώα. Αυτός ο πληθυσμός αποτελείται από δυο αποκομμένους μεταξύ τους πυρήνες: ο ένας βρίσκεται στα δυτικά, στην οροσειρά της Πίνδου, και ο άλλος στα ανατολικά , στο ορεινό σύμπλεγμα της Ροδόπης. Και οι δύο πληθυσμοί αυτοί συνδέονται με τους πληθυσμούς της γειτονικής Βουλγαρίας, της Αλβανίας και της Π.Γ.Δ.Μ.

Ο ΛΥΚΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ

Σύμφωνα με τα στοιχεία του προγράμματος LIFE-ΛΥΚΟΣ που υλοποίησε ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ (1998-2001), ο ελάχιστος πληθυσμός του λύκου στην Ελλάδα κυμαίνεται σήμερα από 700 ως 900 άτομα, που κατανέμονται σε δυο πληθυσμούς:

- Κεντρική Μακεδονία και Θράκη, ανατολικά του ποταμού Αξιού. Ο πληθυσμός αυτός επικοινωνεί με τον πληθυσμό του λύκου στη Βουλγαρία.
- Δυτικά του ποταμού Αξιού ως το νομό Φωκίδας. Σχετίζεται με τους πληθυσμούς λύκου της Αλβανίας και της ΠΓΔΜ.

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ανάκαμψη του πληθυσμού προς τις νοτιότερες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας (Φωκίδα, Αιτωλοακαρνανία και Ευρυτανία), απ 'όπου είχε εξαφανιστεί για πολλά χρόνια. Η ανάκαμψη αυτή οφείλεται ενδεχομένως στη μείωση της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων, στο νομικό καθεστώς προστασίας του, καθώς και στην εγκατάλειψη ή μείωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε κάποιες περιοχές.

Για την κατανόηση του προβλήματος οι μαθητές εντόπισαν τις περιοχές ύπαρξης αρκούδων και λύκων στην πατρίδα μας. Επισήμαναν τις περιοχές ανάκαμψης των πληθυσμών με αυτοκόλλητες φιγούρες των ζώων και τις περιοχές όπου προϋπήρχαν τονίζοντάς με χρώμα.

Η αρκούδα στην ελληνική μυθολογία

Αρκαδική νύμφη, σύντροφος της Άρτεμης και κόρη του βασιλιά των Αρκάδων Λυκάονα. Την ερωτεύτηκε ο Δίας, από τον οποίο και γέννησε τον Αρκάδα, γι' αυτό και (για λόγους ζηλοτυπίας) μεταμορφώθηκε από την Άρτεμη ή από την Ήρα σε αρκούδα. Η παράδοση αναφέρει ότι μια μέρα που ο γιος της Αρκάδας κυνηγούσε, συνάντησε τη μητέρα του, που ήταν αρκούδα πια, και την κυνήγησε για να τη σκοτώσει, χωρίς να ξέρει βέβαια ότι ήταν η μητέρα του. Ο Δίας για να εμποδίσει το έγκλημα, άρπαξε και τους δυο και τους μεταμόρφωσε στον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου. Στην Αρκαδία η Καλλιστώ λατρευόταν σαν εθνική ηρωίδα, έδειχναν μάλιστα και τον τάφο της καθώς και ναό κοντά στο ναό της Άρτεμης. Λέγεται ακόμη άτι οι Τεγεάτες είχαν ιδρύσει προς τιμή της στους Δελφούς ναό με άγαλμά της μέσα σ' αυτόν, και ότι ο μεγάλος ζωγράφος Πολύγνωτος τη ζωγράφισε ντυμένη με δέρμα αρκούδας.

Καλλιστώ λέγεται και ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου. Ακόμη το όνομα αυτό έχει ένας δορυφόρος του Δία, που ανακαλύφτηκε από το Γαλιλαίο το 1610, και του οποίου η διάμετρος είναι 5.180 χλμ. ενώ η αστρική περίοδός του γίνεται σε 16 μέρες, 16 ώρες, 32' και 11".

Ο λύκος στην ελληνική μυθολογία

Όνομα πολλών προσώπων της ελληνικής μυθολογίας. Απ' αυτούς σπουδαιότερος ήταν ο γιος του Πελασγού, ο βασιλιάς της Αρκαδίας. Αυτός απέκτησε πενήντα αγόρια και αρκετά κορίτσια και ήταν ικανός βασιλιάς. Ίδρυσε τη Λυκόσουρα εισήγαγε τη λατρεία του Δία και καθιέρωσε τη γιορτή Λύκαια. Νεώτερη παράδοση αναφέρει ότι τα αγόρια του, υπερήφανα για την καταγωγή και τη δύναμή τους, προκαλούσαν τους θεούς. Ο Δίας, θέλοντας να βεβαιωθεί για την ασέβεια των παιδιών του Λυκάονα, τους επισκέφθηκε με μορφή θνητού. Ο Λυκάονας και τα παιδιά του, του παρέθεσαν γεύμα με σπλάχνα ενός μικρού παιδιού. Ο Δίας καταλήφθηκε από αηδία, ανέτρεψε το τραπέζι και κατακεραύνωσε τον πατέρα και τα παιδιά, εκτός από το μικρότερο, το Νυκτίμο, ο οποίος και βασίλευσε στη χώρα. Άλλη τέλος, παράδοση αναφέρει ότι ο Λυκάονας θυσίασε τον εγγονό του Αρκάδα για να διαπιστώσει την παντογνωσία του Θεού. Όλες όμως αυτές οι παραδόσεις προσπαθούν να δικαιολογήσουν τις ανθρωποθυσίες που γίνονταν στο όρος Λύκαιο, κατά τη γιορτή προς τιμή του Δία.

Σύμφωνα με την παράδοση ο Ρωμύλος ήταν γιος του θεού Άρη και της εστιάδας Ρέας Συλβίας, δίδυμος αδερφός του Ρέμου ή Ρώμου. Όταν γεννήθηκαν, ο θείος τους Αμούλιος, που είχε αρπάξει το θρόνο της Άλβας από το βασιλιά Νουμίτορα, πατέρα της Ρέας Συλβίας, έριξε τα δυο παιδιά στον Τίβερη, αλλά σώθηκαν και τα μεγάλωσε με το γάλα της η λύκαινα Λούπα στο Λύκαιο σπήλαιο (που κατόπιν έγινε ιερό μνημείο για τους Ρωμαίους). Αργότερα ανέλαβαν την ανατροφή τους ο βοσκός Φαύστυλος και η γυναίκα του Άκκα - Λαρεντία. Η καλύβα τους ονομάστηκε Σκηνή Ρωμύλου και διατηρήθηκε ως ιερός βωμός μέχρι τους χρόνους του Αυγούστου (καταστράφηκε επί Καλιγούλα).


Η αρκούδα και ο λύκος στ' άστρα!

1. Αστρονομία. Ονομασία δύο αστεριών κοντά στο Βόρειο Πόλο.

Η Μεγάλη Άρκτος (Ursa Μajοr). Αποτελείται από εφτά λαμπρά αστέρια. Τα αστέρια αυτά βρίσκονται σε τέτοιες θέσεις, ώστε να δίνουν την εντύπωση άμαξας με ζυγό ή κατσαρόλας με χερούλι και ονομάζονται με τα γράμματα α, β, γ, δ, ε, ζ και η. Η σειρά των γραμμάτων δεν παριστάνει την ελάττωση λαμπρότητας αλλά τη διαδοχική θέση των αστεριών. Τα αστέρια α, β, γ και δ σχηματίζουν κιβώτιο (κλειστό τετράπλευρο) με τα ε, ζ και η ουρά. Τα α και β φαίνονται από τη Γη με γωνία 50 και παρουσιάζουν την εξής αξιοσημείωτη ιδιότητα: αν η ευθεία που περνάει από τα α και β προεκταθεί κατά την πλευρά του α κατά πέντε φορές, όσο η απόσταση αβ, θα συναντήσει τον Πολικό Αστέρα.

Κοντά στο αστέρι ζ υπάρχει ένα άλλο μικρό αστέρι, ο Αλκόρ ή Δοκιμή. Το αστέρι αυτό, αναφέρει ο Πτολεμαίος (2ος π.Χ. αι.), χρησίμευε για τη δοκιμασία της οράσεως. Τα εμπειρικά ονόματα των αστεριών της Μεγάλης Άρκτου είναι: Δουμπλέ (α), το λαμπρότερο αστέρι, Μεράκ (β), Φειδρά (γ), Μεγκρέζ (δ), Αλιόθ (ε), Μιράζ (ζ) και Μπεζατνόζ (η). Από τα εφτά αυτά αστέρια τα έξι είναι 2ου μεγέθους ενώ το ένα 3,4.

Στο χώρο της Μεγάλης Άρκτου βρίσκονται πάρα πολλά ουράνια σώματα, που τα σπουδαιότερα είναι οι γαλαξίες Μ81, Μ101 και ο νεφελοειδής Μ97.

Η Μικρή Άρκτος (Ursa Μinοr) βρίσκεται πιο βόρεια από τη Μεγάλη, είναι μικρότερη, περίπου όμοια και αντιστραμμένη σε σχέση με τη Μεγάλη Άρκτο. Το τελευταίο της αστέρι ο Πολικός Αστέρας βρίσκεται στην προέκταση του Βόρειου Πόλου και χρησιμεύει στο να δείχνει το βορά.

2. Μυθολογία. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου ήταν η μεταμορφωμένη σε αρκούδα Καλλιστώ, η κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας. Τη μεταμόρφωσε σε αρκούδα η Ήρα, από ζήλια, γιατί την ερωτεύτηκε ο Δίας. Η Καλλιστώ παρακάλεσε να γίνει κι ο γιος της ο Αρκάδας ένας αστερισμός, για να τον έχει κοντά της. Ο Δίας τον μεταμόρφωσε και αυτόν σε αρκούδα και έτσι έγινε ο αστερισμός της Μικρής Άρκτου. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου και Ελύκη γιατί είναι σαν έλικας γύρω από το Βόρειο Πόλο. Οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν "άροτρο" και τα εφτά λαμπρότερα αστέρια του αστερισμού "επτά βόδια". Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν για τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου το όνομα "Τί-τσε" ( Άρμα του αυτοκράτορα). Άλλες λαϊκές ονομασίες της Μεγάλης Άρκτου είναι: "Αμάξι του Δαβίδ", "Κιβωτός του Νώε", "Συμπεθεριό", "Εφταπάρθενος χορός".

Η μικρή Άρκτος λεγόταν Φοινίκη και στο Μεσαίωνα Τραμουντάνα, γιατί βρισκόταν προς το βορά.

ΚΑΛΛΙΣΤΩ

Ο δεύτερος μεγαλύτερος δορυφόρος του Δία και ο τρίτος μεγαλύτερος στο ηλιακό σύστημα.


Η αρκούδα στην ελληνική παράδοση ...

Όπως το λύκο έτσι και την αρκούδα ο λαός μας την έκανε πρωταγωνίστρια σε πολλούς μύθους και παραμύθια που συντροφεύουν τα παιδικά μας χρόνια.

Άλλοτε εχθρός και άλλοτε σύντροφος του ανθρώπου η αρκούδα είναι ένα από τα αγαπημένα ζώα στις ιστορίες για παιδιά.

Διαβάσαμε τους μύθους του Αισώπου και οι μαθητές επέλεξαν τον παρακάτω σαν αντιπροσωπευτικό μύθο με αναφορά στην αρκούδα.

"Οι ξυλοκόποι και η αρκούδα"

Δυο φίλοι οδοιπορούσαν συντροφιά. Ξαφνικά τους παρουσιάστηκε μια αρκούδα. Ο ένας πρόφτασε ν' ανέβει σ' ένα δέντρο και να κρυφτεί. Ο άλλος, εκεί που το θεριό θα του χιμούσε, ρίχτηκε καταγής και έκανε τον πεθαμένο, γιατί λένε πως η αρκούδα δεν αγγίζει πτώματα. Σίμωσε λοιπόν αυτή την μούρη της και τον μυριζόταν από παντού. Εκείνος όμως κρατούσε την ανάσα του. Όταν έφυγε το ζώο, ο φίλος που ήταν ανεβασμένος στο δέντρο κατέβηκε και τον ρωτούσε τον άλλο τι του είπε η αρκούδα στ' αυτί. Κι εκείνος αποκρίθηκε: " να μην οδοιπορώ πια με αυτούς που δεν παραστέκονται στους φίλους τους που κινδυνεύουν". Ο μύθος σημαίνει πως οι αληθινοί φίλοι στη δυστυχία κρίνονται.

Ο λύκος στην ελληνική παράδοση ...

Πολλοί μύθοι έχουν βρεθεί από πολύ παλιά με πρωταγωνιστή το λύκο. Από τον Αίσωπο ως το σημερινό Ευγένιο Τριβιζά ο λύκος είναι ένα από τα αγαπημένα ζώα που κυριαρχούν σε μύθους και παραμύθια. Εμείς αφού διαβάσαμε μύθους και παραμύθια από τη λαϊκή μας παράδοση, όμως και από σύγχρονους συγγραφείς, επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε έναν μύθο του Αισώπου που λέγεται : "Ο λύκος και ο βοσκός".

Ένας λύκος καιρό πήγαινε πίσω από ένα κοπάδι πρόβατα χωρίς να το πειράξει καθόλου. Ο βοσκός στην αρχή φυλαγόταν από αυτόν και παρακολουθούσε όλες τις κινήσεις του. Αλλά με τον καιρό, κι όπως ο λύκος τον ακολουθούσε πάντα χωρίς να δοκιμάσει μήτε μια φορά να αρπάξει κανένα πρόβατο, έπιασε να πιστεύει πως ήταν μάλλον φύλακας παρά εχθρός. Κι επειδή κάποτε χρειάστηκε να κατέβει στην πόλη, άφησε τον λύκο κι έφυγε. Αυτός βρήκε την ευκαιρία που περίμενε. Ρίχτηκε στο κοπάδι κι έφαγε τα πιο πολλά. Γύρισε ο βοσκός κι όταν είδε το κοπάδι του ρημαγμένο έκραξε: " Καλά να πάθω! Γιατί στο λύκο να εμπιστευτώ πρόβατα;".

Έτσι και με τους ανθρώπους, όταν εμπιστεύονται λεφτά σε καταχραστές, κοντά στο νου είναι πως θα τα χάσουν.

Υπάρχει και η λαϊκή δοξασία που αναφέρεται στη μεταμόρφωση ανθρώπου σε λύκο, λυκανθρωπία.

Από τα αρχαία χρόνια υπήρχε η πρόληψη ότι μερικοί άνθρωποι μπορούν να μεταμορφώνονται σε διάφορα ζώα, ιδιαίτερα σε άγρια. Το είδος του ζώου στο οποίο πίστευαν ότι μεταμορφώνονταν οι άνθρωποι αυτοί, διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Σχετίζεται με τα ζώα που ζούσαν στην περιοχή και που προκαλούσαν δέος. Οι δοξασίες για τη μεταμόρφωση ανθρώπων σε λύκους αναπτύχθηκαν κυρίως στην Ευρώπη. Περιπτώσεις λυκανθρωπίας αναφέρονται ίσως για πρώτη φορά στους αρκαδικούς μύθους σχετικά με το Λυκάονα και όσους έπαιρναν μέρος στις θυσίες του Λυκαίου Δία. Σύμφωνα με τους μύθους αυτούς, όταν ο Λυκάονας στις γιορτές για το Λύκαιο Δία θυσίασε ένα μωρό, μεταμορφώθηκε σε λύκο. Από τότε, κάθε χρόνο, στις θυσίες για το Λυκαίο Δία ένας από αυτούς που έπαιρναν μέρος μεταμορφωνόταν σε λύκο. Εάν αυτός έτρωγε ανθρώπινο κρέας δεν ξανάπαιρνε ποτέ την ανθρώπινη μορφή. Σε αντίθετη περίπτωση, μεταμορφωνόταν πάλι σε άνθρωπο μετά από 10 χρόνια. Η παράδοση αυτή αναφέρεται από τον Παυσανία. Άλλες αρχαίες παραδόσεις αναφέρονται από τον Ηρόδοτο. Σύμφωνα με αυτόν, ορισμένοι Σκύθες ορισμένες μέρες κάθε χρόνο μεταμορφώνονταν σε λύκους. Γενικά, ανάλογοι μύθοι υπήρχαν σε όλους τους λαούς της αρχαιότητας, στους Βαβυλώνιους, στους Ινδούς, στους Ρωμαίους κ.λπ. Ιδιαίτερη έξαρση γνώρισαν οι μύθοι για τους λυκάνθρωπους την περίοδο του Μεσαίωνα. Το 16ο αι. ψηφίστηκε στη Γαλλία νόμος για τον εκτοπισμό των λυκανθρώπων. Το 17ο και 18ο αι. όσοι κατηγορούνταν για λυκανθρωπία θεωρούνταν μάγοι και καταδιώκονταν από την Ιερή Εξέταση. Δοξασίες σχετικά με τους λυκάνθρωπους ήταν πιστευτές μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα σε ορισμένες περιοχές της Γαλλίας. Όλους αυτούς τους αιώνες που η λυκανθρωπία γινόταν πολύ πιστευτή στη Δυτική Ευρώπη, στην Ελλάδα απουσίαζε σχεδόν εντελώς από τις λαϊκές παραδόσεις. Τη θέση της την είχαν πάρει άλλες δοξασίες, ιδιαίτερα σχετικά με τους καλικάντζαρους.

Η αρκούδα και ο λύκος στη λογοτεχνία

Προσπαθώντας να διευρύνουμε τις διαστάσεις του θέματος της Π.Ε. (Απειλούμενα είδη ζώων) περάσαμε στη λογοτεχνία. Αφετηρία μας η αλληλεπίδραση ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος και σκοπός μας η συνειδητοποίηση της βιολογικής αλυσίδας όπως εμφανίζονται σε διάφορα λογοτεχνικά κείμενα. Γενικά προσπαθήσαμε να ανιχνεύσουμε στα κείμενα όχι απλές επιστημονικές πληροφορίες για το περιβάλλον, αλλά σχέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον και στάσεις και συμπεριφορές απέναντι σ' αυτό.

Δημιουργήσαμε λοιπόν αναγνωστικές ομάδες γύρω από μια ομάδα κειμένων. Παρουσιάσαμε μια πλούσια συλλογή από λογοτεχνικά κείμενα σχετικά με το θέμα μας και αφήσαμε τις ομάδες των παιδιών να επιλέξουν ελεύθερα. Στη συνέχεια διαβάσαμε τα κείμενα (μέσα σε ορισμένο χρονικό πλαίσιο) και παρουσίασαν με διαφορετικό τρόπο κάθε ομάδα τα θέματα που έθιγαν τα βιβλία.

Δραστηριότητες

• Δημιουργία παραμυθιού
• Κολάζ - ζωγραφική
• Κατασκευές
• Δραματοποίηση - παντομίμα
• Δημιουργία μαθητικού εντύπου όπου τα παιδιά προτείνουν τρόπους συλλογικής ή ατομικής δράσης για την προστασία των απειλούμενων ζώων. Τα φυλλάδια μοιράστηκαν σε αντίτυπα σε όλα τα παιδιά του σχολείου.

Περιεχόμενο βιβλιογραφίας

• Εγώ η καφέ αρκούδα. Καραγκούνη Αντιγόνη. Αθήνα: Ακρίτας.
• Ο Μήτσος ο ντροπαλός αρκούδος. Σκόρδα Κατερίνα. Πολιτιστικός Σύλλογος Αριστ. Μεσσηνίας.
• Ιστορίες από τον κόσμο των ζώων. Τσούνης Γρηγόρης. Αθήνα: Δελφίνι
• Τα τρία μικρά λυκάκια. Τριβιζάς Ευγένιος . Εκδόσεις Μίνωας.
• Ο λύκος ξαναγύρισε. GEOFFROY DE PENNART. Εκδόσεις Παπαδόπουλος.
• Ο χορτοφάγος λύκος. Δήμητρα Μήττα. Εκδόσεις Ελληνικά γράμματα.
• Ο Πέτρος και ο λύκος. Εκδόσεις: Άγκυρα.
• Η αρκούδα ροχαλίζει. Karma Wilson- Jane Chapman. Εκδόσεις: Λιβάνη.
• Το αρκουδόπαιδο. Καλλιόπη Σφαέλλου. Εκδόσεις: Εστία.
• Καφέ αρκούδα. Ερευνητές.
• Γκρίζος λύκος. Ερευνητές.
• Μύθοι του Αισώπου. Εκδόσεις: Άγκυρα.
• Μύθοι του Λαφοντέν. Εκδόσεις: Σύγχρονοι ορίζοντες.
• Ο αρκουδιάρης με τη γριά αρκούδα. Γιάννης Ρίτσος. Απόσπασμα από το βιβλίο της γλώσσας της Ε΄τάξης.

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΜΑΣ ...

ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΗΣ ΓΙΑΓΙΑΣ

ΗΡΩΕΣ: αρκούδα, λύκος, δυο αδέρφια, γιαγιά, κυνηγός, λαγουδάκι.

Ζούσαν κάποτε στα πολύ παλιά τα χρόνια μια γιαγιά με τα εγγόνια της, την Ειρήνη και το Λευτέρη. Το σπιτάκι τους ήταν χτισμένο σε μια καταπράσινη κοιλάδα κοντά στο δάσος.

Η γιαγιά συνήθιζε τα βράδια να διηγείται παραμύθια στα εγγόνια της δίπλα στο τζάκι. Εκείνο το βράδυ όμως την ώρα που η γιαγιά ξεκινούσε το παραμύθι, έγινε κάτι απρόσμενο.

- Ντουκ, ντουκ! Χτυπάει η πόρτα δυνατά!
- Ποιος είναι; Ρώτησε η γιαγιά.
- Εγώ είμαι, η Καφετούλα, η μικρή αρκουδίτσα του δάσους. Πληγώθηκα και πονάω πολύ! Σας παρακαλώ ανοίξτε μου!
- ¨Έλα πέρασε μέσα, είπε η γιαγιά, αφού άνοιξε γρήγορα την πόρτα.

Η Καφετούλα τα εξήγησε όλα στη γιαγιά. Πως ο κυνηγός την πλήγωσε προσπαθώντας να την αιχμαλωτίσει για να την πουλήσει στο τσίρκο. Αυτή όμως κατάφερε να του ξεφύγει!

- Αχ! Καημένη μου καλά που του ξέφυγες! Είπε ο Λευτέρης.
- Είσαι πολύ γενναία που τα κατάφερες! Είπε η Ειρήνη με θαυμασμό.
- Ελάτε τώρα! Βοηθήστε με να περιποιηθούμε τα τραύματά της, είπε η γιαγιά στα παιδιά.

Την ίδια στιγμή ακούγεται ένας δυνατός ήχος. ΠΛΑΦ!
Έκπληκτοι είδαν ένα λύκο στο καζάνι με τη χορτόσουπα. Ήταν ο κυρ- Μυτόγκας, ο γνωστός χορτοφάγος λύκος. Είχε μυρίσει το αγαπημένο του φαΐ και καθώς ήταν πεινασμένος, ανέβηκε στην καμινάδα για να φτάσει γρηγορότερα. Μόλις τα παιδιά και η γιαγιά κατάλαβαν τι συνέβη έσκασαν από τα γέλια. Ο κυρ-Μυτόγκας λουσμένος με τη χορτόσουπα της γιαγιάς, είχε βγάλει την κόκκινη γλώσσα του και γλειφόταν από τη νοστιμιά. Στο κεφάλι του είχαν κολλήσει τα καρότα, το σέλινο και τα κρεμμυδάκια κι έμοιαζε με λαχανόκηπο. Φτερνιζόταν συνέχεια. ΑΨΟΥ! ΑΨΟΥ! ΑΨΟΥ!

- Με συγχωρείτε που σας ανησύχησα, αλλά πεινούσα φοβερά και η μυρωδιά με τράβηξε προς τα εδώ! Είπε ο λύκος τρώγοντας το τελευταίο καρότο που ήταν κολλημένο στη μύτη του.
- Δεν πειράζει! Μια που ήρθες κι εσύ ας καθίσουμε να φάμε όλοι μαζί. Είπε η γιαγιά στο πεινασμένο λύκο.

Όμως ΝΤΟΥΚ! ΝΤΟΥΚ! ΝΤΟΥΚ! Χτυπάει πάλι η πόρτα.
- Ποιος είναι; Ρωτάει η γιαγιά,
- Εγώ, ο κυνηγός. Άνοιξε μου!

Η γιαγιά άνοιξε την πόρτα και ο κυνηγός ορμάει μέσα λέγοντας:
- Ξέρω ότι κρύβετε την αρκουδίτσα. Τη θέλω πίσω!

Την ίδια στιγμή τα παιδιά συνομωτούν με τα ζωάκια.
- Ορίστε, πάρτε αυτό το τσουβάλι. Εδώ μέσα είναι η αρκουδίτσα. Του λένε δίνοντάς του ένα τσουβάλι.
- Σας ευχαριστώ! Λέει ικανοποιημένος ο κυνηγός που πήρε το τσουβάλι κι έφυγε.

Όμως δεν πρόλαβε να πάει λίγα μέτρα μακριά και πετάχτηκε μέσα από το τσουβάλι ο λύκος ο κυρ-Μυτόγκας που είχε πάρει τη θέση της Καφετούλας.
Ο κυνηγός κατουρήθηκε από το φόβο του κι εμείς από τα γέλια!

(Δ΄ΤΑΞΗ)

ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΜΑΣ ...

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΡΚΟΥΔΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ

ΑΡΚΟΥΔΑ:
Είμαι η καφέ αρκούδα
Κινδυνεύω να χαθώ
Και κανένας δε με σώζει
Απ' τον κίνδυνο αυτό.

Με κυνηγούν οι κυνηγοί.
Για τη γούνα μου τη ζεστή
Με τη βία να χορεύω μου μαθαίνουν
Και στο τσίρκο με πηγαίνουν

Τα δέντρα μας τα κόβουν
Στα δάση βάζουνε φωτιά
Έτσι εγώ δεν έχω
Ούτε τροφή, ούτε φωλιά.

ΛΥΚΟΣ:
Εγώ είμαι ο λύκος
Για σας κακός, όμως καλός.
Τρώω τ' αρνάκια απ' το μαντρί
Γιατί δε βρίσκω άλλη τροφή.

Οι άνθρωποι με κυνηγούν
Και θέλουνε να με σκοτώσουν
Τα όπλα χρησιμοποιούν
Και προσπαθούν να μ' εξοντώσουν

Τα παιδικά τα παραμύθια
Με δείχνουνε πάντα κακό
Και τα παιδάκια με φοβούνται
Όμως εγώ τα αγαπώ.

ΑΡΚΟΥΔΑ - ΛΥΚΟΣ:
Άνθρωποι σας παρακαλούμε
Αφήστε μας κι εμάς να ζούμε
Στα δάση όλοι μας χωρούμε
Γι' αυτό ας συμφιλιωθούμε!

Γ΄ ΤΑΞΗ

Η ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΑΙ Ο ΛΥΚΟΣ ΣΤΗΝ ΕΒΔΟΜΗ ΤΕΧΝΗ ...

Οι αρκούδες και οι λύκοι είναι από τα ζώα που αγάπησε και χρησιμοποίησε πολύ ο κινηματογράφος.

Άλλοτε σαν άγρια και επιθετικά, άλλοτε σαν χαριτωμένα και φιλικά, τα ζώα αυτά πρωταγωνίστησαν σε ταινίες και καρτούνς.

Με τους μαθητές και τις μαθήτριες παρακολουθήσαμε, εκτός από εκπαιδευτικά DVD και βίντεο, κινηματογραφικές ταινίες και καρτούνς με θέματα για λύκους και αρκούδες.

Παρακολουθήσαμε:
- την ταινία: "Η αρκούδα" του Ζαν Ζακ Ανώ.
- καρτούνς: "Ο αδελφός μου ο αρκούδος" - DISNEY, "Τα εφτά κατσικάκια και ο κακός ο λύκος", "Τα τρία γουρουνάκια", "Η κοκκινοσκουφίτσα και ο κακός ο λύκος"

Παιχνίδια με λέξεις ... Βρες στο διάγραμμα τις παρακάτω λέξεις που είναι σχετικές με την αρκούδα και τον λύκο. ΜΕΛΙ, ΟΣΦΡΗΣΗ, ΔΑΣΟΣ, ΛΥΚΟΣ, ΚΕΡΑΣΙ, ΣΤΑΦΥΛΙ, ΚΡΕΑΣ, ΑΡΚΤΟΣ, ΛΗΘΑΡΓΟΣ, ΘΗΛΑΣΤΙΚΟ, ΡΟΔΟΠΗ, ΦΡΟΥΤΑ Θ Σ Τ Α Φ Υ Λ Ι Τ Κ Η Λ Υ Κ Ο Σ Ε Π Ε Ε Λ Α Τ Ν Α Ο Δ Α Λ Ρ Α Φ Μ Ε Λ Ι Α Σ Η Α Σ Ρ Ρ Ο Μ Α Σ Π Θ Σ Τ Κ Κ Ο Τ Ε Ο Ι Α Ι Ι Ε Σ Τ Υ Δ Σ Ρ Ρ Ο Κ Ρ Φ Ρ Ο Υ Τ Α Γ Β Ο Σ Φ Ρ Η Σ Η Τ Ο Ε

ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΕΣ (ΑΡΚΟΥΔΑ- ΛΥΚΟΣ) Α __ __ __ __ __ 1.Είναι άστρο (μικρή και μεγάλη ) Ρ__ __ __ __ __ 2.Στα βουνά της ζει η αρκούδα Κ __ __ __ __ __ 3. Το αγαπημένο φρούτο της αρκούδας. Ο __ __ __ __ __ __ 4. Μία από τις αισθήσεις της αρκούδας. Υ__ __ __ __ __ __ __ 5. Φτιάχνει τη φωλιά της σε μεγάλο .... Δ__ __ __ _ 6. Εκεί ζει η αρκούδα Α__ __ __ __ __ __ __ 7. Ο μεγαλύτερος εχθρός της αρκούδας. Λ __ __ __ __ __ __ __ __ 1. Τα μωρά του λύκου. Υ __ __ __ __ 2. Ο λύκος (γενική και αντίστροφα) Κ __ __ __ __ 3. Το αγαπημένο φαγητό του λύκου. Ο __ __ __ __ __ __ 4. Η πιο δυνατή αίσθηση του λύκου. Σ __ __ __ __ __ __ __ 5. Το αγαπημένο φρούτο του λύκου.

ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΕΙΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ...

Ο ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Ο λαός μας χρησιμοποιεί πολλές παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις σχετικές με το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του λύκου.

- Γλίτωσε από του λύκου το στόμα.
- Να σε φάει ο λύκος.
- Πάει μονοκόμματος σα λύκος
- Γιατί έχει ο λύκος χοντρό σβέρκο; Γιατί κάνει τη δουλειά μοναχός του.
- Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άλλαξε το μαλλί του, μηδέ την γνώμην άλλαξε, μηδέ την κεφαλή του.
- Ο λύκος στην αντάρα χαίρεται.
- Έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα.
- Ο λύκος απ' τα πρόβατα τα μετρημένα τρώει.
- Ο λύκος γάλα δεν έφερε, στο μαντρί τι γύρευε;
- Ο λύκος έχει το όνομα και η αλεπού τη χάρη.
- Ο λύκος ή φάγει ή δε φάγει απ' όλους κυνηγιέται.
- Ο λύκος με μηνύματα ποτές αρνί δεν τρώει.
- Ο λύκος τη φωλιά του δεν τη μαγαρίζει.

Η ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Ο λαός μας χρησιμοποιεί επίσης παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις και για την αρκούδα.

- Νηστικό αρκούδι δε χορεύει.
- Το μωρό αρκουδίζει.
- Κάνει το κρύο της αρκούδας.
- Θα φας το ξύλο της αρκούδας.
- Αν είν' αρκούδα γύφτικη, εφτά φορές χορεύει.
- Αντί για λαγό έβγαλε αρκούδα.
- Η αρκούδα δε χορταίνει με μερμήγκια.
- Ο παπάς λέει γουρούνια και ο μπέης λέει αρκούδα.
- Φάτε αρκούδες, φάτε λύκοι.
- Ό,τι κάνει ο αρκουδιάρης, το κάνει και η μαϊμού του.

Παιχνίδια ρόλων ...

Στα παιχνίδια αυτά καλούνται οι μαθητές, μέσα από τη δραματοποίηση, να αντιμετωπίσουν προβληματικές καταστάσεις και με κατάληλες επιλογές να προτίνουν λύσεις. Μια τέτοιου είδους κατάσταση που βίωσαν τα παιδιά ήταν: "τα προβλήματα που έχουν οι κάτοικοι μιας ορεινής περιοχής από την παρουσία άγριων ζώων (αρκούδα-λύκος) και τις καταστροφές που προκαλούν στις περιουσίες τους.

Μετά από την παρουσίαση ενός σύντομου σεναρίου από τον εκπαιδευτικό έγινε η διανομή ρόλων τυχαία και αφορούσαν εκπροσώπους εμπλεκόμενους στην προβληματική κατάσταση. Π.χ.

• Κτηνοτρόφοι
• Μελισσοκόμοι
• Δασοφύλακες
• Κυνηγοί
• Γεωργοί
• Ξυλοκόποι
• Τοπική αυτοδιοίκηση
• Δημοσιογράφοι
• Οικολόγοι

Η κάθε ομάδα ανέλαβε να προετοιμάσει τα επιχειρήματά της, με τα οποία θα προσπαθούσε να πείσει τις υπόλοιπες πλευρές, να τα καταγράψει και στη συνέχεια να τα παρουσιάσει κατά τη διάρκεια της συζήτησης ανάμεσα σε όλες τις ομάδες.

Τα προβλήματα και οι θέσεις των ομάδων είχαν ως εξής:

Κτηνοτρόφοι: Ο λύκος τρώει τα πρόβατα, τις κότες και τα κουνέλια μας. Η αρκούδα τρώει τα πρόβατα και καταστρέφει τα μαντριά.

Μελισσοκόμοι: Η αρκούδα τρώει το μέλι και καταστρέφει τις κυψέλες.

Δασοφύλακες: Το επάγγελμά μας είναι επικίνδυνο. Δυσκολευόμαστε να προστατέψουμε το δάσος και τα ζώα.

Κυνηγοί: Τα τελευταία χρόνια δε βρίσκουμε ζώα να κυνηγήσουμε και συνεχώς μας κυνηγάνε οι δασοφύλακες.

Γεωργοί: Η αρκούδα μας τρώει τα κεράσια και σπάει τα κλαδιά των δέντρων. Ο λύκος καταστρέφει τα αμπέλια μας.

Ξυλοκόποι: Το επάγγελμά μας είναι επικίνδυνο γιατί μπορεί να μας ορμήξει καμιά αρκούδα. Το χειμώνα κάνουμε θόρυβο και μπορεί να ξυπνήσουν οι αρκούδες.

Οικολόγοι: Πρέπει να πεισθούν οι άνθρωποι και να καταλάβουν τη χρησιμότητα της βιολογικής αλυσίδας και να μην καταστρέφουν το βιότοπο των ζώων. Όλοι μαζί πρέπει να συνεργαστούμε για να δώσουμε λύσεις στα προβλήματά μας.

Τρόποι- λύσεις

• Να δοθούν αποζημιώσεις στους γεωργούς, κτηνοτρόφους και μελισσοκόμους, όταν καταστρέφεται η περιουσία τους από τα ζώα
(αρκούδα- λύκο)

• Να δοθούν ειδικά εκπαιδευμένα σκυλιά στους κτηνοτρόφους για να μη δέχονται επιθέσεις.

• Να δοθούν ηλεκτροφόρα καλώδια στους μελισσοκόμους.

• Να δοθούν χρηματικά κίνητρα στους δασοφύλακες και στους ξυλοκόπους για την επικινδυνότητα του επαγγέλματος.

• Να γίνουν περιφράξεις.

• Να επιτρέπεται το κυνήγι ορισμένων ειδών.

Με την κοινοποίηση των αποφάσεων στην οποία μεγάλο μερίδιο είχαν οι δημοσιογράφοι ολοκληρώθηκε η διαδικασία του παιχνιδιού.

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΝΥΜΦΑΙΟ

Μετά την επίσκεψή μας στο καταφύγιο του λύκου και της αρκούδας τα παιδιά θέλησαν να γράψουν τις εντυπώσεις τους για τη μοναδική εμπειρία που έζησαν.

Χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Η πρώτη έγραψε γι' αυτά που είδε και η δεύτερη γι' αυτά που άκουσε στη ξενάγηση του καταφύγιου.

Τι ακούσαμε

- Ακούσαμε ότι οι αρκούδες ήταν χορεύτριες, ενώ οι λύκοι ζούσαν αιχμάλωτοι.
- Οι αρκούδες του πάρκου δεν πρέπει να γεννούν γιατί δεν ξέρουν πώς να μεγαλώσουν τα μικρά τους.
- Οι ξεναγοί μας εξήγησαν πως πρέπει να φροντίζουμε το περιβάλλον τους και το βιότοπό τους.
- Ακούσαμε πως οι αρκούδες είναι παμφάγα και πέφτουν σε χειμέριο λήθαργο και τότε γεννούν τα μικρά τους.
- Ο λύκος και η αρκούδα φοβούνται πολύ τον άνθρωπο.
- Ακούσαμε έναν λύκο που έτρωγε και μια αρκούδα που έκανε έναν παράξενο θόρυβο γιατί μας φοβήθηκε.
- Σε όλη τη διαδρομή ακούγαμε το κρύο νερό να τρέχει, τα πουλιά να κελαηδούν και το φύσημα του αέρα.

Τι είδαμε

- Είδαμε αρκούδες και λύκους.
- Βουνά, δάση και καταπράσινες εκτάσεις.
- Παρακολουθήσαμε ένα βίντεο για την αρκούδα και το βιότοπό της.
- Είδαμε "Τον Καραγκιόζη και την Αρκούδα".
- Σ' ένα μεγάλο κτίριο είδαμε πολλά πράγματα για την αρκούδα όπως: τη φωλιά της, τις πατημασιές της, τα ίχνη της, τις συνήθειές της, την τροφή της, τους εχθρούς της και τον ουρανό με τον αστερισμό της Μικρής και της Μεγάλης Άρκτου.
- Είδαμε δυο μικρά αρκουδάκια στο κτηνιατρείο.
- Περάσαμε από ένα πετρόχτιστο χωριό, το Νυμφαίο, με όμορφα σπίτια και πολλά δέντρα.
- Είδαμε ένα λύκο που έτρωγε ένα πουλάκι.

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΜΑΣ ΣΤΟΝ ΑΡΚΤΟΥΡΟ

Ξεκινήσαμε στις 7:30 με το λεωφορείο. Από τα παράθυρα βλέπαμε πεδιάδες, λίμνες και το εργοστάσιο της Πτολεμαΐδας που έβγαζε πολλά καυσαέρια.

Μετά πήγαμε στο κέντρο πληροφόρησης "Αρκτούρος". Εκεί μας μίλησαν για τις αρκούδες και παρακολουθήσαμε μια βιντεοταινία για τη ζωή των αρκούδων και τις δραστηριότητες του συλλόγου.

Επισκεφτήκαμε και το καταφύγιο των λύκων. Ένας κύριος μας εξήγησε για τους λύκους. Είδαμε δυο, έναν από μακριά και τον άλλο από πιο κοντά.
Μετά πήγαμε στο χωριό Νυμφαίο, έχει πέτρινα σπίτια, μουσείο, ταβέρνες και άλλα μαγαζάκια. Παίξαμε σε μια παιδική χαρά και ξεκινήσαμε για το καταφύγιο των αρκούδων. Ήταν μέσα στο δάσος και περπατήσαμε πολύ. Στο καταφύγιο μας μίλησε κάποιος για τις αρκούδες. Μας είπε ότι τις έκαναν στείρωση γιατί αυτές τις αρκούδες τις είχαν πάρει μικρές από το δάσος για να τις κάνουν χορεύτριες και δεν μπορούν να γίνουν μητέρες γιατί δε ξέρουν να μαθαίνουν στα μικρά τους πώς να συμπεριφέρονται σαν αρκουδάκια κανονικά.

Στο καταφύγιο πουλούσαν και διάφορες μπλούζες, κάρτες, τσάντες, και άλλα πράγματα με αρκουδάκια.

Από όσα είδαμε πιο πολύ μας έκανε εντύπωση ο λύκος που έκανε τούμπες γιατί έπαιζε με το φαγητό του και μια αρκούδα που είχε γυρισμένη την πλάτη και δε γύρισε ούτε να μας δει.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

1. Η δουλεία σας είναι δύσκολη και επικίνδυνη;
2. Πώς προστατεύετε τα ζώα από τους λαθροκυνηγούς;
3. Πότε απαγορεύεται το κυνήγι;
4. Ποια ζώα προστατεύονται;
5. Πόσο είναι το πρόστιμο για παράνομο κυνήγι;
6. Πόσες αρκούδες και πόσους λύκους έχετε εντοπίσει στα δάση της περιοχής μας;
7. Έχετε κινδυνεύσει ποτέ από άγριο ζώο;
8. Πώς προστατεύετε τα ζώα σε περίπτωση πυρκαγιάς;
9. Ποια είδη ζώων συναντάμε στα δάση του νομού μας;
10. Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσαν να προστατευτούν καλύτερα τα δάση μας;

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ

Για την υλοποίηση των στόχων του προγράμματος και έχοντας γνώμονα πως το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου πρέπει να μην εξαντλείται στο στενό όριο μιας τάξης, αλλά να έχει την πόρτα ανοιχτή στην κοινωνία, θεωρήσαμε αναγκαία την συνεργασία μας με άλλους φορείς.

Πραγματοποιήσαμε συναντήσεις με υπεύθυνους (σχετικούς με το θέμα μας) για την καλύτερη ενημέρωση και πληροφόρηση.

ΦΟΡΕΙΣ

• Δασαρχείο - Τμήμα λαθροθηρίας

Η ανταπόκριση των υπεύθυνων του τμήματος Λαθροθηρίας στην πρόσκλησή μας ήταν άμεση και η συνεργασία μας εποικοδομητική. Επισκέφτηκαν το σχολείο μας, παρέχοντάς μας πλούσια ενημέρωση και πολλές πληροφορίες. Πραγματοποιήθηκε συνέντευξη από τα παιδιά στους υπεύθυνους με ερωτήσεις που είχαν προετοιμάσει. Στη συνέχεια τα παιδιά παρακολούθησαν την προβολή ταινιών με θέμα τη διάσωση μιας καφέ αρκούδας κι ενός ζαρκαδιού. Τέλος δόθηκαν στα παιδιά έντυπα του δασαρχείου σχετικά με την προστασία των βιότοπων.

• Κ.Π.Ε. Καστοριάς

Αξιόλογη ήταν η συνεργασία μας με τους υπεύθυνους του Κ.Π.Ε. Καστοριάς. Μας βοήθησαν στη συγκέντρωση υλικού και διεύρυναν τις δραστηριότητές μας, έτσι ώστε να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε ολόπλευρα το θέμα μας.

• Υπεύθυνη Γραφείου Π.Ε. Έδεσσας

Άριστη ήταν η συνεργασία μας με την υπεύθυνη Π.Ε. Φράγκου Μπέττυ. Μας παρείχε πολλές πληροφορίες σχετικές με το θέμα και συμβουλές
(στους εμψυχωτές του προγράμματος) για τους τρόπους υλοποίησής του.

• Περιβαλλοντική Οργάνωση με την επωνυμία "ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ"

Το βαλιτσάκι της "Καφέ Αρκούδας" πλούτισε τις δραστηριότητές μας και βοήθησε στην έγκυρη ενημέρωσή μας. Μας εστάλη από τους υπεύθυνους της περιβαλλοντικής οργάνωσης και με το υλικό που περιείχε δημιουργήσαμε νέες δραστηριότητες. Η ενημέρωση και ξενάγηση που έγινε από τους εθελοντές του "ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ", τόσο στο κέντρο πληροφόρησης όσο και στα καταφύγια των αρκούδων και του λύκου ήταν πολύ εποικοδομητικά και ευχάριστα για τους μαθητές.

• Σύλλογος γονέων και κηδεμόνων

Τέλος ευχαριστούμε το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων που συμπαραστάθηκε στη συλλογική μας προσπάθεια, ηθικά αλλά και οικονομικά, με την καταβολή χρηματικού ποσού για την πραγματοποίηση της επίσκεψής μας στο Νυμφαίο της Φλώρινας και στο κέντρο προστασίας ζώων στην Αγραπιδιά Φλώρινας.

ΠΑΙΖΟΥΜΕ ΤΟ ΛΥΚΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΚΟΥΔΑ

Οι μαθητές και οι μαθήτριες θυμήθηκαν παιχνίδια με λύκους και αρκούδες και τα παίξαμε στην αυλή του σχολείου. Αυτά τα παιχνίδια είναι: " Λύκε, λύκε είσαι εδώ;" και "Ο λύκος και το αρνί".

Επινόησαν επίσης ένα παιχνίδι κυνηγητού που το ονομάσαμε:
"Παραμύθι με λύκους και αρκούδες".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ:
"Για σας παιδιά", "Χάρη Πάτση (Α-Ω)", "Επιστήμη και ζωή", "Δομή"
2. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΚΥΝΗΓΟΥ, "Κισσός"
3. "Αρκτούρος": βαλιτσάκι καφέ αρκούδας
4. Κ.Π.Ε. ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ: ενημερωτικό υλικό
5. ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ: Ζώα που κινδυνεύουν: Καφέ Αρκούδα
Λύκος
6. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ, Εκδόσεις Στρατίκη, ΖΑΝ ΡΙΣΠΕΝ (S. PEROSINO)
7. ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ:
"ΓΕΩτρόπιο", "Μικρή Άρκτος" (τεύχος 25), "Κυνηγεσία και κυνοφιλία", "EXPERIMENT Γαιόραμα" (τεύχος Ιαν-Φεβ. 1995), "National Geographic" (Ιούλιος 2001)
8. "ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ", (Σ. Παρασκευόπουλος , Κ. Κορφιάτης)
9. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: http: // www.arkturos. gr, http: //www. Prasino.gr