H φύση στο ψυγείο

Nα ξαναζωντανέψουμε τα ζώα και τα φυτά στο μέλλον, με τη βοήθεια των γονιδίων τους, λένε κάποιοι επιστήμονες. Mόνο έτσι, υποστηρίζουν, θα διαφυλαχτεί για πάντα η βιοποικιλότητα.

H ιδέα κάποιων επιστημόνων να ξαναφέρουν στη ζωή ύστερα από πολλά χρόνια διάφορα είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου, δεν διαφέρει και πολύ από το σενάριο της κινηματογραφικής ταινίας «Τζουράσικ Πάρκ». H φύση, λένε, κινδυνεύει. Και για να τη σώσουμε θα πρέπει να διαφυλάξουμε το θησαυρό των γονιδίων της ώστε να μπορέσουμε στο απώτερο μέλλον να την αναστήσουμε ξανά έστω και μέσα από το εργαστήριο...

H αιτία γι' αυτό είναι η συνεχιζόμενη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού, η αλλοίωση των κλιματικών συνθηκών, η μεγάλη εκμετάλλευση των πηγών ενέργειας καθώς και η μεταφορά ζώων και φυτών από τη μια ήπειρο στην άλλη.

Ο διάλογος άνοιξε. Σύμφωνα με την εφημερίδα «International Herald Tribune», τον τελευταίο καιρό, και με δεδομένο το γεγονός ότι η απώλεια ενός σημαντικού ποσοστού της χλωρίδας και της πανίδας είναι αναπόφευκτη, έχει ξεκινήσει ένας διάλογος ανάμεσα σε ειδικούς γύρω από το εξής ερώτημα: «Μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο χαμός της βιοποικιλότητας δεν προκαλεί ανησυχία;». Και επίσης μπορεί να υπάρχουν στον πλανήτη μας κάποιες εκτάσεις γης, αποκομμένες και προστατευμένες, στις οποίες να μεγαλώνουν τα ζώα και τα φυτά με τον ίδιο τρόπο που θα έκαναν αν βρίσκονταν ελεύθερα στη φύση;

H απάντηση είναι σίγουρα δύσκολη, όμως κάποιοι επιστήμονες διατύπωσαν μια παράξενη πρόταση, κυρίως επειδή πιστεύουν ότι ακόμα ο άνθρωπος δεν έχει ωριμάσει περιβαλλοντικά και δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει το πόσο καταστροφική είναι για ολόκληρο τον πλανήτη η συνεχιζόμενη απώλεια της χλωρίδας και της πανίδας.

H ζωή στην κατάψυξη. Οι επιστήμονες αυτοί λοιπόν πρότειναν να δημιουργηθούν σε παγκόσμια κλίμακα κάποιες τράπεζες DNA στις οποίες θα φυλάσσεται το γονιδίωμα διαφόρων φυτών και ζώων που κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Λένε δηλαδή να βρούμε κάποιον τρόπο ώστε να κλείσουμε τον διακόπτη της ζωής διαφόρων ειδών, να τα βάλουμε στο «ψυγείο» και ύστερα από πολλά χρόνια να τα δημιουργήσουμε από την αρχή. Ίσως τότε η ανθρωπότητα να είναι πιο ώριμη να τα διαφυλάξει.

H πρόταση αυτή βέβαια έχει βρει αντίθετους αρκετούς ειδικούς που θεωρούν παρατραβηγμένο ένα τέτοιο σενάριο. Λένε για παράδειγμα ότι αν στο μέλλον ανασυνθέταμε το γονιδίωμα ενός καναρινιού και δημιουργούσαμε ένα ζωντανό πουλί, αυτό θα μπορούσε άραγε να κελαηδά και να συμπεριφέρεται όπως οι μακρινοί του πρόγονοι; Ένας από τους κορυφαίους διανοητές που πέθανε πρόσφατα, ο ρωσικής καταγωγής Ίλια Πριγκοζίν, θεμελιωτής της θεωρίας του Χάους, είχε πει σε μία συνέντευξή του ότι ο τρόπος που ανθίζει ένα λουλούδι δεν εξαρτάται μόνο από τον σπόρο. Έχει να κάνει κυρίως με το περιβάλλον στο οποίο ζει, στο οποίο αναπτύσσεται και αλληλεπιδρά. Αφού λοιπόν η πρόταση αυτή δεν βρίσκει ένθερμο ακροατήριο, απομένει να ακουστούν κάποιες παραδοσιακές φωνές που λένε να απομονωθούν διάφορες εκτάσεις γης και εκεί να αφεθούν να ζήσουν ελεύθερα ζώα και πουλιά που είναι ευάλωτα στους κινδύνους που γεννά η ανθρωπογενής δραστηριότητα. Φαίνεται όμως ότι ακόμη και μια τέτοια λύση, μάλλον δεν έχει αποτέλεσμα, όπως έδειξε ένα μεγάλο πείραμα που ολοκληρώθηκε πριν από λίγο καιρό.

Το μεγάλο πείραμα. Μια ομάδα βιολόγων ξεκίνησε να διαπιστώσει πριν από 24 χρόνια αν οι λεγόμενες προστατευόμενες ζώνες μπορούν πράγματι να διασφαλίσουν τη ζωή της πανίδας. Κοντά στην πόλη Manaus της Βραζιλίας, όπου υπάρχουν τροπικά δάση που γνωρίζουν μεγάλη διάβρωση, δημιούργησαν 11 δασικά καταφύγια. Τα καταφύγια είχαν έκταση από 10 στρέμματα μέχρι 2.500 στρέμματα και καθένα από αυτά ήταν απομονωμένο καθώς περιτριγυριζόταν από μεγάλα βοσκοτόπια.

Τα αποτελέσματα αυτού του πολύχρονου πειράματος ήταν διάφορα. Ένα όμως από αυτά που είχε σημασία αφορούσε έναν πληθυσμό πουλιών που ζούσε στη χαμηλή βλάστηση των δασικών καταφυγίων. H ομάδα των βιολόγων είπε ότι τα καταφύγια αποδείχτηκαν ανεπαρκή να συντηρήσουν τα πουλιά και πως θα απαιτούνταν προστατευόμενες ζώνες με έκταση τουλάχιστον 25.000 στρεμμάτων ώστε σε διάστημα 15 χρόνων να περιοριστεί η απώλεια του πληθυσμού των πουλιών στο 50%.

Να προστατεύσουμε τη φύση. Επομένως αν και αυτή η λύση δεν είναι ενδεδειγμένη, τότε τι απομένει; Ο Πίτερ Ρέιβεν που είναι διευθυντής του Βοτανικού Κήπου του Μισούρι στις ΗΠΑ λέει πως ο καλύτερος τρόπος για να προστατευθεί η βιοποικιλότητα είναι να διαφυλαχθούν οι φυσικές περιοχές. Το πιο σημαντικό όμως είναι, προσθέτει, να βρεθούν τρόποι ώστε να μειωθεί η ανθρώπινη επιβάρυνση στις τελευταίες άγριες περιοχές του πλανήτη, είτε με τη μείωση του πληθυσμού στα σημεία αυτά είτε χρησιμοποιώντας τις πηγές ενέργειες πιο λελογισμένα.

«Κρατήστε ζωντανή τη φύση σήμερα»

Ο Κρεγκ Βέντερ δεν συμφωνεί με την ιδέα να αναδημιουργήσουμε στο μέλλον το ζωικό βασίλειο μέσα από το γονιδίωμα των διαφόρων ειδών.

Ο Αμερικανός επιστήμονας Κρεγκ Βέντερ που είχε γίνει ιδιαίτερα γνωστός πριν από λίγα χρόνια όταν ανακοινώθηκαν τα πρώτα αποτελέσματα της παγκόσμιας προσπάθειας για την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου DNA, δεν συμφωνεί με το σκεπτικό της πρόωρης... κατάψυξης της φύσης. Λέει πως είναι καλύτερο να διατηρήσουμε τη βιοποικιλότητα που μας έχει απομείνει παρά να επαναπαυτούμε στην τεχνογνωσία που θα αποκτήσουμε στο μέλλον και να επιχειρήσουμε να ανακατασκευάσουμε τα είδη του ζωικού βασιλείου από τα κύτταρα που θα έχουμε φυλάξει. Ο Βέντερ ασχολείται με τη μελέτη γονιδίων ολόκληρου του οικοσυστήματος. Πριν από λίγους μήνες ο ίδιος και οι συνεργάτες του πήραν πέντε δείγματα θαλασσινού νερού, συνολικού όγκου 225 λίτρων περίπου, και μέσα εκεί βρήκαν 1 εκατομμύριο ξεχωριστά γονίδια, αριθμός πολύ μεγάλος αν αναλογιστεί κανείς ότι ο άνθρωπος διαθέτει περίπου 26.000. «Και αυτά δεν είναι τίποτε άλλο από μια σταγόνα στον ωκεανό». Ο Αμερικανός επιστήμονας πάντως δεν είναι ο μόνος που ψάχνει προς τα εκεί. H Βρετανία για παράδειγμα διαθέτει την Τράπεζα Σπόρων της Χιλιετίας που είναι ένα συνεχώς αυξανόμενο αρχείο με τα φυτά της χώρας ενώ ο Ζωολογικός Κήπος του Σαν Ντιέγκο διαθέτει το δικό του Κατεψυγμένο Ζωολογικό Κήπο στον οποίο φυλάσσονται χιλιάδες δείγματα DNA και κυττάρων και από διαφορετικά είδη του ζωικού βασιλείου.

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΤΑ ΝΕΑ"
Στέφανος Κρίκκης και Εύη Ελευθεριάδου
29 Νοεμβρίου 2003