Ο "Iντιάνα" και το... χαμένο μανιτάρι

Bιολόγοι και μυκητολόγοι προσπαθούν να ανακαλύψουν τα δεκάδες χιλιάδες άγνωστα είδη μανιταριών, ώστε να κατανοήσουν τις φαρμακευτικές ιδιότητές τους αλλά και τον ρόλο τους στο οικοσύστημα.

Mόνο 5% -10% των μανιταριών έχουν καταγραφεί έως τώρα.

Επιστήμονες σε ρόλο "Ιντιάνα Τζόουνς"» αναζητούν στις πυκνές ζούγκλες της Κεντρικής Αμερικής τα... ίχνη άγνωστων μανιταριών. Οι οργανισμοί αυτοί δεν είναι ούτε φυτά ούτε ζώα. Αποτελούν ξεχωριστό βασίλειο που δώρισε στον άνθρωπο την πενικιλίνη, ενώ εδώ και εκατομμύρια χρόνια παρέχουν στα δάση το απαραίτητο χώμα για τη διαβίωσή τους.

Ο δόκτωρ Τιμ Μπαρόνι, που είναι καθηγητής Βιολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, βγήκε από το αντίσκηνό του στα βουνά των Μάγια και έλεγξε τον εξοπλισμό του: κυνηγετικό μαχαίρι, σκληρές μπότες, εργαλειοθήκη και δύο ακριβά πούρα. "Όλα εντάξει, ας πάμε να... κυνηγήσουμε μανιτάρια". Μαζί του, δύο συνάδελφοι, η δόκτωρ Τζιν Λοντζ και ο Νταν Τσέντερπλιτζ, μυκητολόγοι ειδικοί στα μανιτάρια. Τον περασμένο μήνα, πέρασαν 10 ημέρες στη ζούγκλα της Κεντρικής Αμερικής ψάχνοντας για νέα είδη στα βουνά του νοτίου Μπελίζε.

Σε υγρό έδαφος.

Ανάμεσα στα είδη μανιταριών που βρέθηκαν στα βουνά των Μάγιας, (πάνω) Boletulus ananas και (κάτω) Inocephalus virescens.

H ακρώρεια που ερεύνησαν βρίσκεται 9 μίλια ανατολικά από τα σύνορα της Γουατεμάλας και πήρε το όνομά της, "H ευχαρίστηση του Ντόιλ", από την ομοιότητα με το προϊστορικό περιβάλλον που περιέγραφε ο Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ στο μυθιστόρημά του "Ο Χαμένος Κόσμος". Σε ένα τόσο απομονωμένο τοπίο όπου τα πυκνά φυλλώματα των πανύψηλων δένδρων κρύβουν τον ήλιο διατηρώντας συνεχώς υγρό το έδαφος της ζούγκλας, οι τρεις ερευνητές είχαν τους καλύτερους οιωνούς για να ανακαλύψουν νέα είδη μανιταριών. Ο Βρετανός μυκητολόγος δόκτωρ Ντέιβιντ Χόκσγουορθ υπολογίζει ότι στη Γη πρέπει να υπάρχουν περίπου 1,5 εκατ. είδη. "Έχουμε ανακαλύψει και περιγράψει μόνο 5%-10% από αυτά", λέει ο Μπαρόνι. Ποσοστό πολύ μικρό, αν αναλογιστεί κανείς ότι 90% των περίπου 300.000 ανθοφόρων φυτών του πλανήτη ήδη έχει καταγραφεί.

Συγγενεύουν με τα... ζώα.

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η ομάδα του Αμερικανού καθηγητή αναζητεί νέα είδη μανιταριών στην Καραϊβική και την Κεντρική Αμερική. Έως τώρα ανακάλυψαν 100 νέα είδη. Τα μανιτάρια (μύκητες) δεν είναι ούτε φυτά ούτε ζώα. Αποτελούν, μάλιστα, το δικό τους ξεχωριστό βασίλειο, με τη σύμφωνη γνώμη των ειδικών πριν από 35 χρόνια. Το 1993, μια έρευνα σχετικά με το RNA αυτών των οργανισμών έδειξε ότι συγγενεύουν μάλλον με τα ζώα παρά με τα φυτά. Οι μυκητολόγοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν πόσα είδη μανιταριών έχουν περιγραφεί μέχρι τώρα. Οι εκτιμήσεις αναφέρονται σε 74.000-300.000 είδη. Πάντως, από το 1980 μέχρι το 1999, καταγράφονται περίπου 1.100 νέα είδη ετησίως.

Τα μανιτάρια είναι συνήθως μικρά, εύθραυστα και πολλές φορές κρυμμένα, γι' αυτό οι ερευνητές τα αναζητούν όλη μέρα περπατώντας με τα γόνατα. Συνήθως συλλέγουν 20-30 είδη μανιταριών και τα μεταφέρουν στο πρόχειρο εργαστήριο, που έχουν στήσει στη ζούγκλα. Μετρούν το μέγεθός τους, περιγράφουν ακριβώς τη μορφολογία τους και καταγράφουν το χρώμα. Όσο όμως κι αν μοχθούν, δεν περιμένουν να τύχουν καταξίωσης ανάμεσα στους συναδέλφους τους.

Φάρμακα από μανιτάρια.

Και όλα αυτά, παρά το γεγονός ότι το βασίλειο των μανιταριών είχε σπουδαία συμβολή στην ανάπτυξη της φαρμακολογίας του 20ού αιώνα. H πενικιλίνη - όπως και άλλα φάρμακα - προέκυψαν από μύκητες. Ο Ντ. Τσέντερπλιτζ που είναι μυκητολόγος στην Υπηρεσία Δασών στο Ουισκόνσιν των ΗΠΑ λέει ότι ο μύκητας είναι μια μάζα από νηματοειδή κύτταρα, γνωστά και ως μικύλλια. Το τμήμα που βλέπουμε, δηλαδή το μανιτάρι, είναι το φρουτώδες σώμα, όπως το μήλο στο δένδρο.

Ο ίδιος λέει ότι η ζούγκλα είναι γεμάτη από μανιτάρια. "Αν μπορούσες να αφαιρέσεις τα δένδρα και το έδαφος, το περίγραμμα που θα άφηναν ανάμεσα στα μανιτάρια θα φαινόταν". Το είδος των μανιταριών με τα οποία ασχολείται ο Ντ. Τσέντερπλιτζ είναι τα λεγόμενα φλοιώδη μανιτάρια, που έχουν ιδιαίτερο ρόλο στο οικοσύστημα.

Δουλειά «ντετέκτιβ»

H δουλειά του επιστήμονα που προσπαθεί να εξακριβώσει αν το είδος του μανιταριού που έχει στα χέρια του δεν περιγράφηκε από άλλον, μοιάζει με εκείνη του ντετέκτιβ. H Τζιν Λοντζ που είναι μυκητολόγος στην Υπηρεσία Δασών του Πουέρτο Ρίκο ανακάλυψε κατά τη διάρκεια της αποστολής, σε μια απότομη πλαγιά, ένα μεγάλο κίτρινο μανιτάρι του είδους Hyrgocybe. Το έβαλε στο ειδικό κουτί για να το μεταφέρει στο εργαστήριό της, στο Πουέρτο Ρίκο. Εκεί "θα ψάξω σε όλα τα βιβλία, για να βεβαιωθώ ότι κανείς δεν έχει περιγράψει το συγκεκριμένο μανιτάρι. Καμιά φορά, μπορεί κάποιος μυκητολόγος πριν από 50 χρόνια να συνάντησε το ίδιο μανιτάρι, αλλά να μην το αναγνώρισε σωστά ή να το τοποθέτησε εσφαλμένα στο ταξινομικό αρχείο".

Μετατρέπουν το ξύλο σε χώμα

Τα φλοιώδη μανιτάρια έχουν το δικό τους μερίδιο στον πλανητικό κύκλο του άνθρακα. Αποδεσμεύουν τον άνθρακα που είναι εγκλωβισμένος στα δένδρα, μετατρέποντας το ξύλο σε έδαφος. Χωρίς αυτά, τα δάση στη Γη θα ήταν μια συσσωρευμένη μάζα νεκρών δένδρων.

Το ξύλο είναι μια μείξη από την ουσία σελλουλόζη και λιγνίτη, που αποτελεί φυσικό πολυμερές υλικό. Τα βακτήρια και τα έντομα, που είναι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί εδάφους στα δάση, δεν τα καταφέρνουν και τόσο καλά με τον λιγνίτη. Αντιθέτως, τα μανιτάρια εκλύουν τα κατάλληλα ένζυμα για να μετατρέψουν το ξύλο σε έδαφος.

Εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ"
Επιμέλεια: Στέφανος Κρίκκης - Εύη Ελευθεριάδου
11 Σεπτεμβρίου 2004