Από το θερμοκήπιο στον καταψύκτη

Στο Παγκόσμιο Οικονομικό Συνέδριο του Νταβός τον Ιανουάριο ο διευθυντής του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Woods Hole της Μασαχουσέτης Δρ Robert Gagosian παρουσίασε μια ανατριχιαστική προοπτική του κλίματος: αν η ατμόσφαιρα συνεχίσει να θερμαίνεται, μπορεί να πυροδοτηθεί μια απότομη διαδικασία κατάψυξης της περιοχής του Βόρειου Ατλαντικού - όπου εδράζεται το 60% της παγκόσμιας οικονομίας.

Κατά τα λεγόμενά του, αυτό θα σημαίνει πτώση της θερμοκρασίας κατά δέκα βαθμούς στις BA ΗΠΑ και στη Δυτική Ευρώπη. Κάτι τέτοιο αρκεί για να αρχίσουν να εξαπλώνονται παγετώνες από τις 'Αλπεις, να παγώνουν ποτάμια, λιμάνια και αεροδρόμια, να δημιουργηθεί ανεπανάληπτη ενεργειακή κρίση, να καταστραφούν σοδειές και ιχθυοκαλλιέργειες, να αλλάξουν οι πηγές διατροφής μας - με λίγα λόγια, να αλλάξει ο κόσμος που ξέρουμε. Όσο για το «απότομο» της διαδικασίας, ο Gagosian είναι απελπιστικά ωμός: μπορεί να συμβεί μέσα στην επόμενη δεκαετία και να διαρκέσει εκατοντάδες χρόνια!

Τα στοιχεία που στηρίζουν μια τέτοια θεωρία έχουν συσσωρευθεί τα τελευταία 10-15 χρόνια. Τα όσα συνέβησαν όμως την τελευταία χρονιά έπεισαν τους ερευνητές να «πουν τα πράγματα έξω από τα δόντια». Ο πλανήτης ενδέχεται να επιστρέφει στην εποχή των παγετώνων.

Το κλειδί των κλιματικών αλλαγών βρίσκεται στα δύο βασικά συστατικά του κλίματος: την ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς. H ατμόσφαιρα κυκλοφορεί τη ζέστη και την υγρασία ανά την υφήλιο, αλλά στην ουσία αναδιανέμει μόνο τη μισή από την ενέργεια που λαμβάνει η Γη από τον Ηλιο. H άλλη μισή μεταφέρεται από τους ωκεάνιους δρόμους.

Ο ιμάντας μεταφοράς ενέργειας των ωκεάνιων ρευμάτων είναι η «αχίλλειος πτέρνα» του κλίματος στον πλανήτη μας.

Το κυκλοφορικό σύστημα του κλίματος στον ωκεανό αποτελείται από ένα πολύπλοκο σύστημα ρευμάτων που ονομάζεται Μέγας Ωκεάνιος Ιμάντας. Το πιο γνωστό στον κόσμο κομμάτι του είναι το Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream), που μεταφέρει υδάτινους όγκους ισοδύναμους με 75 Αμαζονίους. Αυτό, αφού μεταφέρει θερμά και εν πολλοίς γλυκά νερά από τον Ισημερινό ως τη Γροιλανδία - αποδίδοντας πολύτιμη θερμότητα στην ατμόσφαιρά τους -, ψύχεται, καταδύεται στην άβυσσο και επιστρέφει στον Νότιο Ατλαντικό. Αν αυτός ο «ιμάντας μεταφοράς ενέργειας» διακόψει τη λειτουργία του, το Βόρειο Ημισφαίριο θα γίνει... παγωτό. Από τα πολύχρονα πειράματα στους πόλους και τα δείγματα πετρωμάτων που έχουν εξετάσει οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι πριν από 12.000 χρόνια συνέβη κάτι τέτοιο στον Βόρειο Ατλαντικό και κράτησε... 1.300 χρόνια! Αυτή η περίοδος βαφτίστηκε Νεότερη Δρυάς και είναι μία μόνο από τις πολλές παρόμοιες που γνώρισε η Γη στην προϊστορία της.

Πριν από 1.000 χρόνια, σε μια περίοδο ασυνήθιστα υψηλών θερμοκρασιών - όπως σήμερα -, Βίκινγκς της Νορβηγίας αποίκησαν τη Γροιλανδία και τη BA Αμερική. Υστερα από 500 χρόνια αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις αποικίες τους, ακριβώς τότε που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι συνέβη η τελευταία «διακοπή λειτουργίας του ιμάντα».

H κύρια ένδειξη που έχουν οι ωκεανολόγοι ότι αυτό θα συμβεί πάλι τώρα είναι οι μετρήσεις των υδάτων του Ρεύματος του Κόλπου που βυθίζονται στη Θάλασσα της Γροιλανδίας. Ήδη καταμετρούν ότι αυτά βυθίζονται κατά 20% πιο αργά απ' ό,τι τη δεκαετία του '70. Αν συνεχίσει έτσι, πότε θα σταματήσει ο «ιμάντας»; Στο 25%; στο 49%; στο 60%; Οι επιστήμονες λένε ότι θα συμβεί απότομα, σαν να κλείνει κάποιος τον διακόπτη.

Τον περυσινό Φεβρουάριο νέα δεδομένα χτύπησαν συναγερμό: τα παγόβουνα σε Βόρειο και Νότιο Πόλο άρχισαν να λιώνουν ταχύτερα - προσθέτοντας νέους υδάτινους όγκους στην «μπανιέρα» - και η πυκνότητα των επιπέδων αλάτωσης του Βόρειου Ατλαντικού έδειξε ότι πλησιάζουμε στο κρίσιμο σημείο. Οι ερευνητές έπαψαν πλέον να μιλούν για «ενδεχόμενο». Έχουν τη σιγουριά ότι θα περάσουμε από τις τροπικές καταιγίδες στις χιονοθύελλες και στους πάγους. Μας καλούν απλώς να ετοιμαστούμε ανάλογα. Πόσο ανάλογα; Καλύτερα πάντως και από τους... Βίκινγκς!

Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ"
Απόσπασμα από το άρθρο του Τάσου Καφαντάρη
27 Ιουλίου 2003