«Τουβάλου» στα πολυνησιακά σημαίνει «οκτώ μαζί». Αυτό ήταν το όνομα που διάλεξαν τα εννέα Νησιά Έλις (οκτώ κατοικήσιμα) όταν το 1978 απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από τους Βρετανούς. Το κράτος τους απαρτίζεται από έξι κοραλλιογενείς ατόλες και τρεις βραχονησίδες 26 τετρ. χλμ. συνολικά. Είναι το νεαρότερο και δεύτερο μικρότερο μέλος του ΟΗΕ. Ένας ξένοιαστος ψαρότοπος του Νοτιοδυτικού Ειρηνικού κάπου ανάμεσα στην Αυστραλία και στη Χαβάη, όπου ο χρόνος κυλούσε πάντα αργά και χαλαρά. Τα τελευταία 12 χρόνια όμως ο χρόνος μοιάζει να τρέχει απελπιστικά γρήγορα. Ο λόγος είναι ότι οι 11.000 νησιώτες βλέπουν την ελάχιστη γη τους να χάνεται μέρα με τη μέρα κάτω από τα πόδια τους! H θάλασσα ανέβηκε τα τελευταία 100 χρόνια κατά 20 πόντους, αλλά την τελευταία δεκαετία το φαινόμενο φαίνεται ότι επιταχύνεται. Με το υψηλότερο σημείο των νησιών στα πέντε μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, οι κάτοικοι είναι σίγουροι ότι ο τόπος όπου γεννήθηκαν καταβαραθρώνεται και μέσα στα επόμενα 50 χρόνια θα πάψει να είναι κατοικήσιμος. Το αίτιο το αποδίδουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, άρα και στις βιομηχανικές χώρες που συμβάλλουν σε αυτό. Έτσι αποφάσισαν να γίνουν το πρώτο κυρίαρχο κράτος που δήλωσε επίσημα ότι χάνεται, αλλά και το πρώτο που απειλεί να πάει στα δικαστήρια τις ΗΠΑ και την Αυστραλία, ως υπαίτιους του χαμού του!

Το υψηλότερο σημείο των νησιών Τουβάλου είναι στα... πέντε μέτρα.

Το δράμα του «παρία»

Το δράμα της διαμάχης μεταξύ του «νησιωτικού παρία» και των «βιομηχανικών ιμπεριαλιστών» κέρδισε το ενδιαφέρον και τη συμπάθεια των MME στις τελευταίες τρεις παγκόσμιες συνδιασκέψεις για το περιβάλλον. Τι πιο συγκινητικό από ένα μικρό έθνος που βρέθηκε ξαφνικά να αγωνίζεται για την επιβίωσή του, χωρίς να φταίει, απλώς και μόνο επειδή οι μεγαλύτεροι γείτονές του υπερκαταναλώνουν και μολύνουν την ατμόσφαιρα;

H οπτική αυτή γωνία μάς είναι γνωστή και οικεία από τις πάμπολλες εκστρατείες των περιβαλλοντικών οργανώσεων: οι ΗΠΑ και η Αυστραλία είναι δύο βιομηχανικές χώρες που αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Συνθήκη του Κιότο για τον περιορισμό των εκπομπών υδρογονανθράκων στην ατμόσφαιρα. H μεν πρώτη ευθύνεται για την παραγωγή του 29% των παγκόσμιων αερίων θερμοκηπίου των τελευταίων 100 χρόνων (μολονότι πληθυσμικά καταλαμβάνει το 4,6% του πλανήτη), η δε δεύτερη είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας του δεύτερου μεγαλύτερου υπεύθυνου για αυτά τα αέρια - του άνθρακα.

Τα εκπεμπόμενα αέρια-κατάλοιπα καύσεων, με πρωτοστατούν το διοξείδιο του άνθρακα, δημιουργούν ένα «ατμοσφαιρικό χαμάμ» για τον πλανήτη μας, θερμαίνουν αφύσικα την επιφάνειά του και οδηγούν στις απρόβλεπτες αλλαγές του κλίματος. Τις επιπτώσεις αυτού του φαινομένου παρακολουθεί στενά και ο εγκυρότερος διεθνής φορέας, ο IPCC (Διακυβερνητικό Παρατηρητήριο Κλιματικής Αλλαγής), με εντολή του ΟΗΕ και της Παγκόσμιας Μετεωρολογικής Οργάνωσης. Σύμφωνα με την έκθεση που παρουσίασε το 2001, στη διάρκεια του 21ου αιώνα αναμένεται αύξηση της θερμοκρασίας ως και κατά 10,8 βαθμούς, με δραματικές επιπτώσεις ανά τον κόσμο. Ξηρασία θα πλήξει τις περισσότερες περιοχές και 1,3 δισ. άνθρωποι θα βρεθούν χωρίς πόσιμο νερό. Αντίστροφα το ένα τέταρτο του ανθρώπινου πληθυσμού - αυτό που ζει στα ποτάμια της Ασίας - θα βρεθεί να παλεύει με πλημμύρες, καθώς οι παγετώνες των Ιμαλαΐων λιώνουν ταχύτατα. H μάστιγα της ελονοσίας θα εξαπλωθεί από τα πολλαπλασιασμένα κουνούπια και μυριάδες πεινασμένα έντομα θα φάνε τις σοδειές. H θάλασσα θα ανεβεί μισό μέτρο - κατά μέσον όρο - αλλά ενδέχεται να φθάσει και στο ένα μέτρο.

Το χειρότερο είναι όχι το ύψος της στάθμης αλλά το ότι αφότου αρχίσει το φαινόμενο δεν έχει σταματημό: οι ωκεανοί θα συνεχίσουν να φουσκώνουν και τους επόμενους αιώνες, ακόμη κι αν εμείς σταματήσουμε να εκπέμπουμε θερμο-αέρια. Οι όλο και θερμότερες, όλο και πιο φουσκωμένες θάλασσες θα φέρουν αναπόφευκτα όλο και πιο συχνές και απρόβλεπτες θύελλες, όπως αυτές που έπνιξαν την Πράγα και γερμανικές, γαλλικές, ιταλικές και αγγλικές πόλεις το προηγούμενο καλοκαίρι. H Νέα Ορλεάνη, η Νέα Υόρκη, η Βενετία και το Ρότερνταμ θα κινδυνέψουν να έχουν την τύχη των Τουβάλου. Το ίδιο και το 17,5% του εδάφους του Μπανγκλαντές (με 17 εκατ. κατοίκους), η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η Καντόνα της Κίνας... και όλες οι περιοχές παγκοσμίως που βρίσκονται σε δέλτα ποταμών. Πέρα από την τρομακτικού μεγέθους καταστροφή παραγωγικών πόρων, ένας απίστευτος μεταναστευτικός εφιάλτης δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων είναι προ των πυλών!

Όλα αυτά συμβαίνουν και ενδέχεται να συμβούν σε όλον τον πλανήτη. Διαφορετικά όμως επιβαρύνουν τους «έχοντες» από τους «μη έχοντες». Καθώς μάλιστα οι πρώτοι ευθύνονται πρώτιστα για τα αέρια του θερμοκηπίου, οι δεύτεροι στρέφονται εναντίον τους με απαιτήσεις για βοήθεια, άσυλο, ως και... αποζημιώσεις.

Στη δεκαετία του '60 αποδείχθηκε μαθηματικά ότι το πέταγμα μιας πεταλούδας στον Αμαζόνιο μπορεί να έχει επίπτωση στο περιβάλλον μιας βορειοαμερικανικής μεγαλούπολης. Τεχνολογικά το ίδιο απέδειξε περίτρανα το Διαδίκτυο, οικονομικά η παγκοσμιοποίηση και στρατιωτικά η... απουσία των δίδυμων πύργων. H περίπτωση των Τουβάλου έρχεται τώρα από μιαν άλλη πλευρά να μας θυμίσει επίσης οδυνηρά πόσο αλληλένδετοι γίναμε όλοι και όλα σε αυτόν τον πυκνοκατοικημένο πλανήτη.

Όταν οι Τουβαλιανοί άρχισαν να αισθάνονται την υποχώρηση της ακτογραμμής τους και τη διάβρωση των εδαφών τους από το αλμυρό νερό ζήτησαν την επιστημονική βοήθεια των Αυστραλών. Εκείνοι παρακολούθησαν επί δεκαετία τη στάθμη των υδάτων και απεφάνθησαν... «ουδέν πρόβλημα». Οι Τουβαλιανοί υποπτεύθηκαν συνωμοσία: «Δεν μας λένε την αλήθεια γιατί δεν θέλουν να δεχθούν την ευθύνη τους» είπαν.

Ακόμη και τα γραμματόσημα μετέχουν στον αντιπλημμυρικό αγώνα...

Στη συνέχεια ζήτησαν από τους γείτονές τους να δεχθούν ως μετανάστες όσους από τους συντοπίτες τους χάνουν τη γη τους. H Νέα Ζηλανδία δέχθηκε να απορροφά 75 Τουβαλιανούς κατ' έτος, αλλά η Αυστραλία αρνήθηκε και απλώς αύξησε την οικονομική βοήθεια που προσφέρει. Τα Τουβάλου στράφηκαν στην αναζήτηση πόρων που θα τους επέτρεπαν να διεκδικήσουν τα δίκαιά τους. H ίδια η «παγκοσμιοποίηση που τα κατέστρεψε» τους έδωσε λύση: εκμεταλλεύθηκαν το ευτύχημα να έχουν την εθνική κατάληξη «.tv» στις διευθύνσεις του Διαδικτύου, το περίσσευμα τηλεπικοινωνιακών ζεύξεων και το πλεόνασμα ιχθύων στα εθνικά τους χωρικά ύδατα. Πούλησαν το 1998 τα δικαιώματα του πρώτου σε έναν διεθνή πάροχο υπηρεσιών Internet έναντι 4 εκατ. δολαρίων κατ' έτος για τα επόμενα 20 χρόνια. Νοίκιασαν τα τηλεφωνικά τους δικαιώματα σε «ροζ γραμμές», έδωσαν άδεια αλιείας στους Ιάπωνες και τυπώνουν πολύχρωμα γραμματόσημα που τα μοσχοπουλούν. Το αποτέλεσμα ήταν οι ψαράδες πολίτες τους να γνωρίσουν ανάπτυξη του ΑΕΠ κατά 15% και ενδέχεται να μεταβληθούν στους πλουσιότερους του πλανήτη τα επόμενα χρόνια!

Το διεθνές δικαστήριο

Ωστόσο τα Τουβάλου δεν μοιράζουν τα λεφτά εδώ και εκεί. Τα χρησιμοποίησαν για να γίνουν μέλος του ΟΗΕ και να γνωστοποιήσουν στην κοινή γνώμη το πρόβλημά τους, ενώ σκοπεύουν να τα χρησιμοποιήσουν για να αντέξουν στη δαπανηρή διαδικασία να σύρουν τις ΗΠΑ και την Αυστραλία στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή και μεγαλοβιομηχανίες τους στα δικαστήρια της εκάστοτε έδρας τους.

H Αυστραλία αντεπιτέθηκε με επιχειρήματα που επιστρέφουν την ευθύνη της περιβαλλοντικής καταστροφής των Τουβάλου στα ίδια: το έδαφος χάνεται όχι γιατί ανεβαίνει η θάλασσα αλλά επειδή έχουν κόψει πολλά δένδρα - που το συγκρατούσαν - για να ανοίξουν δρόμους, έχουν μειώσει την απόδοση του φυσικού κυματοθραύστη - των βράχων - με την απερίσκεπτη απόθεση σκουπιδιών, έχουν αφαιρέσει από παντού χώμα για να χτίσουν σπίτια, δρόμους και κήπους.

Γενικά κατά τους αυστραλούς επιστήμονες που τα παρακολουθούν τα Τουβάλου παρουσιάζουν όλα τα συμπτώματα μιας σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας. H πρωτεύουσα Funafuti πενταπλασίασε τον πληθυσμό της από το 1978 και από αυτάρκεις ψαράδες μεταβλήθηκαν σε καταναλωτές που εισάγουν το 70% της τροφής τους και πετάνε κονσέρβες, σακούλες και πλαστικά μπουκάλια στις ακτές τους. «Το να ανησυχούν τώρα για την αλλαγή του κλίματος θυμίζει καρκινοπαθή που ανησυχεί μήπως κολλήσει AIDS» δηλώνουν με κυνισμό οι αυστραλοί επιστήμονες.

Ο πλούσιος... θάνατος

Μια άλλη σημαντική παράμετρος έχει να κάνει με την «κληρονομιά του πολέμου». Το 1943 6.000 στρατιώτες των ΗΠΑ κατέσκαψαν το νησί για να κτίσουν αεροπορική βάση. Έστρωσαν με αεροδιάδρομο το ένα τρίτο της καλλιεργήσιμης γης χρησιμοποιώντας για οικοδομικό υλικό κοράλλια που ξέθαψαν από 11 ορυχεία-πηγάδια. Τα πηγάδια αυτά έμειναν ανοιχτές πληγές στον εύθραυστο φλοιό του εδάφους που επιτρέπουν στο θαλασσινό νερό να διαβρώνει την ενδοχώρα και να αλλοιώνει το πόσιμο νερό. Ακόμη χειρότερα: ενδέχεται η μακροχρόνια αυτή διαδικασία να έχει διαβρώσει και τα ασβεστολιθικά πετρώματα που υποβαστάζουν τις ατόλες, όπως ακριβώς συνέβη και στις Βερμούδες.

Είτε λοιπόν η θάλασσα ανεβαίνει εξαιτίας των αερίων του θερμοκηπίου είτε όχι, υπάρχουν σημάδια που μας θυμίζουν ότι η διάβρωση των εξωτικών νησιών συνδέεται άμεσα και με τη διάβρωση του τρόπου ζωής τους από τον καταναλωτισμό και την οικοδομική αφροσύνη του τεχνολογικού μας πολιτισμού. Είναι σκληρό να το λες, αλλά το να ζητά εκ των υστέρων ο «τοξικομανής» αποζημίωση από τον έμπορο που του πουλούσε τα «ναρκωτικά» απλώς του δίνει ελπίδες για έναν πιο πλούσιο... θάνατο. Το αν θα «τη γλιτώσει» όμως παραμένει τραγικά αμφίβολο.

Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ"
Απόσπασμα από το άρθρο του Τάσου Καφαντάρη
27 Ιουλίου 2003
Εικόνες:
Τουβάλου: www.polepole-isl.com/ islanders/traveler/
γραμματόσημο: www.janeresture.com/ oceania_warming1/