Διατήρηση της φύσης και της βιοποικιλότητας και Επιχειρήσεις

Το "πρασίνισμα" των επιχειρήσεων

Ένδειξη της κρισιμότητας των περιβαλλοντικών προβλημάτων αλλά και της ωρίμανσης των αιτημάτων της κοινωνίας για αειφόρο ανάπτυξη αποτελεί η εντεινόμενη τάση για "πρασίνισμα" (greening) των επιχειρήσεων, δηλαδή για λειτουργία των επιχειρήσεων συμβατή με τη διατήρηση του περιβάλλοντος. Οι στρατηγικές που υιοθετούν οι επιχειρήσεις ξεκινούν από την απλή τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας για τον έλεγχο π.χ. των εκπεμπόμενων ρύπων. Ως επόμενο βήμα, εξελίσσονται προς την υιοθέτηση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης για τη διαχείριση των περιβαλλοντικών κινδύνων και τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων. Τέλος, φθάνουν έως την υιοθέτηση μιας "ηθικής στάσης" προς το περιβάλλον και τον μετασχηματισμό του προτύπου με το οποίο η επιχείρηση δομεί τη σχέση της με το περιβάλλον και την κοινωνία στη βάση των αρχών της κοινωνικής ευθύνης και της αειφόρου ανάπτυξης.

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας αποτελεί κεντρική παράμετρο της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη. Μακροπρόθεσμα, η υγεία των οικοσυστημάτων αποτελεί προϋπόθεση για υγιείς ανθρώπους, βιώσιμες επιχειρήσεις, σταθερές οικονομίες και άρα αειφόρο ανάπτυξη. Βεβαίως, οι επιχειρήσεις για να επιβιώνουν θα πρέπει να είναι κερδοφόρες. Ωστόσο, όλο και περισσότεροι υπερεθνικοί οργανισμοί, περιβαλλοντικές οργανώσεις αλλά και επιχειρήσεις υποστηρίζουν ότι η βιοποικιλότητα είναι δυνατόν να συνδέεται με θετικές περιβαλλοντικές, αλλά και κοινωνικές και οικονομικές επιδόσεις των επιχειρήσεων κι επιπλέον ότι η οικονομική απόδοση των επιχειρήσεων εξαρτάται από τις περιβαλλοντικές καικοινωνικές επιδόσεις τους. Χωρίς αυτή η προσέγγιση να έχει εμπεδωθεί ευρέως, όλο και περισσότεροι οργανισμοί την υιοθετούν. Σχηματικά μάλιστα έχει προταθεί η στρατηγική των 3Ε (Environmental protection, Economic growth, social Equity) ή των 3 Ρ (Planet, Profits, People).

Η βιοποικιλότητα προσφέρει ωφέλειες στις επιχειρήσεις

Οι περισσότερες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν φυσικούς πόρους σε κάποιο στάδιο της λειτουργίας τους. Οι υπηρεσίες που παρέχει η βιοποικιλότητα στις επιχειρήσεις είναι πολλαπλές. Ως παράδειγμα:
• Οι υγρότοποι επιτελούν λειτουργίες, όπως η ανάσχεση πλημμυρών ή ο καθαρισμός του νερού.
• Έντομα εποικονιάζουν αυξάνοντας την απόδοση φυτών που χρησιμοποιούνται ως πρώτες ύλες στη βιομηχανία.
• Τα γεωργικά οικοσυστήματα αλληλεπιδρούν θετικά με τα φυσικά οικοσυστήματα.
• Οι ιχθυοκαλλιέργειες ή οι δασικές εκμεταλλεύσεις ασκούνται εντός φυσικών οικοσυστημάτων.
• Η γενετική ποικιλότητα συμβάλλει στη δημιουργία φαρμάκων ή νέων ποικιλιών καλλιεργούμενων φυτών.
Η λειτουργία των επιχειρήσεων επιδρά στη βιοποικιλότητα με ποικίλους τρόπους. Ορισμένες επιχειρήσεις, όπως ιχθυοκαλλιέργειες ή επιχειρήσεις παραγωγής δασικών προϊόντων, διαχειρίζονται οικοσυστήματα. Η λειτουργία τους τελεί υπό περιβαλλοντική αδειοδότηση και πρέπει να διασφαλίζουν την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας τους αλλά και να απολαμβάνουν κατ' ελάχιστο της ανοχής της κοινωνίας, και ιδίως της τοπικής, στις περιοχές όπου λειτουργούν. Το ίδιο ισχύει για επιχειρήσεις ενέργειας ή εξόρυξης, οι οποίες διαχειρίζονται μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, αλλά και για άλλες μεταταποιητικές επιχειρήσεις.

Η επίδραση μιας επιχείρησης στη βιοποικιλότητα μπορεί να προέρχεται από τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιεί οι οποίες π.χ μπορεί να προέρχονται από είδη που υφίστανται υπερεκμετάλλευση.

Στον τομέα των υπηρεσιών, η επίδραση μπορεί να είναι έμμεση και να αφορά π.χ. την κατανάλωση ενέργειας η οποία επιφέρει κλιματικές αλλαγές ή τη χρήση νερού η οποία είναι δυνατό να γίνεται σε βάρος των οικοσυστημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο μη αειφόρος τουρισμός.

Γιατί μια επιχείρηση να υιoθετήσει στρατηγικές για τη βιοποικιλότητα;

• Γιατί η βιοποικιλότητα παράγει ωφέλειες για τις επιχειρήσεις, όπως εξηγήθηκε νωρίτερα.
• Διότι η βιοποικιλότητα προστατεύεται από το διεθνές και εθνικό δίκαιο και η αδειοδότηση των επιχειρήσεων προϋποθέτει ότι οι επιχειρήσεις σέβονται και τηρούν την περιβαλλοντική νομοθεσία.
• Διότι, αν δεν ληφθεί υπόψη η βιοποικιλότητα, οι επιχειρήσεις κινδυνεύουν να υποστούν κυρώσεις όπως η επιβολή προστίμων ή η καταβολή αποζημιώσεων για περιβαλλοντικές ζημίες.
• Επειδή το επενδυτικό κοινό λαμβάνει υπόψη του, μεταξύ άλλων, και τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των επιχειρήσεων θεωρώντας ότι η οικονομική επιτυχία επηρεάζεται από τις περιβαλλοντικές επιδόσεις τους.
• Γιατί οι τοπικές κοινωνίες, η επιστημονική κοινότητα, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις διαμορφώνουν θετικές ή αρνητικές σχέσεις με τις επιχειρήσεις αναλόγως των περιβαλλοντικών επιδόσεων των επιχειρήσεων.
• Επειδή οι αρνητικές συνέπειες στη βιοποικιλότητα δυσφημούν τις επιχειρήσεις ενώ οι θετικές επιδράσεις προάγουν την εικόνα τους και προσελκύουν τους ευαισθητοποιημένους καταναλωτές.
• Επειδή οι εργαζόμενοι, ιδίως όσοι έχουν υψηλή παιδεία, παρακινούνται θετικά όταν εργάζονται για επιχειρήσεις που προσφέρουν στο περιβάλλον και στην κοινωνία.

Τι είδους μπορεί να είναι οι δράσεις των επιχειρήσεων προς όφελος της φύσης και της βιοποικιλότητας;

Ο τύπος των δράσεων ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο της επιχείρησης, το περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί αλλά και με τη στρατηγική που η επιχείρηση έχει υιοθετήσει. Οι δράσεις μπορεί κατά περίπτωση να περιλαμβάνουν:

Εκπόνηση εταιρικών σχεδίων δράσης προς όφελος της βιοποικιλότητας - Ενσωμάτωση των σχεδίων αυτών στο σύστημα περιβαλλoντικής διαχείρισης της επιχείρησης. Ένα εταιρικό σχέδιο δράσης μπορεί να περιλαμβάνει προβλέψεις για διατήρηση των οικοσυστημάτων και ειδών, αειφορική χρήση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων, δίκαιη (equitable) κατανομή των ωφελειών μέσω της ανάπτυξης αμοιβαία επωφελών σχέσεων με την τοπική κοινωνία, ενίσχυση των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης, παρακολούθηση και αξιολόγηση των δραστηριοτήτων της επιχείρησης και των επιπτώσεών τους, δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των δράσεων της επιχείρησης για τη φύση και τη βιοποικιλότητα και αναγνώριση νέων ευκαιριών για βελτίωση των σχετικών επιδόσεων.

Υποστήριξη δράσεων διατήρησης της φύσης μέσω χρηματοδότησης των δράσεων περιβαλλοντικών οργανώσεων ή επιστημονικών οργανισμών.

Συμμετοχή του προσωπικού των επιχειρήσεων σε δράσεις που ωφελούν τη φύση για τις οποίες δεν απαιτείται εξειδικευμένη γνώση (π.χ. φυτεύσεις, καταγραφές).

Aντισταθμιστικά μέτρα. Σε περιπτώσεις που η δραστηριότητα μιας επιχείρησης έχει δυσμενείς συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον μιας περιοχής, όπως είναι η περίπτωση των μεταλλευτικών εταιριών, εξετάζονται αντισταθμιστικά μέτρα. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν:
• Υποστήριξη στην εκπόνηση σχεδίων διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών στον ευρύτερο χώρο δραστηριοποίησης της επιχείρησης και εξεύρεση ή διάθεση πόρων για την εφαρμογή τους.
• Χρηματοδότηση έρευνας με σκοπό την παραγωγή ωφελειών σε επίπεδο χώρας που φιλοξενεί την επιχείρηση.
• Μέτρα αποζημίωσης, με την ενίσχυση της διατήρησης της βιοποικιλότητας σε μια γειτονική ή παρεμφερή από άποψη φύσης περιοχή.

Η λογική των αντισταθμιστικών μέτρων είναι αμφιλεγόμενη, καθώς τίθενται ερωτήματα για τον τρόπο υπολογισμού της αξίας της βιοποικιλότητας και για τη δυνατότητα "αντικατάστασής" της. Μερικοί, μάλιστα, υποστηρίζουν ότι η απώλεια οικοσυστημάτων και ειδών δεν είναι δυνατό να αντισταθμιστεί. Σε κάθε περίπτωση, κατά τον σχεδιασμό των αντισταθμιστικών μέτρων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των ενδιαφερόμενων, ώστε να διασφαλίζεται η ευρύτερη δυνατή συμφωνία ότι τα λαμβανόμενα μέτρα είναι επαρκή και αποδεκτά.

Αποκατάσταση χώρων που έχουν υποβαθμιστεί από τη λειτουργία της επιχείρησης και δεν χρησιμοποιούνται πλέον. Πολλές επιχειρήσεις, ιδίως στον κλάδο της εξόρυξης, εφαρμόζουν δράσεις αποκατάστασης των περιοχών τις οποίες απελευθερώνουν μετά τη χρήση, με αποτέλεσμα να έχει αποκτηθεί σχετική πείρα, ιδίως στην αηοκατάσταση οικοσυστημάτων. Για την επιτυχή αποκατάσταση απαιτείται τόσο σχετική γνώση και πείρα όσο και η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών. Η συνεργασία των επιχειρήσεων με τοπικές αρχές και οικολογικές οργανώσεις, η χρηματοδότηση έρευνας για την αποκατάσταση, ή η εκπαίδευση του προσωπικού των επιχειρήσεων στην αποκατάσταση και διαχείριση οικοσυστημάτων είναι παραδείγματα επιμέρους ενεργειών που περιλαμβάνονται σε έργα αποκατάστασης.

Βιοποικιλότητα και οικονομία

Παράλληλα με τις δράσεις που αναλαμβάνουν επιχειρήσεις προς όφελος της φύσης και της βιοποικιλότητας, αντικείμενο μελέτης και προώθησης αποτελεί η οικονομική διάσταση της διατήρησης της βιοποικιλότητας με την έννοια:

(α) Επενδύσεων για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Κατά τις διασκέψεις των μελών της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, έχει τονισθεί η ανάγκη να επενδυθούν πόροι για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και για τη συμμετοχή τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα σε αυτές τις επενδύσεις. Αρκετοί περιβαλλοντικοί οργανισμοί επανεξετάζουν την παραδοσιακή σχέση του περιβαλλοντικού χώρου με τον τραπεζικό τομέα, που αφορούσε κυρίως την καταγγελία προς τις τράπεζες για τις χρηματοδοτήσεις που δίνουν σε έργα με περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι οργανισμοί αυτοί αναλαμβάνουν προσπάθειες να πείσουν τον τραπεζικό τομέα ότι η χρηματοδότηση έργων διατήρησης της βιοποικιλότητας είναι πράξη κοινωνικής ευθύνης και συμβάλλει στη θετική εικόνα των τραπεζικών οργανισμών. Ακόμη παραπέρα, αναζητούν καινοτόμες προσεγγίσεις για οικονομικά βιώσιμες επενδύσεις σε έργα για τη βιοποικιλότητα στα πλαίσια ευρύτερων προγραμμάτων, προϊόντων ή υπηρεσιών.

(β) Παροχής πράσινων ή οικολογικών υπηρεσιών. Η φύση, η βιοποικιλότητα, το τοπίο, είναι και οικονομικά αγαθά στον βαθμό που γεννούν ευκαιρίες για υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας π.χ. για οικοτουρισμό, τοπικά προϊόντα ή υγιεινή διατροφή. Διανοίγονται με τον τρόπο αυτό προοπτικές για τους διαχειριστές προστατευόμενων περιοχών ή τους αγρότες ώστε να δημιουργήσουν εισοδήματα από μια "επιχειρηματικότητα της υπαίθρου".

Βιβλιογραφία

• Drucker, G., J. Roberts and R. Walters. 2002. Biodiversity and the
financial sector. Α relationship with mutual advantages. ECNC. 72 pp.
• Earthwatch Europe, IUCN, WBCSD. 2002. Business and biodiversity:
Τhe handbook for corporate action. 56 pp.
• Earthwatch Europe. 2002. Business and biodiversity. Α guide for UK-
based companies operating internationally. Α companion volume to
the 'Business and biodiversity' series. 48 pp.
• Earthwatch Europe. 2002. Business and biodiversity. Α UK business
guide for understanding and integrating nature conservation and
biodiversity into environmental management systems. 17 pp.
• Earthwatch Institute. 2000. Case studies ίπ business and biodiversity. Α companion volume to 'Business and biodiversity: a UK business guide for understanding and integrating nature conservation and biodiversity into environmental management systems'. 30 pp.
• Hounsell Steve. 1997. Biodiversity conservation - Making the link wίth
business. Ontario Power Generation (OPG). 20 pp.
• Stone Ο., Κ. Ringwood, and F. Vorhies. 1997. Business and biodiversity: Α guide for the private sector. 64 pp.
• Walters R. and L. Β. Hoffmann (eds.). 1999. Globalisation, ecology and
economy. Bridging worlds. Globus and ECNC. 276 pp.

Περιοδικό "ΑΜΒΙΒΙΟΝ"
της Ευτυχίας Αλεξανδρίδου
Διμηνιαία έκδοση του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων - Υγροτόπων
Τεύχος 54, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2004