|
Οι δύο τελευταίες δεκαετίες έφεραν πραγματική επανάσταση στις αντιλήψεις
για τον σχεδιασμό των κτιρίων. H ανάγκη για μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης,
το σύνδρομο των "άρρωστων κτιρίων" και η ανάδυση νέων τεχνολογιών
δημιούργησαν ένα πραγματικό κίνημα, με την ονομασία "οικολογική ή
αειφορική δόμηση". Τα "πράσινα κτίρια" δεν είναι πλέον
φουτουριστικές κατασκευές, αλλά προχωρημένα προϊόντα της τεχνολογικής
εξέλιξης που υπακούουν στις απαιτήσεις για νέα ποιότητα. Είναι κτίρια
που ικανοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ανάγκες των χρηστών, μειώνουν
στο ελάχιστο τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, προστατεύουν την υγεία των
ενοίκων και τα οικοσυστήματα. Υπακούουν, εν τέλει, στις απαιτήσεις της
αειφορίας που σιγά σιγά περνάει από τη θεωρία στην πράξη, από το όραμα
στην καθημερινότητα των ανθρώπων.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν αξιοποιήσαμε τις ευκαιρίες, όπως για παράδειγμα
το Ολυμπιακό Χωριό. H οργανωμένη δόμηση συνεχίζει να παράγει τεχνολογικά
αναχρονιστικές κατοικίες, ενώ οι εμπορικές χρήσεις προτιμούν να επενδύουν
σε περιττή πολυτέλεια (γυάλινα κτίρια) και σε ενεργοβόρα συστήματα. Κι
όμως, μία άλλη αντίληψη και ένα σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο θα μπορούσαν
να μας φέρουν μπροστά σε μια νέα αγορά με ευκαιρίες για την επιχειρηματικότητα,
με πολλές νέες θέσεις εργασίας και καινοτομικά προϊόντα. H οικολογική
δόμηση θα μπορούσε να είναι ένα από τα οχήματα για την αειφόρο οικονομία.
Αν όμως δεν μπορούμε να φαντασθούμε το μέλλον, ας ρίξουμε μια ματιά στο
παρελθόν. Από τις έρευνες των ανθρωπολόγων ξέρουμε πως, απέναντι και σε
πολύ πιο δύσκολες συνθήκες, οι άνθρωποι έβρισκαν πάντοτε τον τρόπο να
προσαρμόζονται. Ιδιαίτερα οι πρωτόγονοι λαοί οι οποίοι ήταν αναγκασμένοι
να "δουλεύουν μέσα σε μια οικονομία των περιορισμένων πόρων",
δεν είχαν το περιθώριο να κάνουν λάθη ή να σπαταλήσουν πολύτιμες πρώτες
ύλες και αγαθά. Εξάλλου, οι τεχνολογίες τους ήταν τόσο ανεπτυγμένες όσο
ακριβώς χρειαζόταν για να εξασφαλιστεί ένα μίνιμουμ επιβίωσης σε ένα πολύ
πιο "εχθρικό" περιβάλλον. Σήμερα μπορούμε μέσα απ' αυτό το πρίσμα
να μελετήσουμε τους τρωγλοδύτες (Matmata) της Σαχάρας, τα Bungalows των
αποίκων της Αυστραλίας και τα υπόσκαφα της Σαντορίνης, όπως μπορούμε να
καταλάβουμε τι σήμαινε για την αρχαιότητα η πολεοδομία της Πριήνης και
της Μαρώνειας. Μπορούμε να δούμε τον ρόλο που έπαιζε η σωστή θέση του
σπιτιού μέσα στον χώρο (στο οικόπεδο θα λέγαμε σήμερα), ο κατάλληλος προσανατολισμός,
η λειτουργική κάτοψη και η επιλογή των υλικών, όχι με βάση τη μόδα, αλλά
με βάση τις ανάγκες που έπρεπε να εξυπηρετηθούν.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι παραδοσιακές κοινωνίες αξιοποίησαν με
σοφία αυτό που ήταν διαθέσιμο στη φύση. Οι βοσκοί της Σιβηρίας τύλιγαν
με γούνες την καλύβα τους κι από πάνω στοίβαζαν το χιόνι (ήξεραν πως είναι
μονωτικό). Καθώς ο χειμώνας πλησίαζε στο τέλος του, το χιόνι άρχιζε να
λιώνει και το σπίτι απαλλασσόταν απ' τη λευκή προστασία του, ώσπου αυτή
γινόταν περιττή. Αντίστοιχες τεχνικές θα συναντήσουμε και σε περιοχές
της ορεινής Ελλάδας, όπου τα ξύλα για το τζάκι τοποθετούνταν σε κατακόρυφες
στοίβες στους βορινούς τοίχους του σπιτιού. H πρακτική αυτή πρόσφερε μια
ρυθμιζόμενη προστασία από τον "καιρό", αφού η κατανάλωση των
καυσόξυλων - καθώς η άνοιξη διαδεχόταν τον χειμώνα - μείωνε σιγά σιγά
το πάχος της φυσικής πανοπλίας του σπιτιού. Σε πολλά νησιά του Αιγαίου,
οι κάτοικοι, αλλά πολύ περισσότερο οι μάστορες, ήξεραν πως η μεγάλη θερμική
μάζα (από ψημένη λάσπη ή πέτρα) ήταν η καλύτερη προστασία από τις απότομες
μεταβολές της θερμοκρασίας ή από μεγάλες θερμοκρασιακές διαφορές ανάμεσα
στην ημέρα και τη νύχτα, πολύ συχνές στα μεσογειακά κλίματα.
Εξαιρετικές ήταν και οι τεχνικές μόνωσης της οροφής: τα επάλληλα στρώματα
από καλάμια, φύκια, χαλίκια και συμπιεσμένο χώμα προκαλούν ακόμη τον θαυμασμό
των μηχανικών. Οι "παλαιοί" γνώριζαν ακόμη πως όσο πιο μικρή
είναι μία επιφάνεια εκτεθειμένη στον ήλιο τόσο πιο αποτελεσματικά αντιστέκεται
στις καλοκαιρινές επιθέσεις του ήλιου. Η συνεχής δόμηση και τα σφαιρικά
κελύφη δεν έγιναν, βέβαια, για να τα απαθανατίζουν οι ξένοι τουρίστες.
Στην περίπτωση αυτή η αισθητική δεν ήταν παρά το αποτέλεσμα μιας δυναμικής
και δημιουργικής σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον του.
Είναι κι αυτός ένας άλλος τρόπος να διδαχτούμε απ' την παράδοση. Αποσυνδέοντας,
δηλαδή, την ουσία από το φολκλόρ.
Εφημερίδα
"ΤΑ ΝΕΑ"
του Ηλία Ευθυμιόπουλου
3 Σεπτεμβρίου 2004
Εικόνα: www.online-arts.net/.../ molinari/santorini.jpg
|
