Εισαγωγή - Γενικά Στοιχεία
Μέγεθος & Σχήμα
Η προέλευση των λιμνών καθορίζει το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά τους.
Φυσικές λίμνες
 

Είναι οι λίμνες που δημιουργήθηκαν από τη δράση γεωλογικών διεργασιών, όπως η υποχώρηση των παγετώνων, η ηφαιστειακή δράση και οι σεισμοί, η διάβρωση των ασβεστολιθικών πετρωμάτων και η επίδραση των ποταμών.
Tεχνητές λίμνες
 

Συχνά αναφέρονται και ως φραγμαλίμνες, ταμιευτήρες ή υδατοδεξαμενές. Σχηματίστηκαν με κατασκευή φραγμάτων σε ποταμούς ή αποστράγγιση ρεμάτων και χειμάρρων. Οι τεχνητές λίμνες ποικίλουν σε μέγεθος και σχήμα και περιλαμβάνουν το σύνολο της διαβάθμισης από τη μικρότερη υδατοδεξαμενή μέχρι τους μεγαλύτερους ταμιευτήρες και τις λίμνες που προήλθαν από τη δημιουργία φραγμάτων σε μεγάλους ποταμούς.
Γενικά όμως, όταν αναφερόμαστε είτε σε φυσικές είτε σε τεχνητές λίμνες, απλά τις αποκαλούμε λίμνες.

Σχέση έκτασης λίμνης και λεκάνης απορροής
 

Αν μια λίμνη έχει σχετικά μικρή έκταση αναλογικά με τη λεκάνη απορροής της, υπάρχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να γεμίσει από τα φερτά υλικά των χειμάρρων ή να επηρεασθεί από τα θρεπτικά που μεταφέρουν, απ' ότι μια μεγάλη λίμνη που διαθέτει αναλογικά σχετικά μικρή λεκάνη απορροής.
Κλίμα και έδαφος
 

Οι λίμνες σε περιοχές με υψηλή βροχόπτωση και επικλινή, ευδιάβρωτα και πλούσια σε θρεπτικά, εδάφη έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν επεισόδια "άνθησης ύδατος" ή εκρήξεων φυτοπλαγκτού και επέκτασης των υδροχαρών φυτών, απ' ότι οι λίμνες σε ξηρά κλίματα και άγονα εδάφη.
Τοπογραφία
 

Γενικά, όσο μεγαλύτερη είναι η κλίση των εδαφών στη λεκάνη απορροής τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα κατάληξης των διάφορων ρυπαντών στη λίμνη .
Υγρότοποι
 

Οι παραλίμνιοι υγρότοποι (υγρολίβαδα, υδρόφιλα δάση κ.λπ.) συχνά συγκρατούν τους διάφορους ρυπαντές πριν εισέλθουν στη λίμνη, αποτρέπουν δηλαδή την είσοδο τους στη λίμνη, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα των νερών των λιμνών. Τα υγρολίβαδα και τα παραλίμνια υδρόφιλα δάση προσφέρουν, επίσης, το κατάλληλο περιβάλλον για την υποστήριξη μεγάλης ποικιλίας χλωρίδας και πανίδας.
Το εσωτερικό περιβάλλον των λιμνών (το υδάτινο σώμα)
 

Η κατανόηση της συσχέτισης ανάμεσα στη λίμνη και τη λεκάνη απορροής της είναι μόνο η αρχή. Για να κατανοήσουμε πλήρως τα λιμναία οικοσυστήματα και να προτείνουμε τις κατάλληλες δράσεις προστασίας τους, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αντιληφθούμε τις διεργασίες που συμβαίνουν στο υδάτινο σώμα των λιμνών.
Το εσωτερικό περιβάλλον των λιμνών καθορίζεται από μια σειρά παραμέτρων που περιλαμβάνουν:
α. Το ισοζύγιο του νερού της λίμνης: Τα χαρακτηριστικά της λεκάνης απορροής έχουν μεγάλη επίδραση στο υδατικό ισοζύγιο μιας λίμνης. Ο όγκος των νερών που εισέρχεται στη λίμνη με τη βροχόπτωση, από υπόγειες πηγές και με την επιφανειακή απορροή χειμάρρων και ρεμάτων, σε σχέση με το νερό που εξέρχεται από τη λίμνη είτε με επιφανειακή εκροή είτε εξαιτίας της εξάτμισης, της διαπνοής των φυτών και των υπόγειων (υπεδάφιων) διαρροών, καθορίζουν τη συγκέντρωση των θρεπτικών, των φερτών υλών και άλλων ουσιών, πιθανών ρυπαντών στο εσωτερικό της λίμνης.
β. Τον χρόνο παραμονής ή τον χρόνο ανανέωσης του νερού της λίμνης: Ο χρόνος που απαιτείται για την πλήρη ανανέωση του συνόλου του νερού μιας λίμνης είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας. Για παράδειγμα, αν ο όγκος των νερών μιας λίμνης είναι σχετικά μικρός και η απορροή σχετικά μεγάλη, τότε ο χρόνος παραμονής των νερών στη λίμνη θα είναι μικρός. Συνεπώς, τα θρεπτικά που είναι δυνατόν να προκαλέσουν εκρήξεις του φυτοπλαγκτού, γρήγορα θα απομακρύνονται από το υδάτινο σώμα. Αντίθετα, αν ο χρόνος ανανέωσης των νερών είναι μεγάλος και οι συνθήκες θερμοκρασίας και θρεπτικών κατάλληλες, η ανάπτυξη του φυτοπλαγκτού ευνοείται.
γ. Τη θερμική στρωμάτωση της λίμνης: Στις περισσότερες λίμνες οι εποχιακές διαφορές της θερμοκρασίας του αέρα και του νερού προκαλούν αναστροφή του νερού, ανάμειξη δηλαδή του επιφανειακού νερού με το νερό των βαθύτερων στρωμάτων της λίμνης. Ανάμειξη των νερών μπορεί να προκληθεί και από τον άνεμο. Το παραπάνω φαινόμενο, η αναστροφή του νερού, είναι σημαντικό καθώς τα θρεπτικά στοιχεία που είναι συχνά αποθηκευμένα στο ίζημα του πυθμένα, εμπλουτίζουν τα ανώτερα στρώματα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους φωτοσυνθετικούς οργανισμούς (φυτοπλαγκτόν, ανώτερα υδρόβια φυτά).

δ. Τον κύκλο των θρεπτικών στο εσωτερικό της λίμνης: Σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου στα στρώματα των νερών κοντά στον πυθμένα παρατηρείται απελευθέρωση φωσφόρου από το ίζημα. Ο εμπλουτισμός του νερού με φώσφορο ευνοεί την ανάπτυξη των φωτοσυνθετικών οργανισμών.
ε. Το υδάτινο περιβάλλον ως ενδιαίτημα της χλωρίδας και της πανίδας: Το περιβάλλον της λίμνης είναι σημαντικό για πολλά φυτά, ψάρια, υδρόβια πουλιά και άλλα ζώα. Οι κύκλοι ζωής πολλών ειδών εξαρτώνται αποκλειστικά από το νερό της λίμνης. Συχνά βέβαια, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τις λίμνες αποκλειστικά ως χώρους αναψυχής και όχι ως ζωντανά οικοσυστήματα με καθοριστικό ρόλο για ποικίλες μορφές ζωής.
Παραγωγικότητα των λιμνών
 

Οι συνθήκες στο εσωτερικό της υδάτινης μάζας της λίμνης και οι σχέσεις ανάμεσα στη λίμνη και τη λεκάνη απορροής καθορίζουν την παραγωγικότητα του συστήματος. Η βιολογική (πρωτογενής) παραγωγικότητα μιας λίμνης εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των θρεπτικών (των απαραίτητων δηλαδή για την ανάπτυξη των φυτών ουσιών) και διαμορφώνει την τροφική κατάσταση της λίμνης. Ακραίες τιμές παραγωγικότητας (υψηλές ή χαμηλές) περιορίζουν συνήθως σημαντικά την υδρόβια ζωή. Υψηλή παραγωγικότητα ισοδυναμεί με υπέρμετρη αύξηση του φυτοπλαγκτού και της υπόλοιπης υδρόβιας βλάστησης. Αντίθετα, η χαμηλή παραγωγικότητα περιορίζει την υδρόβια ζωή.
Ανάλογα με την τροφική τους κατάσταση, οι λίμνες διακρίνονται σε ολιγότροφες (λιγότερο παραγωγικές), μεσότροφες (μέτρια παραγωγικές), εύτροφες (πολύ παραγωγικές) και υπερεύτροφες (παραγωγικότερες όλων των άλλων). Η μετάβαση από την ολιγοτροφική στην ευτροφική κατάσταση είναι μια φυσική διεργασία που πραγματοποιείται σε διάστημα χιλιάδων ή και εκατομμυρίων χρόνων καθώς θρεπτικά υλικά από τη λεκάνη απορροής εισέρχονται σταδιακά (με αργούς ρυθμούς) στη λίμνη. Ωστόσο, ανθρωπογενείς επεμβάσεις στη λεκάνη απορροής είναι δυνατό να προκαλέσουν ραγδαίες αλλαγές στην τροφική κατάσταση της σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αύξηση της τροφικής κατάστασης μιας λίμνης είναι επιθυμητή μέχρι ένα σημείο, αφού συνεπάγεται την αύξηση των αλιευμάτων. Η παγίωση όμως ευτροφικών ή υπερευτροφικών συνθηκών σε μια λίμνη αποτελεί ανεπιθύμητη κατάσταση, αφού, συχνά, συμβάλλει στη διαμόρφωση ανοξικών συνθηκών στα βαθύτερα στρώματα, διαφοροποιώντας σταδιακά τη σύνθεση των λιμναίων βιοκοινοτήτων.
Παράγοντες που απειλούν τις λίμνες
 

Η εφαρμογή κατάλληλων πρακτικών διαχείρισης στη λίμνη και στη λεκάνη απορροής της προϋποθέτει την κατανόηση των διεργασιών που συμβαίνουν στο εσωτερικό τους. Κύριες απειλές για τις λίμνες είναι:
α. Αφθονία θρεπτικών: Οδηγεί σε υπέρμετρη αύξηση του φυτοπλαγκτού (άνθηση του νερού) και άλλων φυτικών μορφών με συνέπεια τη μείωση του διαθέσιμου στα ψάρια και στους άλλους οργανισμούς οξυγόνου.
β. Οργανικά απόβλητα: Η αποικοδόμηση των οργανικών υλικών μπορεί να προκαλέσει ανεπάρκεια οξυγόνου στο νερό, γεγονός που δυσχεραίνει την επιβίωση των ψαριών και των υπόλοιπων υδρόβιων οργανισμών.
γ. Αύξηση του ιζήματος: Η εισροή στη λίμνη φερτών υλών από τη λεκάνη απορροής μειώνει το βάθος της, καταστρέφει, πιθανώς, το περιβάλλον αρκετών φυτικών και ζωικών οργανισμών και μπορεί να φράξει κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες τα βράγχια των ψαριών και να προκαλέσει ασφυξία ή να καταστρέψει τα αυγά τους.
δ. Βαριά μέταλλα και οργανικές χημικές ενώσεις: Όπως τα PCBs (πολυχλωριωμένα διφαινύλια), δηλητηριάζουν ψάρια και οστρακοειδή.
ε. Απότομες αυξομειώσεις της στάθμης του νερού: Εξαιτίας της εκμετάλλευσης της λίμνης για παραγωγή ενέργειας ή για άρδευση και άλλες χρήσεις. Οι απότομες αυξομειώσεις της στάθμης των νερών προκαλούν προβλήματα στους περισσότερους οργανισμούς.
στ. Πηγές ρύπανσης: Στο σύνολο της λεκάνης απορροής εντοπίζεται, συχνά, ποικιλία πρωτογενών πηγών ρύπανσης, όπως γεωργικές καλλιέργειες που προκαλούν εισροές αζώτου, φωσφόρου, ιζημάτων, φυτοφαρμάκων και οργανικών υλικών στη λίμνη. Κι ακόμη, εκπλύσεις από αστικές περιοχές περιέχουν συνήθως υπολείμματα καυσίμων, μετάλλων, βακτηρίων, θρεπτικών στοιχείων κ.λπ. που μεταφέρονται στις λίμνες μέσω των αποχετευτικών δικτύων ή και μέσω του δικτύου όμβριων υδάτων. Επίσης, διαρροές από άλλα συστήματα αποχέτευσης (υπόνομοι, βόθροι), συντελούν στη ρύπανση ή και στη μόλυνση των λιμνών εξαιτίας των θρεπτικών, των βακτηρίων ή και άλλων οργανικών αποβλήτων που καταλήγουν σε αυτές. Η καταστροφή της παρόχθιας βλάστησης εξαιτίας κατασκευαστικών έργων, συνήθως, επιφέρει προβλήματα στις λίμνες και υποβαθμίζει την ποιότητα των νερών τους. Τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, συχνά, περιέχουν ρύπους που μεταφέρονται στο έδαφος με τη βροχή και αποτελούν σημαντική απειλή για λίμνες που βρίσκονται σε περιοχές όπου υπάρχει βαριά βιομηχανία. Τέλος, η αστικοποίηση γεωργικών και δασικών εκτάσεων δημιουργεί "σκληρές" επιφάνειες όπως αυτές των δρόμων, των χώρων στάθμευσης των οχημάτων, των στεγών, των πεζοδρομίων κ.ά. Το φαινόμενο αυτό αυξάνει την ταχύτητα των απορροών στις λίμνες και προκαλεί διάβρωση στις όχθες των ποταμών, θολερότητα στο νερό και υποβάθμιση του περιβάλλοντος της άγριας ζωής.
Δραστηριότητες που απειλούν τις λίμνες
 

Θεωρητικά, στις μέρες μας, σε αρκετές από τις δραστηριότητες που παραδοσιακά αποτελούσαν πηγές ρύπανσης έχουν τεθεί περιβαλλοντικοί όροι, π.χ. στην κατασκευή κτιρίων και δρόμων, στη διάθεση αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων κ.λπ.. Γι' αυτό και το ενδιαφέρον επικεντρώνεται πια σε δραστηριότητες μικρότερης κλίμακας που μπορούν να αποτελούν απειλή για τις λίμνες. Για παράδειγμα, διαρροές αστικών αποβλήτων μπορούν να συμβάλλουν στη ρύπανση των λιμνών και στον υπερεμπλουτισμό των νερών τους με θρεπτικά, με τελική κατάληξη την παρουσία φαινομένων "άνθησης" του νερού της.
Κι ακόμη, η υπερβολική χρήση λιπασμάτων σε κήπους και πάρκα στις αστικές ή ημιαστικές παραλίμνιες εκτάσεις συμβάλλουν επίσης στον εμπλουτισμό των λιμνών με θρεπτικά. Παράλληλα, η αφαίρεση της βλάστησης από τις παρόχθιες και παραλίμνιες περιοχές με σκοπό τη δημιουργία παραλιών ή χώρων αναψυχής αναστέλλει τη λειτουργία του φυσικού συστήματος ρύθμισης των εισροών στη λίμνη. Παρόχθιες και παραλίμνιες περιοχές με βλάστηση συγκρατούν στα εδάφη τους θρεπτικά και άλλα φερτά υλικά, εμποδίζοντας τη διοχέτευση τους στη λίμνη. Επιπλέον, η χρήση πλωτών μέσων με ισχυρές εξωλέμβιες μηχανές σε ρηχές περιοχές των λιμνών επιδρά στα εμπλουτισμένα με θρεπτικά ιζήματα του πυθμένα και καταστρέφει την υδρόβια ζωή. Διαρροές από τις μη κατάλληλα συντηρημένες μηχανές των πλωτών μέσων επιβαρύνουν περισσότερο την ποιότητα του νερού των λιμνών.
Τέλος, οι γεωργικές δραστηριότητες ακόμα και μικρής κλίμακας σε παραλίμνιες εκτάσεις αποτελούν ισχυρότατο παράγοντα επιβάρυνσης των νερών εξαιτίας της απόπλυσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων ή και εξαιτίας της διείσδυσης τους στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα.