Μονοήμερο πρόγραμμα: Μας Περιβάλλουν – Ο Κόσμος των Πουλιών
Για μαθητές/τριες Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου
Επιλογή θέματος:
Η Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς χαρακτηρίζεται από ποικιλία οικοσυστημάτων, που φιλοξενούν διαφορετικά είδη ορνιθοπανίδας. Αλπικά οικοσυστήματα στην Πίνδο, όπου κυριαρχούν αρπακτικά πουλιά (χρυσαετοί, αετογερακίνες, βραχοκιρκίνεζα κ.ά.), δασικά οικοσυστήματα με κίσσες και δρυοκολάπτες, οικοσυστήματα του ποταμού Αλιάκμονα με νεροκότσυφες και το ιδιαίτερα πλούσιο σε υδρόβια και παρυδάτια πουλιά λιμναίο οικοσύστημα της Καστοριάς.
Ειδικότερα, στη Λίμνη της Καστοριάς και στη λεκάνη απορροής της έχουν καταγραφεί περισσότερα από 220 είδη πουλιών, όταν στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 432 είδη. Χαρακτηρισμένη ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά, η Λίμνη της Καστοριάς είναι παράλληλα ελκυστική για την παρατήρηση, προσέγγιση και αναγνώριση των ειδών της ορνιθοπανίδας που φιλοξενεί. Εύκολα προσβάσιμες όχθες υποστηρίζουν την προσέγγιση της ορνιθοπανίδας και δίνουν τη δυνατότητα διεξαγωγής εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με μαθητικές ομάδες.
Η γειτνίαση της λίμνης με το αστικό περιβάλλον έχει δημιουργήσει συνθήκες εξοικείωσης του ανθρώπου με ορισμένα είδη πουλιών και το αντίστροφο. Η καθημερινότητα των ανθρώπων της περιοχής εμπλουτίζεται με εικόνες κύκνων να ζευγαρώνουν, με φωλιές σκουφοβουτηχταριών, με αποικίες λαγγόνων σε δέντρα, με τον συγχρονισμό των αργυροπελεκάνων στην εύρεση τροφής. Εικόνες με όμορφα στιγμιότυπα ζωής που προκαλούν και το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών στο πλαίσιο ενός προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Από την άλλη πλευρά, ένα αστικό περιβάλλον τόσο κοντά στη λίμνη καθιστά το παραλίμνιο περιβάλλον και την ορνιθοπανίδα του ιδιαίτερα ευαίσθητα στην πίεση των ανθρώπινων παρεμβάσεων. Καθίσταται συνεπώς επιτακτική η ανάγκη της σωστής ενημέρωσης για την αλληλεπίδραση ανθρώπου – λιμναίου οικοσυστήματος – ορνιθοπανίδας.
Λέγεται ότι η μεγαλύτερη απειλή για τα πτηνά είναι η συρρίκνωση των βιοτόπων τους. Προσεγγίζοντας τον κόσμο τους, δίνεται η δυνατότητα συσχέτισης της προστασίας τους με τη διατήρηση και ενός μεγάλου αριθμού άλλων οργανισμών, οι οποίοι συνυπάρχουν με τα πουλιά και αξιοποιούν τους ίδιους βιότοπους με αυτά.
Πολλά είδη πουλιών, στη διάρκεια της ζωής τους αξιοποιούν περισσότερους από έναν βιότοπους σε διαφορετικά μέρη του πλανήτη, καθώς μεταναστεύουν. Αναδεικνύεται, συνεπώς, η ανάγκη της ευαισθητοποίησης του κοινού για την κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων που αφορούν την ορνιθοπανίδα.
Με βάση τις παραπάνω σκέψεις και διαπιστώσεις σχεδιάστηκε και υλοποιείται το πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης «Μας Περιβάλλουν: Ο Κόσμος των Πουλιών». Άλλωστε, ο εντυπωσιακός κόσμος των πουλιών, με τα χρώματα και τους ήχους του, εύκολα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για να εκδηλωθεί η ευαισθησία που κρύβει κάθε άνθρωπος για το περιβάλλον.
Διάρκεια προγράμματος: 7 διδακτικές ώρες
Βασικές έννοιες του προγράμματος:
Πτηνό, πτέρωμα, οικολογική σημασία των πτηνών, βιότοπος, προσαρμογή, μετανάστευση, μεταναστευτικοί σταθμοί, δακτυλίωση πτηνών, επιδημητικό είδος, αποδημητικό είδος, καλοκαιρινός επισκέπτης, χειμερινός επισκέπτης, διαβατικό πτηνό, τυχαίος επισκέπτης, ξενικά είδη, φυλετικός διμορφισμός, εποχικός διμορφισμός, τροφική αλυσίδα, κορυφαίοι καταναλωτές, βιοδείκτες, ανθρωπογενείς απειλές, σημαντικές περιοχές για τα πτηνά, παγκόσμια απειλούμενα είδη, θήρευση
Ροή προγράμματος:
Στάδιο 1.Υποδοχή – Ενημέρωση των μαθητών/τριών για το πρόγραμμα
Στάδιο 2. Θεωρητική προσέγγιση του θέματος
Με την προβολή κατάλληλα επιλεγμένου φωτογραφικού υλικού (παρουσίαση PowerPoint) και επιζητώντας την ενεργό συμμετοχή των μαθητών/τριών μέσω διαλόγου, προσεγγίζεται θεωρητικά ο κόσμος των πουλιών. Αρχικά γίνεται αντιληπτή η επιλογή του τίτλου «Μας περιβάλλουν: Ο Κόσμος των Πουλιών». Στη συνέχεια δίνεται βαρύτητα στην αξία και τον σημαντικό ρόλο των πουλιών στη φύση. Επίσης, προσεγγίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και οι προσαρμογές που ανέπτυξαν διαχρονικά. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη μετανάστευση, στην αναγκαιότητα προστασίας των μεταναστευτικών σταθμών και κατ’ επέκταση στη σχέση πουλιών – βιοτόπων. Το θεωρητικό μέρος ολοκληρώνεται με αναφορά στις δράσεις του ανθρώπου που απειλούν ή προστατεύουν τον κόσμο των πουλιών. Τέλος, η προβολή video όπου παρουσιάζονται μόνο τα πτηνά της περιοχής σε διαφορετικές εποχές, βοηθάει τα παιδιά να προϊδεαστούν για τη βιωματική προσέγγιση που ακολουθεί.
Στάδιο 3. Πρακτικό μέρος – Δραστηριότητες πεδίου
α) Χωρισμός σε ομάδες: Η συγκρότηση δύο ομάδων πραγματοποιείται με τη διανομή μικρών φωτογραφιών με πουλιά που ζουν σε δύο διαφορετικούς βιότοπους π.χ. λίμνη – δάσος.
Οι ομάδες ενημερώνονται για τις δραστηριότητες στο πεδίο. Οι δραστηριότητες διεξάγονται σε παραλίμνια διαδρομή, πολύ κοντά στο Κ.Ε.ΠΕ.Α. Καστοριάς. Περιλαμβάνουν τρία παιχνίδια που πραγματοποιούνται σε τρεις σταθμούς της διαδρομής, ενώ βασική δραστηριότητα, σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής, είναι η ορνιθοπαρατήρηση.
Για τη συμμετοχή των μαθητών/τριών στις δραστηριότητες πεδίου είναι απαραίτητος συγκεκριμένος εξοπλισμός που διανέμεται στους/στις μαθητές/τριες: έντυποι οδηγοί αναγνώρισης πτηνών (ειδικά προσαρμοσμένοι στα είδη που συνήθως εντοπίζονται στο συγκεκριμένο περιβαλλοντικό μονοπάτι), κιάλια, τηλεσκόπια, φωτογραφικές μηχανές, κόλλες χαρτιού για σχεδιασμό και καταγραφή των ειδών.
Διανέμονται επίσης στους/στις μαθητές/τριες ρόλοι. Κάθε ομάδα ορίζει:
– τον φωτογράφο της,
– τον σκιτσογράφο, που θα σχεδιάσει σε χαρτί κάποια είδη πουλιών που θα παρατηρηθούν,
– ένα άτομο που θα καταγράφει όλα τα είδη που θα παρατηρήσει και θα αναγνωρίσει η ομάδα,
– ένα άτομο που θα αναλάβει να περιγράψει γραπτώς μερικά παρατηρούμενα είδη.
β) Τις εργασίες κάθε ομάδας στο πεδίο επιβλέπει ένας εκπαιδευτικός του Κ.Ε.ΠΕ.Α. Καστοριάς. Κάθε ομάδα βαθμολογείται για κάθε είδος πουλιού που θα αναγνωρίσουν τα παιδιά, όσο και για τα σκίτσα και τις περιγραφές που θα πραγματοποιήσουν.
Τα παιχνίδια που συμπεριλαμβάνονται στις δραστηριότητες πεδίου διεξάγονται σε τρία προεπιλεγμένα σημεία της διαδρομής. Πέρα από τον ψυχαγωγικό τους χαρακτήρα δίνουν τη δυνατότητα για προβληματισμό σε θέματα όπως:
– η σχέση και εξάρτηση των πουλιών με τον βιότοπό τους (παιχνίδι στο Περιβαλλοντικό Πάρκο του Δήμου Καστοριάς, που περιβάλλει το κτήριο του Κ.Ε.ΠΕ.Α. Καστοριάς, όπου υπάρχουν χώροι αναπαράστασης διαφορετικών βιοτόπων),
– οι βιολογικές προσαρμογές που εμφανίζουν τα πτηνά σε σχέση με το περιβάλλον τους (δεύτερος σταθμός, παραλίμνια περιοχή),
– η αξία των μεταναστευτικών σταθμών για τα μεταναστευτικά πτηνά και πόσο σημαντική είναι η διατήρησή τους και η αποφυγή της υποβάθμισής τους (τρίτος σταθμός, παραλίμνια περιοχή).
Οι εργασίες πεδίου ολοκληρώνονται με την παρατήρηση πουλιών με τα τηλεσκόπια.
Στάδιο 4. Έκφραση – Αξιολόγηση
Οι μαθητές/τριες επιστρέφουν στους χώρους του Κ.Ε.ΠΕ.Α. Καστοριάς για το τελευταίο στάδιο του προγράμματος. Κάθε ομάδα ανακοινώνει τα είδη που αναγνώρισε στο πεδίο, επιδεικνύει τις φωτογραφίες, τα σκίτσα, διαβάζει τις περιγραφές και συγκεντρώνει την τελική βαθμολογία της.
Δυνατότητα έκφρασης των αντιλήψεων, γνώσεων, εντυπώσεων των παιδιών δίνει η συμμετοχή τους στην τελευταία δραστηριότητα του προγράμματος. Τα παιδιά, χωρισμένα σε ομάδες, σχεδιάζουν διαφορετικούς βιότοπους και πουλιά που απαντούν σε αυτούς. Στο τέλος, κάθε ομάδα προσπαθεί να αναγνωρίσει τους βιότοπους και τα πουλιά των άλλων ομάδων αξιοποιώντας όλα τα πληροφοριακά δεδομένα του προγράμματος.
Η αξιολόγηση του προγράμματος πραγματοποιείται με ειδικά διαμορφωμένα ερωτηματολόγια όπου καταγράφονται οι παρατηρήσεις και εντυπώσεις των μαθητών/τριών και των συνοδών εκπαιδευτικών.
Σύνδεση του εκπαιδευτικού προγράμματος
με τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών:
4ος Στόχος: Ποιοτική Εκπαίδευση
11ος Στόχος: Βιώσιμες Πόλεις και Κοινότητες
15ος Στόχος: Ζωή στη Στεριά
